وزير خارجه چين با پيشنهادهاي متنوع به 8 كشور حوزه اقيانوس آرام سفر مي‌كند
ضدحمله پكن به تور آسيايي بايدن
محمدحسين لطف‌الهي
چين درست يك ماه بعد از انعقاد يك توافق امنيتي مهم با جزاير سليمان، حالا به دنبال نزديك‌تر كردن روابط خود با ديگر كشورهاي كوچك حوزه اقيانوس آرام است تا نفوذش را بيش از پيش در اين منطقه كه اهميتي استراتژيك براي ايالات متحده و متحدان منطقه‌اي اين كشور دارد، گسترش دهد.
روزنامه نيويورك‌تايمز روز پنجشنبه گزارش داد دولت چين پيگير انعقاد توافق‌هايي با مجموعا 10 كشور حوزه اقيانوس آرام است كه در صورت به نتيجه رسيدن آنها، پكن تعهداتي را در راستاي آموزش نيروي پليس، همكاري‌هاي دريايي و تامين امنيت سايبري اين كشورها بر عهده مي‌گيرد. همچنين براي 2500 نفر از كارگران و ديپلمات‌هاي جوان كشورهاي مذكور بورسيه‌هايي به منظور تحصيل و دريافت آموزش‌هاي پيشرفته در چين در نظر مي‌گيرد.
پيش‌نويس پيشنهادي اين توافق همزمان با آغاز سفر وزير امور خارجه چين در 26 مه به 8 كشور حوزه اقيانوس آرام براي اين كشورها ارسال شده تا در نهايت در نشست هفته آينده در فيجي درباره اين موضوع بحث و گفت‌وگو شود. وانگ‌يي، وزير امور خارجه چين سفر خود را روز پنجشنبه از جزاير سليمان آغاز كرد و 7 كشور ديگري كه مقصد سفر او خواهند بود شامل كيريباتي، ساموآ، فيجي، تونگا، وانواتو، پاپوآ گينه نو و تيمور شرقي هستند.
بر اساس اين گزارش، اسناد پيش‌نويس ارايه‌شده از سوي دولت چين نشان مي‌دهد به طيف گسترده‌اي از مسائل در توافق احتمالي پرداخته خواهد شد كه علاوه بر موضوعات امنيتي شامل سرمايه‌گذاري براي توسعه زيرساخت‌ها، همكاري در راستاي مقابله با گسترش بيماري كوويد 19 و انتقال فناوري‌هاي مدرن خواهند بود. روز جمعه خبرگزاري CNA سنگاپور به نقل از مسوولان چيني نوشت كه «پكن چيزي را به كشورهاي حوزه اقيانوس آرام ارايه مي‌دهد كه پيش‌تر ايالات متحده و استراليا از پيشنهاد آن عاجز بودند.»
سفر وزير امور خارجه چين به كشورهاي حوزه اقيانوس آرام و پيشنهاد توافق جديد به اين كشورها با فاصله بسيار كوتاهي از سفر جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده به شرق آسيا و ديدار بايدن با رهبران گروه كواد (امريكا، استراليا، ژاپن و هند) صورت مي‌گيرد. كارشناسان معتقدند هدف از هر دو اين اقدامات، مقابله با تلاش امريكا براي تثبيت قدرت خود در اين منطقه است.
وانگ‌يي روز پنجشنبه در جريان گفت‌وگو با همتاي خود در جزاير سليمان گفت، روابط بين دو كشور نشان‌دهنده انعطاف‌پذيري بزرگي است. چين همواره از تلاش‌هاي اين جزيره براي حفاظت و پاسداشت حق حاكميت، امنيتي و يكپارچگي قلمرو، حفاظت از وحدت و همبستگي، تسريع توسعه و احياي ملي حمايت مي‌كند. تاكنون متني رسمي از پيمان امنيتي چين و جزاير سليمان منتشر نشده است. با اين حال يك پيش‌نويس فاش‌شده از آن نشان مي‌دهد كه بنابر مفاد عهدنامه، كشتي‌هاي جنگي چين اجازه خواهند داشت در جزاير سليمان توقف كنند و پليس چين نيز به درخواست مجمع‌الجزاير براي حفظ «نظم اجتماعي» مستقر خواهد شد. هيچ‌يك از طرفين مجاز به افشاي ماموريت‌ها بدون رضايت كتبي طرف ديگر نخواهد بود.
