ملك عبدالله به دنبال بازسازي روابط امان- واشنگتن

ملك عبدالله، پادشاه اردن كه طي ماه‌هاي اخير با طيفي از بحران‌ها و چالش‌هاي داخلي و خارجي مواجه بوده، به واشنگتن سفر كرده و به عنوان نخستين رهبر عربي با جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا ديدار كرد. 

ملك عبدالله كه همواره شريكي مطمئن براي امريكا محسوب مي‌شده، 21 سال است كه قدرت را در اردن در اختيار دارد. البته او در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ با امريكا وارد تنش‌هايي شد چراكه معتقد بود دولت ترامپ اردن را در تحولات منطقه‌اي به حاشيه رانده است. چه اينكه سعود‌الشرافت يكي از مقامات سابق وزارت اطلاعات اردن به شبكه الجزيره گفته است: «در دوران ترامپ، رابطه اردن و امريكا به هيچ‌وجه خوب نبود. رهبران سياسي اردن معتقد بودند كه ترامپ پادشاهي هاشميان در اردن را كاملا ناديده مي‌گيرد». براي مثال در سال 2017، پادشاهي اردن در مقابل تصميم ترامپ مبني بر به رسميت شناختن بيت‌المقدس به عنوان پايتخت اسراييل موضع گرفت و اعلام كرد «اين اقدام تبعات خطرناكي براي ثبات و امنيت منطقه به همراه خواهد داشت». هرچند اردن در سال 1994 روابط خود را با اسراييل عادي‌سازي كرد اما در سال گذشته ملك عبدالله با طرح ترامپ مبني بر عادي‌سازي روابط اسراييل با بحرين، امارات متحده عربي، سودان و مراكش مخالفت كرد. تحليلگران معتقدند كه دولت ترامپ معتقد بود كه ملك عبدالله اردن يكي از موانع پيشبرد اين طرح است. 
اما حالا كه دولت ترامپ پايان يافته، به نظر مي‌رسد كه ملك عبدالله به دنبال برقراري روابط بهتر با دولت بايدن است.  دولت بايدن اعلام كرده كه سفارت امريكا را به بيت‌المقدس منتقل نخواهد كرد اما در اين شهر يك كنسولگري افتتاح كرده و سعي خواهد كرد روابطش با فلسطيني‌ها را بهبود ببخشد. الجزيره به نقل از اسامه‌الشريف، تحليلگر سياسي اردني نوشته دولت بايدن علنا نقش خاص خاندان هاشمي اردن را در شرق بيت‌المقدس به رسميت شناخته و نقش اردن به عنوان يك ميانجي و گفت‌وگوكننده در خصوص اختلافات اسراييل و فلسطين را بار ديگر به امان بازگردانده است. برخي از تحليلگران نيز معتقدند كه ديدار ملك عبدالله بايدن بار ديگر بادهاي موافق را بر بادبان‌هاي كشتي توفان‌زده اردن به حركت درخواهد آورد. اردن در ماه آوريل گذشته گرفتار يكي از بحران‌هاي جدي در طول سلطنت خاندان هاشمي شد. پرونده توطئه و خيانتي در اين كشور كشف شدكه هدفش سرنگوني پادشاهي اردن بود. يكي از اقوام دور ملك عبدالله و مشاور ارشد سابق او اخيرا در جريان دادگاهي به دليل نقش داشتن در اين توطئه به 15 سال زندان محكوم شده‌اند. نقشه آنها اين بود كه پس از كودتا عليه ملك عبدالله و سرنگوني او، برادر ناتني‌اش حمزه را به جاي خود به سلطنت برسانند.
شاهزاده حمزه هم پس از كشف اين توطئه از ماه آوريل تاكنون در حصر خانگي به سر مي‌برد. او از آن زمان تاكنون بارها به برادرش ابراز وفاداري كرده اما در عين حال ويديوهايي هم منتشر كرده كه در آنها از فساد گسترده، ناكارآمدي حكومت‌داري و نبود آزادي‌هاي سياسي در پادشاهي اردن شكايت كرده است. در حاشيه اين پرونده اتهاماتي هم عليه دخالت‌هاي برخي كشورهاي خارجي در اين توطئه مطرح شده است. اين اتهامات بيشتر متوجه عربستان سعودي بود و همين مساله موجب شد روابط امان و رياض نيز دستخوش تنش شود. 
