وعده ديدار در آخرين وقت اضافه

سارا معصومي 

ايران و كشورهاي باقيمانده در توافق هسته‌اي (بريتانيا، فرانسه، آلمان، روسيه و چين) به علاوه ايالات متحده امريكا در هفته نخست آذرماه به پايتخت اتريش (وين) بازمي‌گردند تا مذاكرات براي احياي كامل برجام را از سر بگيرند.

اعلام تاريخ مذاكرات بدون اشاره به عنوان «برجام»
 علي باقري، معاون سياسي وزير امور خارجه ايران سرانجام شامگاه چهارشنبه با انتشار يك توييت تاريخ مورد توافق تهران و اتحاديه اروپا براي بازگشت به وين را اعلام كرد: هشتم آذرماه برابر با 29 نوامبر 2021. 
رييس جديد هيات مذاكره‌كننده ايران درست مانند يك ماه اخير تمام تلاش خود را به كار گرفت كه در توييت‌هاي فارسي و انگليسي نام برجام را به زبان نياورد و البته از بازگشت به وين هم سخن نگويد و به جاي اين كلمات نوشت: «در تماس تلفني با آقاي انريكه مورا آغاز مذاكرات با هدف لغو تحريم‌هاي غيرقانوني و غيرانساني در روز هشتم آذر ماه در وين مورد موافقت قرار گرفت.» خبر توييتري رييس هيات مذاكره‌كننده ايران بلافاصله صدر اخبار بين‌المللي را به خود اختصاص داد. خبري كه به بيش از 4 ماه انتظار براي از سر‌گيري مذاكرات وين پايان داد بلافاصله با استقبال اتحاديه اروپا، چين و روسيه و البته ايالات متحده روبه‌رو شد. هر چند كه هر كدام از اين كشورها در انعكاس استقبال از تصميم تهران ترجيح دادند روايت خود را درباره معناي بازگشت به وين منتشر كنند. 

«دور هفتم مذاكرات وين»، عنوان انتخابي ايالات متحده 
سريع‌ترين واكنش به تعيين تاريخ از سرگيري مذاكرات به سخنگوي وزارت خارجه امريكا اختصاص يافت كه اعلام كرد واشنگتن در دور هفتم مذاكرات وين كه از ۲۹ نوامبر از سر گرفته خواهد شد، شركت خواهد كرد. به گفته اين مقام امريكايي رياست هيات اين كشور را در وين رابرت مالي نماينده امريكا در امور ايران به عهده خواهد داشت. سخنگوي وزارت خارجه امريكا مدعي شد چنانچه ايران جدي باشد، رسيدن به توافق سريع امكان‌پذير است.
به گزارش «اعتماد» در حالي كه تهران همچنان مشت خود را درباره چند و چون از سرگيري مذاكرات باز نكرده و مشخص نيست كه آيا براي ادامه مذاكرات از نقطه قطع شده دور ششم به وين بازمي‌گردد يا بناي از نو مذاكره كردن درباره تمامي موارد روي ميز را دارد، سخنگوي وزارت خارجه امريكا تكليف هيات امريكايي را مشخص كرده و اعلام كرد كه روز هشتم آذرماه دور هفتم مذاكرات برگزار خواهد شد. 

روايت اروپا: بازگشت براي احياي كامل برجام 
پس از ايالات متحده، بيانيه اتحاديه اروپا نيز درباره بازگشت اعضاي برجام به علاوه ايالات متحده به وين منتشر شد. در اين بيانيه آمده است: «كميسيون مشترك برنامه جامع اقدام مشترك به صورت حضوري در روز 29 نوامبر در وين برگزار خواهد شد. كميسيون مشترك به نيابت از جوزپ بورل توسط انريكه مورا نمايندگي خواهد شد. در اين جلسه، نمايندگان چين، فرانسه، آلمان، روسيه، پادشاهي متحده و ايران حضور خواهند داشت. شركت‌كنندگان به رايزني‌ها درباره چشم‌انداز بازگشت احتمالي ايالات متحده به برجام و چگونگي حصول اطمينان از اجراي موثر و كامل توافق توسط همه طرف‌ها ادامه خواهند داد.» 

