گفت‌وگوهاي روسيه و ناتو در بروكسل برگزار شد
عقب‌نشيني ناتو از شرق اروپا خواسته اصلي پوتين
آرمين منتظري
درحالي كه 100 هزار نيروي نظامي روسيه در مرزهاي اين كشور با اوكراين مستقر هستند، روز گذشته مذاكرات ميان روسيه و ناتو با هدف تلاش براي متوقف كردن حمله احتمالي روسيه به اوكراين و كاستن از شدت تنش‌هاي ميان روسيه و غرب برگزار شد.
نشست هيات روسيه و ناتو در مقر اين سازمان در بروكسل دومين گام در مسير ديپلماتيكي است كه در قبال روسيه آغاز شده است. اين نشست پس از نشست روز دوشنبه ميان روسيه و امريكا در ژنو برگزار مي‌شود. در اين مسير سوال اصلي اين است كه آيا ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه در راستاي اعمال فشار بر غرب و عقب راندن ناتو از مرزهاي اروپاي شرقي به اوكراين حمله خواهد كرد يا اينكه مسير كاهش تنش را در پيش خواهد گرفت. اميدواري امريكا و متحدانش در ناتو اين است كه ولاديمير پوتين تصميم به مذاكره بگيرد، چراكه او حالا با تهديد اعمال تحريم‌هاي اقتصادي بيشتر مواجه است و حتي ممكن است ناتو نيروهاي بيشتري به كشورهاي عضو كه در مرزهاي روسيه واقع شده‌اند اعزام كند. البته مقامات ناتو خيلي خوشبين نيستند و جدي بودن روسيه به متعهد ماندن به هر راه‌حل ديپلماتيكي را زير سوال برده‌اند. با اين حال، ناتو اعلام كرده كه موضوعاتي درباره مسائل امنيتي اروپا وجود دارد كه مي‌شود درباره آنها از منظر منافع دوجانبه با روسيه مذاكره كرد. موضوعاتي نظير ذخاير زرادخانه‌هاي هسته‌اي، استقرار سامانه‌هاي موشكي، محدود كردن تعداد نيروهاي نظامي اروپا، برقراري امنيت بيشتر در دريا و آسمان و شفافيت بيشتر در زمي نه مانورهاي نظامي از اين قبيل موضوعات هستند. ناتو صراحتا خواسته روسيه درخصوص محدود كردن گسترش بيشتر ناتو از طريق پذيرش اعضاي جديد و عقب‌نشيني نيروهايش از مرزهاي كشورهاي عضوش كه هم‌مرز با روسيه هستند را رد كرده است. اوكراين عضو ناتو نيست اما ناتو در سال 2008 متعهد شد كه روزي اين كشور را به عنوان عضو بپذيرد.
نشست بروكسل به رياست دبيركل ناتو ينس استولتنبرگ برگزار شد و حداقل سه ساعت به طول انجاميد. استولتنبرگ، دبيركل ناتو قبل از آغاز مذاكرات در پيامي توييتري نوشت: نشست امروز شوراي #ناتو – #روسيه در حال برگزاري است. وي تاكيد كرده است: اين يك فرصت به‌موقع براي گفت‌وگو در يك لحظه حساس براي امنيت اروپاست. وقتي تنش‌ها بالاست، مهم‌تر اين است كه دور يك ميز بنشينيم و به نگراني‌هاي‌مان بپردازيم.
رياست هيات روسي در اين نشست را معاون وزير خارجه روسيه الكساندر گروشكو برعهده دارد. گروشكو از سال 2012 تا 2018 نماينده دايمي روسيه در سازمان ناتو بوده است. به نظر مي‌رسد اين نشست به‌طور رسمي همان نشست شوراي روسيه و ناتو است كه در سال 2002 براي نخستين‌بار براي گفت‌وگوي دوجانبه درباره نگراني‌هاي امنيتي طرفين شكل گرفت اما از آوريل سال 2014 و بعد از حمله روسيه به اوكراين و الحاق شبه جزيره كريمه به خاك خود، فعاليت اين شورا نيز به حال تعليق درآمد. رياست هيات امريكايي را وندي شرمن، معاون وزير خارجه امريكا برعهده دارد. شرمن در نشست دوشنبه امريكا و روسيه رياست هيات امريكايي را برعهده داشت و چهره‌هايي نظير جوليان اسميت، سفير جديد امريكا در ناتو نيز او را همراهي مي‌كردند. سازمان پيمان آتلانتيك شمالي موسوم به ناتو 30 عضو دارد. بنابراين 30 عضو در برابر روسيه قرار گرفته‌اند اما مقامات ناتو اعلام كرده‌اند علاقه دارند پيشنهادات روسيه را بشنوند و به شكوه‌هايش پاسخ گويند. آنها همچنين قصد دارند فهرستي از انتقادات ناتو درباره اقدام روسيه در نقض توافقنامه‌هاي قبلي نظير معاهده نيروهاي متعارف در اروپا و معاهده مديريت موشك‌هاي ميان‌برد در اروپا را به روسيه ارايه كنند. اين امكان وجود دارد طرفين درباره هر دو معاهده بار ديگر براساس منافع دوجانبه مذاكره كنند.
