بن‌بست در گفت‌وگوهاي ژنو
مذاكرات روسيه و ايالات متحده روز چهارشنبه
در چارچوب گفت‌وگوهاي شوراي روسيه - ناتو ادامه خواهد يافت
محمدحسين لطف‌الهي
در شرايطي كه مقام‌هاي ارشد ايالات متحده و روسيه گفت‌وگوهاي صريح و مستقيم ميان واشنگتن و مسكو را امري مثبت ارزيابي مي‌كنند، هر دو طرف معترفند كه مذاكرات روز دوشنبه در ژنو دستاورد چشمگيري نداشته و هيچ كدام از آنها نتوانسته‌اند به اهداف اصلي خود در مذاكرات دست پيدا كنند.
زماني كه روز دوشنبه گفت‌وگوهاي 7 ساعته ايالات متحده و روسيه به پايان رسيد، كاخ سفيد و كرملين مواضعي اتخاذ كردند كه نشان مي‌داد نگاه واشنگتن و مسكو به موضوعاتي نظير آينده ائتلاف ناتو و استقرار نيروها و ادوات نظامي در شرق اروپا فاصله بسياري دارد. سرگئي ريابكوف، معاون وزير امور خارجه و مذاكره‌كننده ارشد روسيه پس از اين نشست تاكيد كرد كه از نگاه روسيه ضروري‌ترين نكته در مذاكرات اين است كه اوكراين «هرگز، هرگز و هرگز» عضو ناتو نشود. در مقابل، وندي شرمن، همتاي امريكايي او عنوان داشت كه امريكا اين خواسته را نمي‌پذيرد و «اجازه نمي‌دهد كه هيچ‌كس سياست درهاي باز ناتو را تغيير بدهد.» معاون وزير خارجه ايالات متحده افزود: «امريكا و متحدانش در مقابل كساني كه مي‌خواهند مرزهاي بين‌المللي را با استفاده از زور جابه‌جا كنند، بي‌تفاوت نخواهند ايستاد.»
به گزارش تاس، ديميتري پسكوف سخنگوي دولت روسيه روز سه‌شنبه اعلام كرد پس از دور اول مذاكرات با ايالات متحده درباره بحران اوكراين و درخواست روسيه براي تضمين‌هاي امنيتي غرب، «دليلي براي خوش‌بيني نمي‌بيند.» او گفت، با اين حال، اينكه مذاكرات روز دوشنبه در ژنو به صورت «باز، اساسي و مستقيم» برگزار شد، نكته‌اي مثبت است. سخنگوي كاخ رياست‌جمهوري روسيه افزود: مسكو براي مذاكرات ضرب‌الاجل تعيين نمي‌كند، اما به درازا كشيده شدن اين روند را نيز نمي‌پذيرد. پسكوف در ادامه تصريح كرد: وضعيت پس از دو دور ديگر از مذاكراتي كه روسيه قرار است در اين هفته برگزار كند روشن‌تر خواهد شد.
براساس گزارشي كه خبرگزاري رويترز روز سه‌شنبه منتشر كرد، مذاكره‌كنندگان روسيه و ايالات متحده هيچ نشانه‌اي از كاهش اختلافات خود در كنفرانس‌هاي خبري پس از اولين جلسه در ژنو نشان ندادند. بن‌بست در گفت‌وگوهاي دوجانبه امريكا و روسيه درباره موضوع اوكراين - كه بدون حضور هيچ‌كدام از مقام‌هاي اين كشور اروپاي شرقي برگزار مي‌شد - آينده تنش‌ها ميان مسكو و كي‌يف را در وضعيت نامشخصي قرار داد و باعث شد گمانه‌زني‌ها پيرامون احتمال حمله نظامي روسيه به اوكراين بار ديگر افزايش يابد. روسيه در حال حاضر حدود 100 هزار نفر از نيروهاي نظامي خود را در نزديكي مرز با اوكراين مستقر كرده و سرويس‌هاي اطلاعاتي غربي مدعي شده‌اند كه مسكو تصميم دارد بار ديگر به خاك اوكراين حمله كند. روسيه بارها اين اتهام را تكذيب كرده و به گزارش شبكه خبري سي‌ان‌ان روز دوشنبه نيز مذاكره‌كننده ارشد اين كشور در جمع خبرنگاران اعلام كرد مسكو «هيچ قصدي براي حمله نظامي به اوكراين ندارد.» امريكايي‌ها در مقابل مي‌گويند هنوز به اين نتيجه نرسيده‌اند كه آيا روسيه آماده پذيرش گام برداشتن در مسير كاهش تنش‌هاست يا نه.
سرگئي ريابكوف روز گذشته هشدار داد كه اگر غرب با خواسته‌هاي روسيه درخصوص عدم پيشروي ناتو به سوي شرق موافقت نكند با پيامدهايي مواجه خواهد شد كه «امنيت كل قاره اروپا» را تهديد خواهد كرد. او افزود: «متاسفانه ما در رويكردهاي اصولي خود در اين خصوص اختلاف زيادي داريم. ايالات متحده و روسيه به نوعي ديدگاه‌هاي متضادي در مورد آنچه بايد انجام شود، دارند.» ريابكوف به خطر توسعه ناتو به سوي شرق هشدار داد: «به طرف امريكايي توصيه مي‌كنيم كه خطر درگيري را دست‌كم نگيرد.»