سخنگوي وزارت خارجه امريكا:  احياي برجام، نخستين گام خواهد بود 
تا پيش از شامگاه چهارشنبه و اعلام تاريخ زمان از سرگيري مذاكرات، مقام‌هاي متفاوت ايالات متحده در اراده تهران براي از سرگيري مذاكرات تشكيك مي‌كردند اما پس از اعلام اين تاريخ، بازي رسانه‌اي تيم امريكا هم تا حدودي تغيير كرد و به بيان اما و اگرهاي واشنگتن در مسير احياي برجام و پس از آن پرداختند. در حالي كه وندي شرمن، معاون وزير خارجه امريكا و رييس هيات مذاكره‌كننده در دولت باراك اوباما از آغاز مذاكرات مجدد وين حمايت و تهران را به آنچه «مذاكره جدي» خواند دعوت كرد، ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه دولت بايدن به بيان انتظارهاي امريكا از برجام و احياي آن پرداخت. 
پرايس در نشست خبري روز پنجشنبه تصريح كرد: دولت جو بايدن بازگشت به برجام را نخستين اولويت خود مي‌داند، اما قصد دارد از اين بازگشت به عنوان سكويي براي مذاكره بر سر ساير موضوعات با ايران استفاده كند. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، پرايس گفت: «ما همچنان معتقديم بازگشت دوجانبه به برجام موثرترين روشي است كه از طريق آن مي‌توان برنامه هسته‌اي ايران را مهار كرد... بنابراين، اين نخستين گام ماست. اگر بتوانيم به اين پايبندي دوجانبه دست پيدا كنيم بعدا از آن برجام به عنوان مبنايي براي نه فقط طولاني‌تر و قوي‌تر كردن توافق، بلكه براي مذاكره بر سر ساير مسائل محل نگراني كه علاوه بر امريكا براي كشورهاي متحدان و شريكان‌مان در منطقه هم نگران‌كننده هستند، استفاده خواهيم كرد.»

تصميم جديد چين و روسيه:  درباره برجام هماهنگ عمل مي‌كنيم
همزمان با اعلام تاريخ از سرگيري مذاكرات براي احياي برجام از سوي ايران، وزارت خارجه چين با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه معاون وزير خارجه اين كشور در تماس تلفني با «سرگئي ريابكوف» همتاي روس خود درباره موضوعاتي از قبيل مذاكرات برجام صحبت كرده است . طبق اعلام اين وزارتخانه، چين قصد دارد از طريق تلاش‌هاي مشترك با روسيه، مذاكرات بر سر احياي توافق هسته‌اي ايران را تقويت كند. در بخشي از بيانيه وزارت خارجه چين تاكيد شد كه بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترك در مورد برنامه هسته‌اي ايران بايد با در نظر گرفتن منافع هر يك از طرف‌هاي ذي‌ربط و بر اساس احترام متقابل انجام شود. معاونان وزراي خارجه چين و روسيه، اين دو مقام ارشد درباره مذاكرات برجام تاكيد كردند كه «همه طرف‌ها بايد به نگراني‌هاي يكديگر احترام بگذارند و به آنها توجه كنند، نگرش منعطف و عمل‌گرايانه اتخاذ كنند و برجام را هر چه زودتر به مسير خود بازگردانند».