ملك ‌عبدالله به عنوان رييس خاندان پادشاهي اردن و متولي اماكن مقدس مسلمانان و مسيحيان در بيت‌المقدس است. اردن تا قبل از شكستش از اسراييل در جنگ سال 1967 بر اين مناطق حكمراني مي‌كرد. تقريبا نيمي از جمعيت 10 ميليون و 600 هزار نفري اردن اصليتي فلسطيني دارند و بسياري از مردم اردن روابط فاميلي قدرتمندي با جمعيتي كه در مرزهاي كرانه غربي زندگي مي‌كنند، دارند. ملك عبدالله در حالي به واشنگتن مي‌رود كه نه تنها دونالد ترامپ از قدرت كنار رفته است بلكه بنيامين نتانياهو نيز قدرت را در اسراييل واگذار كرده. نتانياهو كسي بود كه روابط بسيار پرتنشي با ملك عبدالله داشت. ملك عبدالله قبل از اينكه به امريكا برود به صورت محرمانه با نفتالي بنت، نخست‌وزير جديد رژيم صهيونيستي ديدار كرد. همزمان با اين ديدار وزراي خارجه اسراييل و اردن توافق كردند كه اسراييل فروش آب به اردن را دو برابر كند و به اردن اجازه دهد كالاهاي توليدي خودش را به كرانه غربي صادر كند. اقتصاد اردن سال‌ها است كه در مسير زوال قرار گرفته است. توليد ناخالص ملي اردن از سال 2009 همچنان در مسير افول قرار دارد. رشد اقتصاد اردن نيز آن‌قدري نيست كه بتواند شغل كافي براي جمعيت جوياي كار اردن ايجاد كند. اردن يكي از پايين‌ترين نرخ‌هاي نيروي كار فعال در جهان را دارد. همه‌گيري كرونا نيز شرايط اقتصادي را بدتر از گذشته كرده است. درآمد اين كشور از محل توريسم كه 20 درصد توليد ناخالص ملي اردن را تشكيل مي‌داد به‌شدت كاهش يافته است. تا پايان سه ماهه چهارم سال گذشته ميلادي نرخ بيكاري در اردن به 24 درصد رسيده بود. اردن همچنين مجبور است با هجوم موج پناهجويان حاصل از درگيري‌ها در كشورهايي نظير سوريه دست و پنجه نرم كند. اين كشور در حال حاضر 1 ميليون و 300 هزار پناهجوي سوري را در خود جاي داده است. 
در چنين شرايطي كمك‌هاي خارجي براي اردن امري حياتي محسوب مي‌شود. امريكا بزرگ‌ترين حامي مالي اردن است و در سال 2020 بيش از يك ميليارد و 500 ميليون دلار به اين كشور كمك كرده است. ميزان كمك‌هاي مالي امريكا به اردن از ميزان كمك‌هاي اين كشور به مصر هم بيشتر است. درحالي‌كه جمعيت مصر 10 برابر جمعيت اردن است. بنابراين به نظر مي‌رسد كه ملك عبدالله كمك‌هاي مالي بيشتري از امريكا درخواست كند اما تحليلگران معتقدند در خصوص كمك‌هاي امريكا به اردن، محدوديت‌هايي هم وجود دارد. حتي در زمان دونالد ترامپ و به‌رغم تنش در روابط دو كشور، واشنگتن در سال 2018 ميزان كمك‌هاي مالي به اردن را افزايش داد و آن را به عدد يك ميليارد و 300 ميليون دلار رساند. 
در حالي كه چند ماه گذشته وضعيت اردن به‌شدت بحراني بوده است اما برخي تغييرات در خاورميانه فرصت‌هايي نيز براي اين كشور ايجاد كرده است. ملك عبدالله ماه اخير با همتايان مصري و عراقي خود در بغداد ديدار كرد و سه كشور توافق كردند كه روابط اقتصادي و امنيتي خود را تقويت كنند. به نظر مي‌رسد كه امريكا نيز از چنين همكاري‌هايي در منطقه استقبال مي‌كند چراكه واشنگتن نيز به دنبال آن است كه سرنوشت برخي پرونده‌هاي منطقه‌اي را معيين كند و ظاهرا از ديدگاه امريكا، اردن در اين روند نقشي بسيار حياتي دارد.  چالشي كه اردن با آن مواجه است اين است كه از ثبات و اعتمادي كه غرب به خاندان پادشاهي هاشمي دارد استفاده كرده و فرصت‌هايي بيشتري براي مردمش ايجاد كند. اگر اردن بتواند از پس اين كار برآيد، پادشاهي هاشمي كه مدت‌ها است قدرت را در دست دارند ممكن است بتوانند جايگاهي جديدي در خاورميانه براي خود ايجاد كنند.