به‌رغم عدم دستيابي طرفين به اهداف‌شان در مذاكرات، هر دو طرف اصل گفت‌وگو را اقدامي مثبت خوانده و بر ضرورت ادامه آن تاكيد كردند. وندي شرمن كه پس از نشست از طريق تلفن همراه با خبرنگاران گفت‌وگو مي‌كرد، اعلام كرد فضاهايي براي گفت‌وگوهاي بيشتر و پيشرفت در مذاكرات ديده شده و ريابكوف نيز گفت‌وگوها را «حرفه‌اي، عميق و ملموس» توصيف كرده است. اين گفت‌وگوها روز چهارشنبه 12 ژانويه در بروكسل با حضور نمايندگان ناتو ادامه خواهد يافت و روز پنجشنبه 13 ژانويه نيز در چارچوب گفت‌وگوهاي روسيه و سازمان امنيت و همكاري اروپا - كه نمايندگان امريكا و اوكراين نيز در آن حضور خواهند داشت - تداوم پيدا مي‌كند.
كادري لي‌يك، متخصص مسائل روسيه در شوراي روابط خارجي اروپا در خصوص مواضع اتخاذ شده از سوي سرگئي ريابكوف در مذاكرات ژنو مي‌گويد: «او سعي كرد مواضعي با قابليت انعطاف‌پذيري بالا اتخاذ كند تا به پوتين اجازه دهد درباره آينده هر تصميمي را كه درست مي‌داند، اتخاذ كند.» به گفته او، پوتين با استناد به آنچه در اين گفت‌وگوها اتفاق افتاده مي‌تواند هم دستور ادامه گفت‌وگوها در آينده را صادر كند و هم مي‌تواند از شكست مذاكرات به عنوان توجيهي براي اقدام نظامي عليه اوكراين بهره بگيرد. او همچنين اراده امريكايي‌ها براي يافتن راه‌حلي سياسي را جدي‌تر دانسته و مي‌افزايد: «حضور مجموعه‌اي كارشناس‌از شوراي امنيت ملي و وزارت دفاع در كنار ديپلمات‌هاي امريكايي كه به گفته مقامات روس به خوبي در خصوص طرح‌هاي پيشنهادي مسكو مطالعه كرده و به جزييات آن آگاه بودند، نشان مي‌داد امريكايي‌ها تا چه اندازه اين گفت‌وگوها را
جدي گرفته‌اند.»
نيويورك تايمز مذاكرات دهم ژانويه را يك «پيروزي» براي مسكو ارزيابي مي‌كند: «آنها توانستند موضوع توسعه پيشروي ناتو به سوي شرق را كه بارها ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه از آن ابراز نارضايتي كرده بود، به اصلي‌ترين محور گفت‌وگوها تبديل كنند و از اولويت يافتن مسائلي كه امريكايي‌ها بر آن تاكيد مي‌كردند، بپرهيزند.»
شواهد نيز نشان مي‌دهد، هرچند امريكايي‌ها بر ادامه مذاكرات تاكيد مي‌كنند اما آنها از وضعيتي كه در آن به‌سر مي‌برند كاملا ناراضي هستند. آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه ايالات متحده روز سه‌شنبه در گفت‌وگوي اختصاصي با سي‌ان‌ان تاكيد كرد: «بسيار سخت است كه از پيشرفت واقعي در روند مذاكرات سخن بگوييم، آن هم در شرايطي كه در تضاد با روح ديپلماسي، اين گفت‌وگوها در شرايطي انجام مي‌گيرد كه روسيه اسلحه خود را به سوي سر اوكراين نشانه گرفته است.»
كارشناسان رويكرد دولت بايدن در قبال روسيه پوتين را «غيربازدارنده» ارزيابي مي‌كنند. آنجلا استنت، مدير بازنشسته مركز مطالعات اوراسيا، روسيه و اروپاي شرقي دانشگاه جورج تاون به سي‌ان‌بي‌سي گفت: «تهديد به تحريم نمي‌تواند مانع ادامه سياست‌هاي روسيه شود.» به گفته او، به‌رغم اينكه تاكنون ايالات متحده تهديدهاي قابل توجهي از جمله قطع دسترسي روسيه به سيستم بانكي بين‌المللي و اعمال محدوديت در صادرات فناوري به اين كشور را مطرح كرده، اما هيچ عقب‌نشيني در رويكرد روسيه مشاهده نشده است. استنت معتقد است اگر روسيه واقعا قصد حمله به اوكراين را داشته باشد، تحريم جلوي اين كشور را نخواهد گرفت. او اضافه كرد: «در يك لحظه 50 -50 قرار داريم؛ حمله محدود محتمل‌تر از حمله گسترده است اما به هر حال وضعيت خطرناكي است.»
توني برنتون، سفير سابق بريتانيا در روسيه بر اين باور است كه روسيه و ايالات متحده هر دو مي‌خواهند از رويارويي نظامي اجتناب كنند. به باور او، روسيه به ضعف خود در برخي حوزه‌ها ازجمله اقتصاد آگاه است و هدفش از رفتارهاي فعلي امتيازگيري بيشتر است. برنتون مي‌افزايد براي جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا نيز روسيه چالش اصلي نيست و كاخ سفيد معتقد است گسترش تنش‌ها با روسيه مي‌تواند به متمركز شدن ايالات متحده روي چالش اصلي يعني چين آسيب برساند.