روساي مجالس ايران
محمود فاضلي
كتاب «روساي مجلس ايران» به سراغ اين چهره‌هاي موثر در تاريخ معاصر رفته است. نويسنده اين كتاب كه به همت نشر كوير منتشر شده است از تشكيل نخستين مجلس در ايران، به رياست صنيع‌الدوله در سال 1285 تا پايان دهمين دوره مجلس شوراي اسلامي در سال 1397 و با رياست علي لاريجاني را مورد توجه قرار داده و با رعايت تقدم و تاخر زماني تمامي چهره‌هايي را كه در طول اين صد و دوازده سال بر مسند رياست مجالس نشسته‌اند، معرفي كرده و به شكلي فشرده به روايت زندگي شخصي و بالاخص سياسي آنها پرداخته است.
از زمان پيروزي انقلاب مشروطه در ايران (1285ش) تاكنون شخصيت‌هاي مختلفي به عنوان روساي مجالس ايران انتخاب شده‌اند و سكان قانون‌گذاري كشور را در دست گرفته‌اند؛ اين شخصيت‌ها براساس قدرت، اختيار و نفوذ سياسي و اجتماعي‌شان توانسته‌اند نقشي اساسي در سياست ايران ايفا كنند.
كتاب حاضر، پژوهشي است كه در آن نگارنده بر آن است تا با بررسي زندگينامه و عملكرد روساي مجالس ايران از مشروطه تاكنون، ضمن شناسايي اين نخبگان سياسي به نقش و تاثير آنها در تحولات سياسي و اجتماعي ايران به ويژه در حوزه قانون‌گذاري بپردازد. از سوي ديگر مطالعه اين گروه از نخبگان موجب تامل در قشربندي و نظام طبقاتي جامعه ايران در بيش از يازده دهه مي‌شود و ازجمله مبين ميزان تحركات ارتقايي و نزولي در جامعه است و نشان مي‌دهد كه طبقات مختلف تا چه اندازه در لايه‌هاي بالاي قدرت سهيم هستند. در اين كتاب مشخص شده است كه منشا قدرت آنها از گذشته تا حال به چه عواملي، اعم از وراثت و موقعيت خانوادگي، نزديكي به قدرت، توانمندي علمي و فني، ثروت و مالكيت يا عوامل ديگر متكي بوده است.
پس از اين پيشگفتار كوتاه نويسنده با ارايه جداولي سيماي كلي از مجالس تشكيل شده و روساي آنها را پيش روي مخاطب قرار داده است. جدولي كه طي آن مي‌توان دريافت در هر مجلس و هر دوره از آن، كدام چهره سياسي و در چه فواصل زماني و مجموعا چند وقت بر صندلي رياست تكيه زده است. بايد توجه داشت كه در اين مقطع تاريخي در ايران مجالس تشكيل شده با سه عنوان «مجلس شوراي ملي، مجلس سنا و مجلس شوراي اسلامي» شناسايي شده‌اند.
روساي مجلس اگرچه با روندي مشابه ديگر نمايندگان توسط مردم برگزيده مي‌شوند، اما وقتي با جلب نظر مجلسيان و كسب بيشترين آراي آنها بر صدر اين مجلس مي‌نشينند، نقشي به مراتب پررنگ‌تر و تاثيرگذارتر را عهده‌دار مي‌شوند، به همين خاطر اگر به دوره‌هاي مختلف مجلس نگاهي كنيم همواره شاخص‌ترين چهره‌ها بر مسند رياست مجلس نشسته‌اند و نقشي حتي فراتر از آيين‌نامه‌هاي مكتوب داشته‌اند.
مجلس شوراي ملي از 1285 تا 1357 ادامه يافت، مجلس سنا كه از سال 1328 تا 1357 تشكيل شد، مجلسي ديگر و با ماموريتي متفاوت با مجلس شوراي ملي بود. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، دو مجلس قبلي منحل شدند و در سال 1359 مجلسي تحت عنوان مجلس شوراي اسلامي جايگزين آنها شد كه همچنان نيز ادامه دارد.
منوچهر نظري نويسنده كتاب سعي كرده است نگاهي دقيق به زندگي و فعاليت‌هاي سياسي و اجتماعي روساي مجلس ايران از دوران مشروطه تا عصر كنوني داشته باشد. تاكنون كتاب مستقلي در زمينه معرفي روساي مجلس ايران وجود نداشته است پس مولف اين كتاب سعي كرده با نگارش تاريخ زندگاني آنها
نه تنها اين خلل را تا حد زيادي پر كند بلكه گام مهمي در روشن كردن برخي رويدادهاي تاريك تاريخ كشور بردارد. اين كتاب زندگينامه و عملكرد روساي بيست و چهار دوره مجلس شوراي ملي (1357-1285ش)، هفت دوره مجلس سنا (1357-1328ش) و روساي ده دوره مجلس شوراي اسلامي (1359-1397) را با استناد به اسنادها، گفت‌وگوها و منابع دست اول و مكتوب فراهم كرده است. يكي از شاخصه‌هاي مهم اين كتاب اين است كه نويسنده از هرگونه پيش‌داوري و قضاوت درباره اين شخصيت‌هاي سياسي خودداري كرده و سعي كرده است اثري بدون جانبداري از ايدئولوژي خاصي را تدوين نمايد. تهيه و تاليف بيوگرافي روساي مجلس در اين كتاب، شكلي روشمند داشته است، علاوه بر رعايت الگويي واحد براي پرداختن به اين چهره‌ها و همچنين كوتاه و بلندي بيوگرافي‌ها با توجه به اهميت و وزني كه اين چهره‌ها در تاريخ معاصر داشته‌اند، در پايان هر بيوگرافي منابع نيز قيد شده‌اند. در خلال هر بيوگرافي تصاويري از هر يك از شخصيت‌ها و همچنين اسنادي مرتبط به زندگي يا فعاليت‌هاي آنها نيز منتشر شده است كه در خدمت متن قرار مي‌گيرند.