عكس‌هايي از زنان چيني با پاهاي نيلوفري
بهار سرلك| «جو فارل» عكاس مستند انگليسي و انسان‌شناس فرهنگي كه معمولا پروژه‌هاي عكاسي‌اش پيش از ساقط شدن سنت‌ها و فرهنگ‌ها آنها را به ثبت مي‌رساند، از 50 زن چيني زنده كه يادگار سنت بستن پا هستند، عكاسي كرده است. اكثر آنها امروز ديگر نمي‌توانند راه بروند و پاهاي بدشكل‌شان را مخفي نگه مي‌دارند.
به گزارش روزنامه گاردين؛ سنت بستن پاهاي زنان يكي از رسومي بود كه در چين باستان اجرا مي‌شد و اين عمل باعث كوچك شدن پاها تقريبا به اندازه پاهاي يك عروسك مي‌شد. اين رسم دشواري و دردناك شدن راه رفتن را براي آنان در پي داشت. هدف از بستن پاها متمايز كردن زنان طبقه بالاي جامعه از زنان عادي بود.
آخرين پروژه عكاسي جو فارل به طور اتفاقي روي صندلي عقب يك تاكسي شروع شد. او در طول حرفه‌اش به مستندسازي ناپديدشدن عادت‌هاي فرهنگي علاقه بسيار داشته و در سال 2005 وقتي با راننده تاكسي‌اي در شانگهاي درباره سنت بستن پا حرف مي‌زد فكر اين پروژه به ذهنش رسيده. فارل اين خاطره را اين‌طور به ياد مي‌آورد: «آن مرد گفت مادربزرگش پاي نيلوفري دارد. بيشتر مردم به من مي‌گفتند كه بستن پاها رسمي قديمي است و ديگر هيچ زني كه پاهايش را در جواني مي‌بسته وجود ندارد. به روستاي مادربزرگ راننده تاكسي در منطقه شانگدون رفتم و «ژانگ يون يينگ» را ديدم. در پروژه عكاسي بستن پاها او نخستين زني بود كه سوژه‌ام شد.»
فارل 9 سال سفرهاي خود را در چين ادامه داد و ردپاي بازماندگان بستن پاها را دنبال مي‌كرد و توانست 50 زن را پيدا كند. پنج نفر از آنها هنوز پاهاي‌شان را ميبستند و آنها را مخفي نگه مي‌داشتند اما اكثر آنها پاهاي خود را آزاد گذاشته بودند. همه آنها در روستاهاي فقير مناطق يونان و شانگدون زندگي مي‌كردند. پيرترين آنها ژانگ يون يينگ بود كه 103 سال داشت. كتاب عكس فارل به نام «تاريخ زنده: زنان پاي بسته چيني» كلوزآپ‌هايي از پاهاي ازشكل‌افتاده اين زنان را در خود جاي داده است.
نزديك به 10 دهه عمل به اين رسم، 103 سال پيش قانون بستن پا ممنوع اعلام شد. اما آخرين كارخانه‌اي كه «كفش لوتوس» يا «كفش نيلوفري» مي‌ساخت، شش سال پيش بسته شد. اين كفش‌هاي نوك‌تيز با رويه‌اي گلدوزي شده پاهاي كوچك زنان را به نمايش مي‌گذاشت.
براي داشتن پايي نيلوفري كه در دوران حكومت «لي يون» امپراتور در قرن دهم مرسوم شد، زن‌ها بايد پاهاي خود را با نواري پارچه‌اي و به شكل نوك‌تيز ميبستند. بعد از اينكه بستن پاها ممنوع اعلام شد، اين رسم تابو شد و در سال 1950 رهبر مائو بازرسان ضد بستن پا را به خدمت گرفت تا هر زني كه پايش را مي‌بندد به عنوان فردي ننگين به مردم معرفي كنند. فارل مي‌گويد: «بستن پاها سنتي قديمي است كه هيچ نشاني از آن در چين مدرن نيست.»
فارل درباره اين سنت مي‌گويد: «پاي بيشتر زن‌ها در هفت سالگي بسته مي‌شد. نخستين سال بستن پاها خيلي دردناك است چون دخترها مجبور مي‌شوند آنقدر راه بروند تا انگشت‌هاي پاهاي‌شان زير بار وزن‌شان بشكنند. بعد از آن انگشت‌ها سر مي‌شوند و بعد از 50 يا 60 سال ديگر هيچ دردي را در پاهاي خود حس نمي‌كنند و پاي‌شان كاملا بي‌حس مي‌شود.» فارل معتقد است كه مجموعه عكس‌هاي او پرشور و احساسي نيستند اما درباره رسمي كه شناخته شده نيست، چيزهايي به ما مي‌گويد. فارل هنگامي كه كلوزآپ عكس‌هاي پاهاي بسته شده را مي‌ديده شوكه شده: «نخستين بار كه ژانگ يون يينگ را ديدم و پايش را در دستم گرفتم خيلي عجيب بود، پاهاي او نرم و شكلي حيرت‌آور داشتند.»
برخلاف بي‌رحمي كه اين پروژه نمايان مي‌كند، پيام اين عكس‌ها اميد، بقا و شهامت است. فارل در اين باره گفت: «در جامعه چين اين تنها راه پيشرفت يك زن بود. آنها پاهاي‌شان را به اميد آينده‌اي بهتر و زندگي‌اي بهتر ميبستند.