فرونشست زمين: دستور كار فوري دولت جديد

با حفر بيش از حد چاه و پمپاژ شديد آب، فضاي خشك اطراف تهران گسترش يافته و به ‌شدت با فرونشست فزاينده روبه‌رو است. فرونشست زمين مي‌تواند موجب تخريب زمين‌هاي كشاورزي، ايجاد شكاف در سطح زمين، آسيب به مناطق مسكوني در شهرها، خطوط فاضلاب، شكاف در جاده‌ها و خطوط ريلي آسيب به لوله‌هاي آب و گاز طبيعي شود.   تهران در رقوم 1500 تا 1800 متر بالاتر از سطح دريا در پاي كوه‌هاي البرز طي 100 سال گذشته به سرعت رشد كرده و به شهري گسترده با جمعيتي بالغ بر 9.4 ميليون در شب و حدود 13 ميليون نفر در روز تبديل شده است. در سال آبي 1400-1399 تا بيست و پنجم تيرماه 37درصد كمتر از متوسط 52 ساله ايران و 52درصد كمتر از سال آبي قبل باران باريده است. اتكاي بيش از حد به سفره‌هاي زيرزميني باعث شده است كه آب شور به‌طور فزاينده‌اي از زير زمين پمپاژ شود. وقتي آب را از زير سطح زمين پمپاژ مي‌كنيد، باعث مي‌شود فضاي خالي در خاك ايجاد شود. به تدريج فشار از بالا باعث مي‌شود كه ذرات خاك به هم بچسبند و اين منجر به فرونشست زمين و ايجاد ترك در سطح زمين مي‌شود.  بارش موجود براي شارژ مجدد سفره‌هاي زيرزميني كافي نيست، ايران در بيش از 30 سال گذشته طولاني‌ترين و شديدترين خشكسالي را تحمل كرده است. گزارش سازمان هواشناسي نشان داده كه حدود 97 درصد از كشور با سطحي از خشكسالي روبه‌رو شده است. همين امر باعث ايجاد فروچاله‌ها به صورت موضعي و شكاف‌هايي ناشي از فرونشست ناحيه‌اي شده است كه اكنون به ويژه در غرب تهران در محدوده شهرستان شهريار و در پيرامون ورامين مشاهده مي‌شود. عمق بعضي از فروچاله‌ها كه در غرب ايران تشكيل شده‌اند به اندازه 60 متر فوت است. 

با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي بين سال‌هاي 1382 تا 1396، دانشمندان تخمين مي‌زنند كه دشت غرب تهران در بيشترين مقدارها تقريبا 32سانتي‌متر در سال فرونشست مي‌كند. اين اعداد براي كارشناسان نگران‌كننده هستند. محله يافت‌آباد جنوبي تهران نزديك زمين‌هاي كشاورزي و چاه‌هاي آب در حاشيه شهر قرار دارد. ترك‌ها از پايين ديوارها و زير پنجره‌ها عبور مي‌كنند و لوله‌هاي آب پاره شده‌اند. مسدود كردن چاه‌هاي غيرقانوني آب آغاز شده و مطالعاتي براي تغيير شيوه‌هاي كشاورزي شروع شده است. بايد از منابع آب زيرزميني مراقبت كرده تا از رشد و توسعه مداوم منطقه مورد مطالعه اطمينان حاصل كنيم. متاسفانه كمتر چيزي در مورد مديريت آب‌هاي زيرزميني براي جلوگيري از فرونشست زمين و شكاف‌هاي زمين شنيده مي‌شود. در حقيقت عواقب تهديدآميز نابودي آب‌هاي زيرزميني بر اثر استفاده موقت و قابل بازخريد تلقي مي‌شود كه مي‌تواند برطرف شود. به هر حال قسمت‌هاي نسبتا زيادي از ايران مركزي به دليل پمپاژ بيش از حد آب‌هاي زيرزميني فروكش كرده و با فرونشست شكاف‌هاي مهم پديد مي‌آيد. شكاف‌ها در زمين‌ها باعث آسيب رساندن به محيط زيست و سازه‌هاي مهم و ايجاد اختلال در فعاليت‌هاي انساني مي‌شوند. مطمئنا اينها اثرهاي موقتي نيستند. با پمپاژ آب از يك سفره آب، آب اشغال‌كننده فضاهاي بين ذرات سنگ حذف شده و سطح آب پايين مي‌آيد. بدون آب، ذرات محكم‌تر به هم نزديك مي‌شوند. به عبارت ديگر، ذرات فشرده و يكپارچه مي‌شوند. با ادامه پمپاژ آب‌هاي زيرزميني و بدون شارژ كافي براي جبران آب تخليه شده، رسوبات به‌طور فزاينده‌اي فشرده مي‌شوند كه موجب نشست زمين مي‌شود.  موثرترين راه براي كاهش فرونشست زمين كاهش برداشت آب است. براي دستيابي به اين هدف چندين روش وجود دارد: مديريت برداشت آبخوان، استفاده از فناوري‌هاي جديد در سيستم‌هاي كشاورزي و آبياري، تامين آب از مناطق ديگر، جلوگيري از چاه‌هاي غيرقانوني و جلوگيري از چاه‌هاي شوري كه از نظر اقتصادي سود كشاورزي ندارند. اينها بايد در دستور كار فوري دولت جديد آقاي رييسي قرار گيرد كه از نيمه تابستان در كشور بر سر كار مي‌آيد.