احياي برجام، سخت‌تر از هميشه 
به گزارش «اعتماد»، تاريخ هشتم آذرماه برابر با 29 نوامبر در حالي از سوي ايران براي بازگشت به وين اعلام شده است كه پيش از اين حسين اميرعبداللهيان وزير خارجه ايران همزمان با حضور علي باقري در بروكسل به منظور رايزني دوجانبه با انريكه مورا، مدير سياسي جوزپ بورل (مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا) نويد داده بود كه تهران تا پيش از پايان ماه نوامبر به مذاكرات بازمي‌گردد. اكنون به نظر مي‌رسد كه تهران ترجيح داده تا آخرين روز از ماه نوامبر بازگشت به وين را به تعويق بيندازد اما آنچه مشخص نيست، اين است كه هدف ايران از تلاش براي خريد زمان بيشتر چيست؟ 
وزير خارجه و سخنگوي وزارت خارجه ايران مي‌گويند كه ايالات متحده بايد پيش از آغاز مذاكرات گامي در راستاي نشان دادن حسن نيت بردارد و اين در حالي است كه واشنگتن هفته گذشته چند فرد و نهاد جديد ايراني را به ليست تحريم‌هاي به اصطلاح واشنگتن غيرمرتبط با برنامه و مذاكرات هسته‌اي ايران اضافه كرد.  شامگاه چهارشنبه پيش از آنكه علي باقري با انتشار يك توييت، تاريخ بازگشت به وين را اعلام كند، انتشار دو توييت از سوي علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي نگاه‌ها را به سمت معادلات برجامي داخلي در ايران چرخاند. شمخاني در يك رشته توييت نوشت: دعوت به مذاكره در زمان جنگ و اكنون داراي مشابهت‌هاي عبرت‌آموزي است: «حملات صدام ادامه داشت/ تحريم ادامه دارد. بخشي از ايران در اشغال دشمن بود/ اقتصاد ملت ايران به گروگان گرفته شده است.رزمندگان در جبهه‌ها دفاع مي‌كردند/ دانشمندان فعاليت قانوني هسته‌اي را ادامه مي‌دهند. هيچ نشانه‌اي از تنبُه متجاوز نبود/ رييس‌جمهور فاقد اختيار امريكا، حاضر به ارايه تضمين نيست.»
شمخاني پس از برشماري اين شباهت‌ها در ادامه هشدار داد كه «در صورت عدم تغيير شرايط فعلي، نتيجه مذاكره از قبل روشن است. تفاوت امروز با ايام جنگ: به بركت انقلاب، قدرت و توان مقاومت همه‌جانبه ايران، بومي، مستمر و مبتني بر ظرفيت‌هاي داخلي است.» انتشار اين توييت‌ها از سوي علي شمخاني دو تحليل را به ذهن متبادر مي‌كند: نخست عدم اجماع داخلي در ايران درباره بازگشت به وين و دوم تقسيم نقش پليس خوب و بد ميان دولت و شوراي عالي امنيت ملي به منظور پيام‌رساني به 1+4 و ايالات متحده.  از سوي ديگر انتشار خبر و تصاويري درباره رويارويي ايران و ايالات متحده در درياي عمان پس از گذشت يك ماه از اين ماجرا هم اين گمانه‌زني را در ميان برخي كارشناسان تقويت كرد كه تهران پيش از اعلام تاريخ رسمي بازگشت به وين اين پيام را به ايالات متحده داده كه سياست فشار حداكثري و تلاش براي صفر كردن صادرات نفت ايران به عنوان يكي از بازوهاي اصلي اجراي اين سياست شكست خورده است. 
جدا از اين حاشيه‌هاي بعضا مهم‌تر از متن اين نكته حايز اهميت است كه تهران تصميم گرفته در واپسين ثانيه‌هاي دقيقه نود باقيمانده براي نجات برجام به وين بازگردد و همين مساله بدبيني‌ها نسبت به موفقيت اين مذاكرات را با توجه به اختلاف‌هاي باقيمانده ميان ايران و ايالات متحده پس از شش دور مذاكره در وين پررنگ مي‌سازد. 
هرچند كه ميان ايران و 1+4 و ايالات متحده متن توافقي موجود است كه در آن تمام تعهدات فني ايران و تعهدات سياسي و اقتصادي طرف‌هاي مقابل مشخص شده اما در قريب به سه سال گذشته از خروج ايالات متحده از برجام هر دو طرف آنچنان از سقف و كف اين تعهدات فاصله گرفته‌اند كه بازگشت آنها به نقطه شروع اجراي برجام در ژانويه 2016 اگر نگوييم غيرممكن كه بسيار سخت خواهد بود. ايالات متحده پس از خروج از برجام دامنه تحريم‌هاي هسته‌اي و غيرهسته‌اي را توامان گسترده كرده و البته دولت ترامپ با الگو قرار دادن سيستم تحريم ايران توسط باراك اوباما در سال‌هاي پيش از حصول برجام، ميان تحريم‌هاي هسته‌اي و غيرهسته‌اي چنان در هم تنيدگي ايجاد كرده كه باز كردن آن به گره‌گشايي از كلافي هزار سر مي‌ماند. از سوي ديگر فضاي تحريم پيش از برجام، پايان تحريم با اجراي برجام و مجددا بازگشت تحريم‌هاي بيشتر و شديدتر با خروج ايالات متحده از برجام، كار با ايران و سرمايه‌گذاري در كشور را به اقدامي با ريسك بسيار بالا براي كمپاني‌ها، شركت‌ها و بانك‌هاي بين‌المللي به شمول غربي و شرقي تبديل كرده و تهران مي‌داند كه حتي در صورت احياي كامل برجام هم بازگشت به بازار جهاني در سايه چنين فضايي آسان نخواهد بود . آنچه بر اين ابهام مي‌افزايد مخالفت شديد جمهوري‌خواهان با برجام در داخل ايالات متحده است كه ريسك تكرار سناريو خروج از برجام در دولت غيردموكرات در سال‌هاي آتي در امريكا را افزايش مي‌دهد. در سايه اين واقعيت‌هاست كه درخواست ايران براي ارايه تضمين از سوي ايالات متحده براي عدم خروج از برجام در آينده يا افزايش هزينه‌هاي خروج براي امريكا كه البته با مخالفت دولت بايدن روبه‌رو شده معنا پيدا مي‌كند. 
