شهاب شهسواري
در حالي كه به نظر مي‌رسد براي حاكمان رسمي كابل، روند پيشروي‌هاي نظامي طالبان در سراسر اين كشور اهميت چنداني ندارد، گروه‌هاي سياسي و مدني در افغانستان با همراهي برخي دولت‌هاي منطقه‌اي تلاش مي‌كنند تا از شدت خشونت‌ها بكاهند و بلكه شبه‌نظاميان تازه روحيه يافته طالبان را وادار به آتش‌بس كنند. در نخستين اقدام اميدواركننده، وساطت برخي بزرگان اقوام و ريش‌سفيدان محلي در ولايت بادغيس، در شمال غربي افغانستان و در مرز تركمنستان، والي اين ولايت اعلام كرده است كه با طالبان براي آتش‌بس به توافق رسيده‌اند. حسام‌الدين شمس، والي بادغيس اعلام كرده كه اين آتش‌بس با وساطت بزرگان اقوام ساكن در اين ولايت توسط طالبان پذيرفته شده است. همزمان حامد كرزي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان هم اعلام كرده است كه به زودي مذاكرات صلح افغانستان با حضور بزرگان اقوام و دولت افغانستان با طالبان از سرگرفته مي‌شود. قرار است به زودي هياتي يازده نفره از چهره‌هاي ارشد سياسي افغانستان در هياتي به رياست عبدالله عبدالله، رييس شوراي مصالحه ملي، براي مذاكره با طالبان به دوحه، پايتخت قطر سفر كنند. عبدالله عبدالله، حامد كرزي، كريم خليلي، محمد محقق، صلاح‌الدين رباني، باير فرهمند، سلام رحيمي و فاطمه گيلاني، قرار بود عصر جمعه براي مذاكره به دوحه سفر كنند و تعدادي ديگر مانند گلبدالدين حكمتيار هم اعلام كرده بودند كه شنبه به اين هيات مي‌پيوندند. با اين حال، برخي گزارش‌ها از لغو اين سفر منتشر شده است. روز جمعه طلوع‌نيوز نوشت كه حامد كرزي در آستانه سفر به دوحه، از فرودگاه بازگشته و سفر خود را لغو كرده است. طلوع‌نيوز نوشته است كه سفر اين هيات به دليل مخالفت اشرف غني رييس‌جمهور با حق اين هيات براي تصميم‌گيري در مورد صلح و آتش‌بس به تعويق افتاده است. همزمان پاكستان نيز از يك هيات ۳۱ نفره افغان براي شركت در مذاكرات صلح در اسلام‌آباد دعوت كرده است. گلبدالدين حكمتيار، رهبر حزب اسلامي و متحد پيشين طالبان و سازمان ملل متحد در بيانيه‌هايي جداگانه از طالبان خواسته‌اند كه به مناسبت عيد قربان آتش‌بس را قبول كنند.
ادامه تلاش‌هاي ايران براي صلح در افغانستان
در پي برگزاري نشست‌هاي تهران ميان گروه‌هاي سياسي افغانستان و طالبان، سيد رسول موسوي، دستيار وزير امورخارجه و مديركل آسياي غربي وزارت خارجه ايران بار ديگر به افغانستان سفر كرده است تا در ديدار با مقام‌هاي ارشد دولت و سران سياسي و قومي، براي يافتن راهكاري سياسي جهت پايان درگيري‌ها در افغانستان تلاش كند. سيد رسول موسوي، مديركل آسياي جنوبي وزارت خارجه ايران، روز جمعه در ديدار با «عبدالله عبدالله» رييس شوراي عالي مصالحه افغانستان با تاكيد بر حمايت ايران از روند صلح افغانستان تاكيد كرد كه اين كشور طرفدار پايان خشونت‌ها در افغانستان و حل بحران از راه گفت‌وگو و مذاكره است. موسوي همچنين افزود كه مردم و دولت ايران مي‌خواهند كه بر جنگ طولاني در افغانستان نقطه پايان گذاشته شود.
عبدالله نيز با قدرداني از حمايت‌هاي ايران از روند صلح افغانستان، همكاري كشورهاي منطقه را در تامين صلح و ثبات در افغانستان مهم خواند و افزود كه جنگ راه‌حل نيست و هيچ طرفي نمي‌تواند از ادامه درگيري‌ها سود ببرد. رييس شوراي عالي مصالحه افغانستان ادامه داد: ما هميشه به راه‌حل مسالمت‌آميز اختلافات تاكيد كرديم و به تعهد خويش پايبند هستيم، اما اجازه نمي‌دهيم كسي به زور اراده خود را بر ما تحميل كند. موسوي در ديدار با «محمدحسن فيضي»، رييس همكاري‌هاي امنيتي و مرزي و سرپرست معاونت سياسي وزارت خارجه افغانستان نيز ضمن ابراز تعهد تهران براي حمايت از روند صلح و نظام افغانستان، بر تقويت همكاري‌هاي مرزي و ايجاد هماهنگي بيشتر ميان ادارات ذي‌ربط دو كشور تاكيد كرد.