مناسه سوگاواره، نخست‌وزير جزاير سليمان گفته است كه اين پيمان «منطبق بر منافع ملي و مطابق با قوانين بين‌المللي و داخلي است» و وي قصد ندارد از چين بخواهد در اين كشور «پايگاه نظامي» بسازد. اين در حالي است كه ايالات متحده و نيوزيلند نيز گفته‌اند توافق جديد مي‌تواند منجر به ايجاد پايگاه نظامي چين در اقيانوس آرام شود و به همين خاطر ابراز نگراني كرده‌اند.
بيشتر كشورهاي حوزه اقيانوس آرام، به رقابت تجاري و سياسي ميان چين و ايالات متحده به عنوان فرصتي براي تامين منافع و دريافت امتياز از هر دو سوي رقابت نگاه مي‌كنند اما كارشناسان غربي و مقام‌هاي كشورهاي وابسته به امريكا در اين منطقه، اقدام چين را «زمينه‌ساز ورود اقيانوس آرام به جنگ سرد جديد» توصيف مي‌كنند. پيتر كنيلورئا، معاون رهبر اپوزيسيون جزاير سليمان مي‌گويد مجموعه اقدامات چين «تهديدي عليه آزادي، استقلال و ثبات در منطقه هند- اقيانوس آرام است.» ديويد پانوئلا، رهبر ايالات متحده ميكرونزيا نيز از ديگر رهبران منطقه خواسته تا پيشنهاد چين را رد كنند چرا كه اين پيشنهاد استقلال كشورهاي منطقه را كاهش مي‌دهد و زمينه‌ساز يك جنگ سرد ميان چين و غرب خواهد بود.
سوگاواره كه پيش از اين در پي يك كودتا در سال ۱۹۹۹ به قدرت رسيده بود، بار ديگر در سال ۲۰۱۹ ميلادي به عنوان نخست‌وزير انتخاب شد اما اين‌بار تصميم گرفت روابط ديپلماتيك ديرينه جزاير سليمان با تايوان را به نفع پكن قطع كند. اين حركت در جزاير سليمان مورد استقبال همه قرار نگرفت و دانيل سويداني، نخست‌وزير استان مالايتا، اين تغيير را رد كرد و گفت كه براي استقلال مالايتا، بزرگ‌ترين استان كشور تلاش خواهد كرد. شورش‌هاي ماه نوامبر ۲۰۲۱ بازتاب و ادامه پيامدهاي تصميم براي تغيير روابط ديپلماتيك بود.
به گزارش «اعتماد»، به نظر مي‌رسد هدف از تور منطقه‌اي وانگ‌يي، وزير امور خارجه چين انتقال اين پيام است كه اگر امريكا و رهبران كواد نشست برگزار مي‌كنند و «درباره شما» صحبت مي‌كنند، رفتار پكن متفاوت است و چين «مستقيما با خود شما» به گفت‌وگو مي‌نشيند.
از نگاه كارشناسان، اصلي‌ترين سودي كه چين از امضاي اين توافق‌هاي امنيتي مي‌برد، نه به دست آوردن بازار و حمايت كشورهاي حوزه اقيانوس آرام، بلكه برتري ژئوپليتيكي بسيار تاثيرگذاري است كه در برابر ايالات متحده و استراليا از آن پكن مي‌شود.
چارلز ادل، مدير بخش مطالعات استراليا و مشاور ارشد مركز مطالعات استراتژيك و بين‌المللي، در توصيف اين توافق به روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «درس بزرگ توافق چين با جزاير سليمان و توافق احتمالي‌اش با ساير كشورهاي منطقه اقيانوس آرام براي دنيا اين است كه چين به دنبال بازتعريف نظم جهاني براساس منافع خود است. فارغ از اينكه محتواي اين توافق چه باشد و اينكه آيا هدف اصلي چين توسعه منافع تجاري، ايجاد تاسيسات نظامي يا هر خواسته امنيتي ديگري باشد، مساله اين است كه آنها براساس منافع خود كه در تضاد با منافع دموكراسي‌ها و جهان آزاد است، حركت مي‌كنند.» به گفته ادل، همكاري چين با جزاير سليمان به مراتب از همكاري‌هاي امنيتي و اقتصادي پكن با كشورهايي نظير كامبوج و پاكستان خطرناك‌تر است: «جغرافيا، جغرافيا و جغرافيا؛ راز اين مساله همين است. جزاير سليمان از نظر جغرافيايي اهميت استراتژيك و شگفت‌انگيزي دارد و خطوط كشتيراني كه ايالات متحده را به آسيا متصل مي‌كند از نزديكي آن مي‌گذرد. در نتيجه همان‌طوركه ژاپن در جنگ جهاني دوم نشان داد، مي‌توان از منطقه براي ضربه زدن به منافع امريكا و متحدانش استفاده كرد.»