مقامات ناتو تاكيد كرده‌اند كه تمايل دارند روي فعاليت‌هاي گسترده نظامي روسيه در مرزهاي اوكراين تمركز كنند. اما روسيه تمايل دارد ناتو را وادار كند كه درباره معماري امنيتي اروپا بعد از جنگ سرد بار ديگر پاي ميز مذاكره بيايد.
بعد از گفت‌وگوهاي دوشنبه ميان امريكا و روسيه، سرگئي ريابكوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه اين ادعا را كه روسيه قصد حمله نظامي به اوكراين را دارد، تكذيب كرد. در عين حال، ريابكوف هشدار داد كه اگر غرب به درخواست روسيه براي عقب راندن نيروهاي ناتو از شرق اروپا موافقت نكند و روند پيوستن اوكراين به ناتو را متوقف نكند، با عواقب نامشخص روبه‌رو خواهد شد كه ممكن است امنيت را در سراسر قاره اروپا به خطر بيندازد. قبل از نشست روز گذشته، الكساندر گروشكو رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه به خبرنگار گفت: «لحظه سرنوشت‌ساز در روابط روسيه با ناتو در حال فرا رسيدن است.» از يك‌سو، ولاديمير پوتين بيشتر به مذاكره دوجانبه با امريكا علاقه دارد و معتقد است كه ناتو و اتحاديه اروپا درنهايت تابع تصميمات و نظرات امريكا خواهند بود، اما دولت جو بايدن درخواست‌هايي از متحدان اروپايي‌اش، به خصوص اوكراين، دريافت كرده تا آنها را نيز در جريان مذاكراتش با روسيه بگذارد. قرار است بعد از نشستي كه ديروز برگزار شد، امروز نيز نشستي در قالب سازمان امنيت و همكاري‌هاي اروپا در وين برگزار شود. در اين نشست 57 كشور حضور خواهند داشت و اوكراين نيز به اين نشست دعوت شده است. اگرچه اين نشست در سطح ديپلماتيك پايين‌تري برگزار خواهد شد و احتمالا سفراي كشورهاي عضو به جاي وزراي خارجه در آن شركت خواهند كرد، اما واقعيت اين است كه اين نشست نيز از اهميت زيادي برخوردار است. اگر روسيه تصميم بگيرد كه به جاي حمله نظامي به اوكراين اهداف خود را در مسير ديپلماتيك پيگيري كند، برخي مذاكرات درباره آينده امنيتي اروپا نيز تحت نظارت سازمان امنيت و همكاري‌هاي اروپا بايد برگزار شوند.
سوال اين است كه اين مذاكرات در نهايت چه زماني به تصميم نهايي ختم خواهند شد؟ مذاكرات جدي ممكن است ماه‌ها به طول انجامد و ايالات متحده امريكا و ناتو اعلام كرده‌اند تنها در صورتي مذاكره با روسيه را ادامه خواهند داد كه اين كشور از تنش‌ها كاسته و هزاران نيروي نظامي خود را از مرزهايش با اوكراين دور كند. امريكا و روسيه نيز پس از نشست اين هفته اعلام كردند كه در آينده گفت‌وگو خواهند كرد كه چطور اين اقدام مي‌تواند به پيشرفت مذاكرات كمك كند و آيا اساسا اين اقدام مفيد خواهد بود يا خير. مگر اينكه ولاديمير پوتين بخواهد اين بحث را مطرح كند كه واشنگتن و متحدانش درخواست‌هاي روسيه را جدي نمي‌گيرند و به اين ترتيب تصميم بگيرد از نتايج مذاكرات اين هفته به عنوان بهانه و زمينه‌اي براي حمله به اوكراين استفاده كند.
تحليلگران معتقدند كه حتي اعضاي حلقه مورد اعتماد پوتين نيز نمي‌دانند كه او درخصوص وارد شدن به يك جنگ تمام عيار با اوكراين تا چه اندازه جدي است. آنها حتي نمي‌دانند كه پوتين حاضر است كدام يك از امتيازهاي امريكا را بپذيرد و نيروهايش را از مرزهاي اوكراين عقب بكشد. برخي تحليلگران معتقدند كه اين امكان وجود دارد كه نه پوتين و نه امريكايي‌ها هنوز تصميمي اتخاذ نكرده باشند. تاتيانا استانوايا، بنيانگذار بنياد R.Politik معتقد است: «براي نخستين‌بار در 30 سال گذشته، ايالات متحده امريكا قبول كرده تا درباره موضوعاتي كه تا يك سال پيش گفت‌وگو كردن درباره‌شان را غيرممكن اعلام كرده بود، با روسيه پشت ميز مذاكره بنشيند و مذاكره كند. مشكل رويكرد پوتين اين است كه در مذاكرات به ديپلمات‌هايش اجازه هيچ انعطافي از جانب روسيه را نمي‌دهد. استانوايا هشدار مي‌دهد كه حتي اگر ديپلمات‌ها به نوعي توافق دست يابند، تندروها و جنگ‌طلبان در مسكو كه بيشتر روي پوتين تاثيرگذاري دارند، مي‌توانند خيلي راحت اين توافق را از مسير خود خارج كنند.