آتش‌بسي در كار نيست؛ طالبان: حتي پيشنهادش را هم نداده‌ايم
بعد از آنكه برخي گزارش‌ها در مورد پيشنهاد آتش‌بس سه ماهه توسط طالبان به ازاي آزادي تعدادي از زندانيان اين گروه منتشر شد، دولت افغانستان و گروه شبه‌نظامي طالبان اين گزارش را كاملا تكذيب كردند. اين گروه كه به تازگي در شمال افغانستان پيشروي‌هاي ارزشمندي به دست آورده بود، حالا در ولايت قندهار حملات خود را شدت بخشيده است. به گزارش طلوع‌نيوز، نيروهاي كماندوي ارتش افغانستان از بيم سقوط مركز قندهار، ۲۴۰ زنداني طالبان در زندان مركزي اين ولايت را به كابل منتقل كرده‌اند. در درگيري‌هاي پنجشنبه قندهار دانش صديقي، خبرنگار مشهور هندي كه براي رويترز كار مي‌كرد، جان خود را از دست داد. پيش از اين شبكه خبري TV1 افغانستان و بعد از آن شبكه خبري دولتي بريتانيا، بي‌بي‌سي، از قول نادر نادري، مذاكره‌كننده دولت افغانستان نقل شده بود كه طالبان پيشنهاد داده است به ازاي آزادي ۷۰۰۰ زنداني ديگر اين گروه و حذف نام رهبرانش از فهرست تحريم‌هاي سازمان ملل، آتش‌بسي سه ماهه را در سراسر افغانستان بپذيرد. سهيل شاهين، سخنگوي دفتر سياسي طالبان مستقر در دوحه قطر گفته است كه چند ماه پيش پيشنهادي براي كاهش خشونت‌ها از سوي اين گروه مطرح شده است، اما به تازگي «هيچ چيز تازه‌اي روي ميز نگذاشته‌ايم.» نادر نادري، عضو هيات مذاكره‌كننده جمهوري اسلامي افغانستان كه خبر پيشنهاد آتش‌بس سه ماهه از او نقل قول شده بود به رسانه‌ها گفته است كه اظهارات او به اشتباه منتشر شده و او به يك پيشنهاد قديمي اشاره كرده كه از سوي خبرنگاران به عنوان يك پيشنهاد جديد برداشت شده است. نادري تاكيد كرد كه هيچ پيشنهاد رسمي مطرح نشده و اين گزارش‌ها در حد شايعه است.
سهيل شاهين در مورد اين پيشنهاد گفته كه اين پيشنهاد چهار ماه پيش به دولت داده شده است كه بر اساس آن با آزادي ۷۰۰۰ محكوم شبه‌نظامي طالبان از زندان‌هاي افغانستان و حذف نام رهبران اين گروه از فهرست تحريم‌هاي سازمان ملل متحد، از حمله به ولسوالي‌ها و مراكز ولايات خودداري كند. او تاكيد كرد: «اين پيشنهاد [زماني كه مطرح شد] از سوي اداره كابل پذيرفته نشد و ديگر چيز جديدي روي ميز نيست.» پيش از اين دولت افغانستان در پي پيمان دولت ايالات متحده امريكا با گروه شبه‌نظامي طالبان، تحت فشار واشنگتن ۵۰۰۰ محكوم شبه‌نظامي طالبان را از زندان‌ها آزاد كرده بود كه بر اساس گزارش‌ها اين افراد بر خلاف وعده طالبان مجددا سلاح به دست گرفته و همراه با اين گروه به ميدان‌هاي نبرد برگشتند.
ادعاي حمايت هوايي پاكستان از طالبان
امرالله صالح، معاون اول رييس‌جمهور افغانستان كه به اظهارنظرهاي جنجالي مشهور است، روز پنجشنبه با انتشار پيامي در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر مدعي شد كه ارتش پاكستان با هشداري رسمي جلوي اقدام نظامي نيروهاي افغانستان در برابر طالبان را گرفته است. صالح در پيام خود نوشت: «خبر فوري: نيروي هوايي پاكستان يك هشدار رسمي منتشر كرده است كه ارتش و نيروي هوايي افغانستان را تهديد مي‌كند در صورت تلاش براي بيرون راندن طالبان از منطقه سپين بولدك با واكنش نيروي هوايي پاكستان مواجه خواهند شد. نيروي هوايي پاكستان اكنون در برخي مناطق حمايت هوايي نزديكي از طالبان انجام مي‌دهد.»