در اين سوي ميدان نيز دامنه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران آنچنان وسعتي پيدا كرده كه در طرف مقابل اين سوال بيش از پيش پرسيده مي‌شود كه فايده احياي برجام در تامين هدف اوليه محدودسازي برنامه هسته‌اي ايران چه خواهد بود؟ از دل پاسخ‌هاي متعدد به اين پرسش است كه بسياري از مقام‌هاي امريكايي و اروپايي در پيدا و پنهان ابراز اميدواري مي‌كنند كه پس از احياي برجام مصوب سال 2015 بتوانند در مرحله بعد با ايران براي تمديد برخي تاريخ‌هاي انقضا در اين توافق مجددا مذاكره كنند. سناريويي كه دولت قبل نيز به صراحت احتمال تحقق آن را زير صفر خوانده و تاكيد كرده بود كه برجام خوب يا بد، فصل‌الختام تعهدات هسته‌اي ايران است و تاريخ‌هاي ذكر شده در آن قابل دستكاري و تمديد نخواهد بود. 
تنها چند ساعت پس از اعلام تاريخ از سرگيري مذاكرات وين بود كه بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي اطلاعات موجود درباره تازه‌ترين ابعاد كمي و كيفي برنامه اتمي ايران را به‌روزرساني كرد. به گفته كمالوندي ذخاير اورانيوم ۲۰ درصد ايران از ۲۱۰ كيلو عبور كرده و ذخاير اورانيوم ۶۰ درصد به ۲۵ كيلو رسيده است. اين خبر بلافاصله در رسانه‌هاي غربي انعكاس پيدا كرده و مجددا به فرصتي براي تاكيد كارشناسان منع اشاعه بر غيرقابل بازگشت بودن برخي تعهدات ايران به كف و سقف تعيين شده در برجام تبديل شد. حجم توسعه كمي و كيفي برنامه هسته‌اي ايران پس از كاهش تعهدات برجامي در قالب واكنش به عدم اجراي تعهدات از سوي 1+4 به گونه‌اي بوده كه بسياري از كارشناسان تاكيد دارند كه مفاد برجام به گونه‌اي به نفع طرف ايراني نوشته شده كه تهران پس از اراده سياسي براي بازگرداندن عقربه‌هاي ساعت برنامه هسته‌ايش به عقب در بازه زماني شش تا يك‌ساله به وضعيتي به مراتب قوي‌تر از پيش از برجام دست پيدا كرده است.  در چنين شرايطي، برگزاري نشست ايران و 1+4 در وين در تاريخ هشتم آذرماه يعني پس از نشست دوره‌اي شوراي حكام اين سوال را مطرح مي‌كند كه تهران با دريافت چه ضمانتي از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي يا بر اساس كدام مكانيسم به دست آمده در گفت‌و‌گو با انريكه مورا به عنوان هماهنگ‌كننده برجام، با اطمينان از عدم دريافت قطعنامه از دور پيش روي شوراي حكام، تاريخ 8 آذرماه را پيشنهاد كرده است؟ آيا در اين بازه زماني سفر مجدد رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ايران انجام خواهد شد؟ آيا تهران و آژانس در مسير حل اختلاف‌هاي پادماني به نقشه راه جديدي دست يافته‌اند؟ 
جدا از چالش‌هاي فني، سياسي، حقوقي و اقتصادي در دو سوي ميدان ايران و 1+4 و ايالات متحده نمي‌توان از تاثير تغيير تيم مذاكره‌كننده ايران در مذاكرات براي احياي برجام هم ساده عبور كرد. روز هشتم آذرماه، هيات‌هاي مذاكره‌كننده 1+4 براي نخستين‌بار با تيم جديد مذاكره‌كننده ايران روبه‌رو خواهند شد. براي نخستين‌بار در هشت سال گذشته تيمي از ايران مقابل بازماندگان در برجام مي‌نشيند كه نه‌تنها نقشي در تولد برجام نداشته بلكه رييس اين هيات در هشت سال گذشته از منتقدان جدي برجام بوده و پيش از دولت روحاني نيز عضو هيات مذاكره‌كننده‌اي بوده كه پرونده هسته‌اي را در آخرين ماه‌هاي دولت احمدي‌نژاد به تيم جديدي تحويل داد كه در مذاكرات محرمانه عمان با امريكايي‌ها رودررو نشست و مذاكره كرد.  با توجه به آنكه كمتر از يك ماه تا حضور هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و 1+4 و ايالات متحده در وين زمان باقي مانده مي‌توان انتظار داشت كه از امروز (شنبه 15 آبان‌ماه) فاصله رفت و آمدها و رايزني‌هاي ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و همچنين هيات مذاكره‌كننده ايران با اتحاديه اروپا و هيات‌هاي 1+4 كم و كمتر شده و شاهد سرعت گرفتن تحولات پس از گذشت قريب به 5 ماه از آخرين دور مذاكرات وين باشيم. 

