امير قطر با چه هدفي به تهران مي‌آيد؟
دستور كار ويژه سفر تميم
شهاب شهسواري
شيخ تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر در حالي قرار است به زودي به تهران سفر كند كه طيف گسترده‌اي از مسائل دوجانبه و بين‌المللي در دستور كار مذاكرات ايران و قطر قرار دارد. علاوه بر موضوعات دوجانبه ميان تهران و دوحه، به ويژه ابتكار تازه ايران براي پذيرايي از گردشگران جام جهاني قطر در ايران، منابع رسانه‌اي از پادرمياني قطر در برخي پرونده‌هاي بين‌المللي ايران از جمله وساطت براي پيشبرد مذاكرات متوقف مانده برجام و دارايي‌هاي مسدود شده ايران در كشورهاي خارجي خبر داده‌اند. مسائل مربوط به روابط تهران و دوحه به برجام و دارايي‌هاي بلوكه شده خلاصه نمي‌شوند، موضوع‌هاي مختلف در حوزه بهره‌برداري از منابع مشترك گازي، توسعه تجارت، موضوع افغانستان و امنيت منطقه از جمله مسائلي هستند كه مورد توجه هر دو كشور قرار دارند. گزارش‌هاي خبري حاكي از اين است كه امير قطر بلافاصله پس از تهران به پايتخت‌هاي اروپايي از جمله برلين و لندن سفر مي‌كند. روز گذشته، سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، رسما خبر سفر امير قطر را به تهران تاييد كرد، هر چند كه تاريخي براي اين سفر اعلام نكرد. خطيب‌زاده در پاسخ به سوالي در مورد اين سفر گفت كه سفر امير قطر به تهران در دستور كار دو كشور است. دوم اسفند ماه سال گذشته، دوحه ميزبان سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران بود. در اين سفر سيد ابراهيم رييسي ضمن شركت در اجلاس سران كشورهاي صادركننده گاز، با امير قطر ديدار و گفت‌وگو كرده بود و از او براي سفر به تهران دعوت كرد.
دارايي‌هاي بلوكه شده ايران
يكي از موضوع‌هايي كه به نظر مي‌رسد در دستور كار سفر امير قطر به تهران قرار داشته باشد، مساله دارايي‌هاي مسدود شده ايران در خارج از كشور است. موضوع آزاد شدن دارايي‌هاي بلوكه شده ايران در خارج از كشور، از زمستان گذشته با وساطت كشورهاي عربي جنوب خليج فارس وارد مرحله تازه‌اي شد. در نخستين گام اين عمان بود كه با پادرمياني ميان تهران و لندن، به آزاد شدن ۴۵۰ دلار طلب ايران از دولت بريتانيا در پرونده تانك‌هاي چيفتن بعد از ۴۳ سال كمك كرد. فروردين ماه سال جاري، در گام دوم سخنگوي وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران از «آزاد شدن بخشي از اموال ايران در يك كشور خارجي» خبر داده بود. اين اظهارنظر مبهم سعيد خطيب‌زاده بدون نام بردن از كشور مبدا و ميزان دارايي‌هاي مورد نظر، همزمان با گزارش‌هايي در مورد سفر هيات‌هايي از عمان، قطر و عراق در همان هفته به تهران، باعث گمانه‌زني‌هاي مختلف در مورد پرونده مذكور شده بود. از همان زمان اين گمانه‌زني قوت گرفت كه پرونده مورد اشاره خطيب‌زاده، مرتبط با ۷ ميليارد دلار دارايي‌هاي مسدود شده ايران نزد بانك‌هاي كره جنوبي است كه قرار است با وساطت دولت قطر آزاد شود.
ابتداي هفته جاري ديدار علي صالح‌آبادي، رييس كل بانك مركزي ايران با سفير قطر در تهران، بار ديگر اين گمانه را تقويت كرد كه موضوع دارايي‌هاي بلوكه شده ايران، يكي از دستور كارهاي اصلي سفر اميرقطر به تهران باشد. مصطفي قمري وفا، مديركل روابط عمومي بانك مركزي روز يكشنبه خبر داده بود: «در ديدار محمد بن حمد الهاجري سفير قطر در تهران با علي صالح‌آبادي رييس‌كل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران بر ضرورت توسعه مناسبات دوجانبه بانكي و همكاري‌هاي بين‌المللي تاكيد شد.»