روز جمعه وزارت خارجه پاكستان با انتشار بيانيه‌اي تاكيد كرد كه عمليات نيروي هوايي پاكستان فقط با هدف محافظت از حريم هوايي اين كشور انجام مي‌شود. در اين بيانيه آمده است: «طرف افغان به پاكستان اطلاع داد كه قصد دارد در منطقه مجاور بخش چمن در خاك پاكستان، عمليات انجام دهد. پاكستان با توجه به حق افغانستان در اقدام نظامي در سرزمين خودش به اين درخواست واكنش مثبت نشان داد. به‌رغم اينكه عمليات‌هايي بسيار نزديك به خط مرزي معمولا در عرف، استاندارد و رويه‌هاي بين‌المللي پذيرفته شده نيست، پاكستان اقدام‌هاي ضروري براي حفاظت از نيروها و شهروندان خود درون سرزمين‌هايش را در پيش گرفت.» در ادامه اين بيانيه آمده است كه پاكستان «حق افغانستان براي اقدام‌هاي نظامي در خاك مستقل خودش» را به رسميت مي‌شناسد.
در ادامه اين بگومگوي ديپلماتيك، امرالله صالح با نگارش توييتي ديگر به پاكستان حمله كرد و گفت: «بيش از ۲۰سال است كه پاكستان از وجود شوراي كويته يا حضور رهبران هراس‌افكن طالب را در خاك خود انكار كرده است. كساني كه با اين طرح (پاكستان) افغان يا خارجي آشنا هستند و دقيقا مي‌دانند كه صدور اعلاميه تكذيب فقط يك پاراگراف از پيش نوشته شده است.»
دست به دست شدن گذرگاه
كليدي مرزي پاكستان
گذرگاه مرزي سپين بولدك، در مرز پاكستان و افغانستان از كليدي‌ترين گذرگاه‌هاي مرزي ميان دو كشور است كه روز چهارشنبه توسط طالبان تصرف شد. شبه‌نظاميان طالبان با تصرف اين گذرگاه مرزي، پرچم دولت افغانستان را از اماكن دولتي و مراكز امنيتي پايين كشيدند و به جاي آن پرچم امارت اسلامي افغانستان (دولت خودخوانده گروه شبه نظامي طالبان) را برافراشتند. دولت پاكستان اعلام كرده كه روز پنجشنبه براي ساعاتي اين گذرگاه مركزي را براي بازگشت پاكستاني‌ها و افغان‌هايي كه ممكن است در درگيري گير افتاده باشند، باز كرده و بعد از آن بلافاصله اين گذرگاه را بسته است. پيش از اين عمران خان، نخست‌وزير پاكستان تهديد كرده بود كه در صورت تصرف نظامي پايتخت افغانستان توسط طالبان و برقراري حكومت توسط اين گروه شبه‌نظامي، تمامي مرزهاي مشترك ميان دو كشور را خواهد بست. روز جمعه، طارق آرين، سخنگوي وزارت كشور افغانستان با انتشار پيامي از آزادسازي اين گذرگاه مرزي از دست طالبان خبر داد و نوشت: نيروهاي ارتش افغانستان موفق شده‌اند كنترل اين گذرگاه كليدي را از طالبان پس بگيرند.
طالبان پيش مي‌رود؛ غني مسافرت مي‌رود
در حالي كه تقريبا تمامي خط مرزي شمالي افغانستان در مرزها با تاجيكستان و ازبكستان در اختيار طالبان قرار گرفته است، اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان براي شركت در نشست بين‌المللي «آسياي مركزي و جنوبي: اتصال منطقه‌اي، فرصت‌ها و چالش‌ها» به پايتخت ازبكستان سفر كرده است. غني در ابتداي اين سفر دو روزه با رييس‌جمهور ازبكستان ديدار و گفت‌وگو كرد. در بيانيه‌اي كه دفتر رياست‌جمهوري ازبكستان در مورد اين نشست منتشر كرده، اشاره‌اي به خشونت‌هاي جاري در مرزهاي دو كشور و پيشروي طالبان نشده است. شوكت ميرضيايف، رييس‌جمهوري ازبكستان و اشرف غني در اين نشست به بررسي اوضاع كنوني افغانستان پرداخته و توافق كردند كه حل مسائل در اين كشور با استفاده از ابزار نظامي غيرممكن است. ميرضيايف همچنين به اشرف غني درباره همكاري فعال ازبكستان در دستيابي به صلحي بادوام در افغانستان تاكيد كرد. در بيانيه دفتر رياست‌جمهوري ازبكستان همچنين آمده كه ميرضيايف و اشرف غني همچنين درباره روابط دوجانبه، امنيت منطقه‌اي و همچنين بهبود همكاري بين دو كشور گفت‌وگو داشتند. آنها همچنين با اشاره به اهميت پروژه‌هاي انرژي و همكاري متقابل با هدف افزايش ظرفيت ترانزيت از جمله ساخت خط آهن و خطوط برق، بر آغاز سريع مذاكرات جامع بين طرف‌هاي درگير افغاستان تاكيد كردند.