كلسي داونپورت، كارشناس منع اشاعه:   توافق كوتاه‌مدت؛ جايگزين احتمالي برجام

«كلسي داونپورت»، مدير‌ بخش منع‌ اشاعه در‌«انجمن كنترل تسليحاتي» امريكا درباره‌چالش‌هاي دولت «جو بايدن» رييس‌جمهور امريكا در خصوص مذاكرات هسته‌اي با ايران در مصاحبه با خبرگزاري فرانسه گفت: «دولت بايدن بايد بين نشان دادن به ايران كه از تخفيف تحريم‌ها منتفع خواهد شد و عدم تسليم در برابر اهرم‌هاي فشار ايران توازن‌راحفظ كند. ايالات متحده نمي‌تواند به ايران بابت تداوم نقض توافق هسته‌اي پاداش بدهد. با اين وجود نه تنها هيچ گزينه نظامي عليه ايران وجود ندارد، بلكه تيغ تحريم‌ها هم با توجه به اينكه چين بعيد است خريد نفت از ايران را متوقف كند، كند شده‌اند. در صورتي كه ايران به رعايت كامل برجام برنگردد بايدن بايد به دنبال توافقي كوتاه‌مدت با ايران باشد كه برخي تحريم‌ها عليه اين كشور را در ازاي توقف برخي حساس‌ترين فعاليت‌هاي هسته‌اي رفع مي‌كند. ايالات متحده گزينه‌هاي ديگري هم دارد ولي هيچ‌ كدام‌شان خوب نيستند.»

برجام و بهانه‌هاي بي‌پايان اسراييل 

دولت جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در مسير احياي برجام جدي است و اين جديت به نقطه افتراق ميان تل‌‌آويو و واشنگتن تبديل شده است. تل‌آويو برخلاف ايالات متحده و اتحاديه اروپا معتقد است كه برجام نمي‌تواند مانع از توسعه برنامه هسته‌اي ايران شود و در اين مسير ابايي از بيان اختلاف با واشنگتن و زير سوال بردن سياست‌هاي كاخ سفيد هم ندارد. «نفتالي بنت»، نخست‌وزير رژيم اسراييل روز پنجشنبه در يك سخنراني در كنفرانس مجازي برپا شده توسط گروه موسوم به «اتحاد عليه ايران هسته‌اي» ادعاهاي بي‌پايه و اساس پيشين درباره برنامه هسته‌اي ايران را تكرار كرده و مدعي شد كه اين رژيم براي محافظت از خود در برابر تهديد موجوديتي ايران هر كاري لازم است انجام خواهد داد. بنت در ادامه گفت: ما خسته نخواهيم شد، وقتي درباره موجوديت دولت يهود (رژيم اسراييل) صحبت مي‌كنيم، آنچه بايد انجام دهيم، انجام خواهيم داد. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از اين سخنراني، بنت سپس ضمن اين ادعا كه ايران يك تهديد راهبردي براي جهان است، افزود: «يك تهديد موجوديتي براي اسراييل هم هست و نبايد اجازه داد كه قسر در بروند. اگر ايران هسته‌اي شود، تركيه، مصر، عربستان سعودي و كل خاورميانه هسته‌اي مي‌شوند. ما بايد به فشار خود بر ايران ادامه دهيم و در تلاش‌هاي خود براي انجام اين كار متحد بمانيم.» در تحولي همزمان، «آحارون زيوي»، رييس سابق دستگاه اطلاعات ارتش رژيم اسراييل نيز در سخناني ضدايراني ادعا كرد كه توافق هسته‌اي جديد ميان ايران و قدرت‌هاي جهاني احتمالا از برجام بدتر خواهد بود، اما حتي چنين توافقي كه ضعيف‌تر از برجام است از نبود هيچ توافقي بهتر است. زيوي گفت انتظار دارد توافق جديد بر سر برجام ظرف چند ماه آينده حاصل شود، اما اميدوار است كه دولت امريكا و سه‌كشور اروپايي ايران را براي رسيدن به توافقي طولاني‌تر و قوي‌تر تحت فشار قرار دهند.