واسطه‌گري برجامي
خبرگزاري رويترز در گزارشي به نقل از يك مقام آگاه به شرط پنهان ماندن نام گفته است كه سفر شيخ تميم در طول هفته جاري به تهران انجام خواهد شد. به گفته اين مقام آگاه امير قطر ابتدا به تهران سفر مي‌كند و پس از آن يك «سفر طولاني» به اروپا خواهد داشت و از جمله به آلمان و بريتانيا سفر خواهد كرد. تركيب سفرهاي اعلام شده امير قطر، اين گمانه‌زني را ايجاد كرده كه بخشي از دستور كار سفر او، ميانجيگري ميان ايران و طرف‌هاي غربي براي به نتيجه رساندن مذاكرات احياي برجام است. نزديك به دوماه از توقف كامل مذاكرات ميان ايران و 1+4 و امريكا در وين مي‌گذرد و هنوز هيچ نشانه‌اي مبني بر از سرگيري مذاكرات يا به نتيجه رسيدن آن وجود ندارد. گفته مي‌شود كه تنها نقطه اختلافي باقيمانده ميان امريكا و ايران براي احياي برجام، مساله توافق براي حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از فهرست «سازمان‌هاي تروريستي خارجي» توسط امريكاست. از آنجا كه جمهوري اسلامي ايران فروردين ماه سال گذشته از آغاز دور جديد مذاكرات در وين تصميم گرفته بود كه گفت‌وگوي مستقيم با امريكا انجام ندهد، مذاكرات ميان تهران و واشنگتن از طريق واسطه‌ها و رد و بدل پيام‌ها انجام مي‌شود. قرار است امروز، انريكه مورا، معاون سياسي دبيركل سرويس اقدام خارجي اتحاديه اروپا و هماهنگ‌كننده اروپايي مذاكرات احياي برجام، به تهران سفر كند و فردا در ديدار با علي باقري‌كني، معاون سياسي وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران، در مورد گره‌گشايي از آخرين اختلاف باقيمانده ميان جمهوري اسلامي و ايالات متحده گفت‌وگو كند. به موازات اين سفر، تصور مي‌شود كه سفر شيخ تميم بن حمد آل ثاني هم دستور كار مشابهي داشته باشد و قرار است پيام‌هايي در سطح بالاتر از طريق او به پاستور منتقل و در پي آن پاسخ‌هاي تهران در ادامه سفر امير قطر به پايتخت‌هاي اروپايي و شايد كاخ سفيد برده شود. روزنامه العرب چاپ امارات در گزارشي به انگيزه‌هاي قطر از تلاش براي احياي برجام پرداخته است. به گزارش ايلنا، اين روزنامه اماراتي مي‌نويسد: «قطر به جنگ اوكراين و روسيه و تبعات آن بر بازار نفت به عنوان يك فرصت براي موفقيت وساطتش در زمينه توافق هسته‌اي ايران نگاه مي‌كند، مذاكرات احياي برجام به دليل اختلافات ميان ايران و غرب با بن‌‌بست مواجه شده است.» در ادامه اين گزارش آمده است: «ناظران بر اين باورند كه سفر شيخ تميم بن حمد آل ثاني امير قطر به ايران و چند كشور اروپايي در راستاي تلاش براي دستيابي به موفقيت و رسيدن به توافق جديد ميان ايران و غرب است و قرار است وي در ابتدا نظرات ايرانيان را بشنود و سپس اين نظرات را به اروپايي‌ها منتقل كند.» العرب مي‌نويسد: «وضعيت كنوني جهان فرصتي را ايجاد مي‌كند كه به واسطه آن اقناع اروپايي‌ها براي تكميل فرآيند مذاكرات احياي برجام آسان‌تر خواهد شد. ناظران معتقدند كه اين به مصلحت غرب است كه از طريق توافق هسته‌اي به نفت و گاز ايران دسترسي پيدا كند تا اينكه بخواهد از نفت و گاز روسيه آن هم در ميانه يك جنگ با يك دشمن قوي استفاده كند.» به نوشته اين روزنامه تحركات قطر در سايه گزارش‌هاي رسانه‌اي كه از يك توافق امنيتي ميان كشورهاي منطقه خليج فارس با تلاش امريكا و با هدف آرام‌سازي فضا و رفع هراس كشورهاي حوزه خليج فارس خبر مي‌دهند، صورت مي‌گيرد. گزارش‌هاي رسانه‌اي عنوان مي‌كنند كه امريكا بر نقش قطر براي اقناع كشورهاي حوزه خليج فارس و ايران براي امضاي اين توافق امنيتي حساب كرده است.