به جاي رييس‌جمهور افغانستان، اين وزير خارجه روسيه بود كه از اوضاع در افغانستان اظهار نگراني كرد. به گزارش اسپوتنيك، سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه اظهار داشت كه اوضاع داخلي در افغانستان به سرعت رو به وخامت پيش مي‌رود. لاوروف در سخنان خود در نشست عمومي كنفرانس «آسياي مركزي و جنوبي: اتصال منطقه‌اي، چالش‌ها و فرصت‌ها» گفت: «متاسفانه، روزهاي اخير شاهد وخامت اوضاع در افغانستان هستيم. با توجه به خروج عحولانه نيروهاي امريكا و ناتو، مبهم و نامشخص بودن روند اوضاع نظامي-سياسي در اين كشور به شدت افزايش يافته است.» وي در اين نشست گفت: «بديهي است كه در شرايط فعلي خطرات جدي انتقال بي‌ثباتي به كشورهاي همسايه وجود دارد، تهديد چنين سناريويي مانعي جدي براي مشاركت افغانستان در همكاري‌هاي منطقه‌اي است.»
در حالي كه بعد از تصرف گذرگاه‌هاي مرزي افغانستان با تاجيكستان توسط طالبان، دولت تاجيكستان بيش از ۱۵۰۰ نظامي افغانستان را كه از بيم خشونت‌هاي گروه شبه‌نظامي به آن سوي مرز پناه برده بودند، پذيرفت، دولت ازبكستان مرزهاي خود را روي نظاميان افغان كه از ميدان نبرد عقب‌نشيني مي‌كنند، بسته است و به ۵۰ نظامي افغانستان كه قصد پناه گرفتن در خاك اين كشور داشتند، اجازه عبور نداده است.
گروه جديد منطقه‌اي براي صلح
ساز و كارهاي روي كاغذ براي حل مساله افغانستان روز به روز بيشتر مي‌شوند. بعد از ساز و كارهايي مانند «تروئيكا پلاس» يا ساز و كار سه‌جانبه گسترش يافته در مسكو با حضور چين، روسيه و امريكا به علاوه پاكستان و ادعاي امريكا مبني بر تشكيل ساز و كار هفت‌جانبه تحت نظارت سازمان ملل متحد، تلاش تركيه براي ايجاد ساز و كاري با حضور پاكستان، تركيه و افغانستان و گروه‌سازي‌هاي ديگر، حالا در حاشيه نشست آسياي مركزي و جنوبي در تاشكند، وزير خارجه ازبكستان از تشكيل يك ساز و كار چهارجانبه جديد با حضور ازبكستان، افغانستان، پاكستان و امريكا براي حل مساله افغانستان خبر مي‌دهد. جالب اينجاست كه ازبكستان از مشاركت دادن همسايه‌هاي مشتركش با افغانستان، يعني تاجيكستان و تركمنستان در اين گروه خودداري كرده است. يوسف كابلجانف، وزير خارجه ازبكستان تاكيد كرده است: «ساز و كار چهار جانبه ايالات متحده، ازبكستان، افغانستان و پاكستان براي حمايت از روند صلح پس از جنگ در افغانستان ايجاد شد.»
سيد رسول موسوي، دستيار وزير امورخارجه و مديركل آسياي غربي وزارت خارجه ايران بار ديگر به افغانستان سفر كرده است تا در ديدار با مقام‌هاي ارشد دولت و سران سياسي و قومي، براي يافتن راهكاري سياسي جهت پايان درگيري‌ها در افغانستان تلاش كند. سيد رسول موسوي، مديركل آسياي جنوبي وزارت خارجه ايران، روز جمعه در ديدار با «عبدالله عبدالله» رييس شوراي عالي مصالحه افغانستان با تاكيد بر حمايت ايران از روند صلح افغانستان تاكيد كرد كه اين كشور طرفدار پايان خشونت‌ها در افغانستان و حل بحران از راه گفت‌وگو و مذاكره است. موسوي همچنين افزود كه مردم و دولت ايران مي‌خواهند كه بر جنگ طولاني در افغانستان نقطه پايان گذاشته شود.