از نگاه برخي تحليلگران غربي «ابتكار راديكال چين» در منطقه اقيانوس آرام مانند يك شمشير دو لبه است. از يك سو در صورت پذيرفته شدن از سوي كشورهاي منطقه مي‌تواند طيف گسترده‌اي از كشورها را به يك باره تحت نفوذ قابل توجه پكن قرار دهد و از طرف ديگر، با توجه به طرح پيشنهاد درست پيش از سفر منطقه‌اي وانگ‌يي و انتظار چين براي گفت‌وگو درباره آن در نشست فيجي، براي رهبران منطقه‌اي حساسيت‌برانگيز خواهد بود چرا كه انعقاد پيمان‌هاي دوجانبه و منطقه‌اي در اين سطح كه حساسيت كشورهاي ديگر از جمله استراليا و ايالات متحده را برمي‌انگيزد مدت‌ها زمان مي‌برد.
با اين وجود، گروه ديگري از تحليلگران مي‌گويند امتيازات جانبي كه از سوي پكن در توافق‌هاي پيشنهادي گنجانده شده، به اندازه‌اي جالب توجه است كه احتمالا بيشتر كشورهاي منطقه با آن موافقت كنند. بر اساس اسناد افشا شده، چين تعهد خواهد كرد كه به اين كشورها در راستاي مقابله با تغييرات اقليمي كمك‌هاي مالي و مشاوره‌اي ارايه كند، براي توسعه زيرساخت‌هاي كهنه و قديمي به آنها كمك مالي و آموزشي بفرستد، نيروي پليس و امنيت داخلي را در اين كشورها از طريق همكاري يا در صورت نياز ارسال نيرو تامين كند و براي 5 سال آينده 2500 بورسيه دولتي به آنها پيشنهاد دهد.
واشنگتن پست مجموعه پيشنهادهاي چين در پيش‌نويس‌هاي درز كرده را نشانه «پيچيده‌تر شدن ديپلماسي چين در منطقه هند و اقيانوس آرام» ارزيابي كرده است: «ديپلماسي آنها اكنون بسيار پيچيده‌تر از قبل شده است. چين ديگر به كشورهاي منطقه پيشنهاد وام براي توسعه زيرساخت‌ها ارايه نمي‌دهد، آنها علاوه بر تامين مالي پروژه‌ها آموزش‌هاي پيشرفت‌هاي را به اين كشورها پيشنهاد مي‌كند كه به آنها امكان توسعه بيشتر، سريع‌تر و ارزان‌تر را مي‌دهد. اين پيشنهادي است كه هيچگاه در اين مقياس از جانب استراليا و ايالات متحده ارايه نشده است.»
كارشناسان امريكايي هشدار مي‌دهند كه ايالات متحده اگر مي‌خواهد جلوي تداوم افزايش نفوذ چين در منطقه را بگيرد، نياز دارد رويكردي متفاوت از گذشته را در پيش گيرد. ميهاي سورا، پژوهشگر انديشكده لوي در سيدني باور دارد كه سياست ايالات متحده تعامل مثبت و بسيار قوي‌تر از گذشته با ملل منطقه است و پايه و اساس اين رابطه جديد بايد همكاري در راستاي افزايش توان اقتصادي اين كشورها باشد.
با اين وجود، برخلاف توصيه‌هاي كارشناسان و برخلاف تاكيدهايي كه دولت بايدن بر گسترش تعاملات اقتصادي با كشورهاي شرق و جنوب شرقي آسيا دارد، تاكنون گام بزرگي در اين راستا از سوي واشنگتن برداشته نشده و در صورتي كه پكن بتواند از خلأ ناشي از تاخير ايالات متحده استفاده كند، تغيير شرايط براي امريكا كار بسيار سختي خواهد بود.