مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، پاسخ‌هاي فني ايران
درباره سايت‌هاي اعلام نشده را «غيرمعتبر» خواند
ضرورت تدبير زير سايه تهديد حكام
بهشتي‌پور: ايران اجازه ندهد مستندسازي اتهامات كامل شود
محمدحسين لطف‌الهي
براي ايران كه اين روزها بار ديگر در آستانه محكوم شدن در قطعنامه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار دارد، هيچ‌چيز نمي‌تواند مانند يادآوري مسيرهاي گذشته و سختي‌هايي كه در مسير مقابله با اجماع بين‌المللي عليه تهران بر سر راه بود، دردناك باشد. تهران كه از تجربه دوباره اين مسير بيمناك است، هشدار داده «بانيان قطعنامه ضدايراني» مسوول همه عواقب تصويب اين قطعنامه خواهند بود. در طرف مقابل نشانه‌اي از عقب‌نشيني اما ديده نمي‌شود. نشست شوراي حكام روز دوشنبه در شرايطي آغاز شد كه همزمان با تداوم بن‌بست نسبي در گفت‌وگوهاي هسته‌اي و «سخت‌تر شدن احياي برجام»، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گزارش داد تهران توضيحات فني معتبري درباره «يافته‌هاي آژانس در سه مكان اعلام نشده» ارايه نكرده است. رافائل گروسي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ظهر روز دوشنبه در وين، در سخنراني آغازين خود در شوراي حكام به ارايه توضيحاتي درخصوص گزارش اين نهاد در موضوع ايران پرداخت. گروسي به شوراي حكام گفت كه از ۵ اسفند ۱۳۹۹ و تحت تاثير تصميم ايران براي كنار گذاشتن بخشي از تعهدات برجامي به ويژه اجراي پروتكل الحاقي، فعاليت‌هاي آژانس به‌طور جدي تحت تاثير قرار گرفته است. او همچنين با اشاره به بيانيه مشتركي كه در سفرش به تهران صادر شد، تاكيد كرد «تهران در رابطه با يافته‌هاي آژانس در سه مكان اعلام نشده توضيحات معتبر فني ارايه نكرده است.» به گفته او، تهران همچنين آژانس را مطلع نكرده مواد هسته‌اي يا تجهيزات آلوده به مواد هسته‌اي كه در سال 2018 از تورقوزآباد منتقل شده‌اند، در كدام تاسيسات قرار دارند. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي خطاب به اعضاي شوراي حكام گفت: «تا زماني كه ايران از لحاظ فني توضيحات معتبري براي وجود ذرات اورانيوم با منشا انساني در تورقوزآباد، ورامين و مريوان ارايه نكند و آژانس را از همه مكان‌هاي فعلي نگهداري از مواد هسته‌اي /يا تجهيزات آلوده به مواد هسته‌اي مطلع نكند، آژانس قادر به تاييد كامل فعاليت‌هاي ايران ذيل موافقتنامه جامع پادمان نخواهد بود و در نتيجه مسائل پادماني مربوط به اين سه مكان، همچنان پابرجا هستند.» او در انتهاي صحبت‌هاي خود درباره ايران تاكيد كرد، آژانس براي اينكه بتواند در جايگاه تاييد صلح‌آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران باقي بماند، آماده همكاري دوباره و بدون تاخير با ايران است. اين اظهارات در شرايطي مطرح شد كه انتظار مي‌رود امروز سه‌شنبه يا فردا چهارشنبه، كشورهاي ايالات متحده، بريتانيا، فرانسه و آلمان قطعنامه‌اي عليه ايران به شوراي حكام ارايه كنند كه در صورت موافقت اكثريت اعضا به تصويب خواهد رسيد و به دومين قطعنامه شوراي حكام عليه ايران از زمان امضاي توافق هسته‌اي در سال 2015 بدل خواهد شد.تهران گزارش اخير آژانس و اقدام ايالات متحده و تروييكاي اروپايي درخصوص ارايه پيش‌نويس قطعنامه‌اي درباره ايران را «بر‌خلاف ديپلماسي» و «غيرسازنده» مي‌داند و مي‌گويد همچنان از «توافق خوب» استقبال مي‌كند. سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه ايران نيز بعد از ظهر روز دوشنبه
-پس از صحبت‌هاي رافائل گروسي در آغاز نشست شوراي حكام- در گفت‌وگو با صداوسيما ضمن تاكيد بر اينكه تهران گزارش آژانس و تلاش امريكا و تروييكاي اروپايي براي صدور قطعنامه را قبول ندارد اعلام كرد: «ما اين قطعنامه را نه‌تنها سازنده نمي‌دانيم بلكه برداشت ما اين است كه هم در مسير همكاري‌هاي ما با آژانس و هم در مذاكرات اثرات منفي خواهد داشت. بانيان اين قطعنامه بايد بدانند هرقدر هم اين قطعنامه را شكلي معرفي كنند، از نظر ايران مردود است و از همه اعضاي شوراي حكام خواسته‌ايم تا مراقب نيات رژيم صهيونيستي و بانيان قطعنامه باشند و به آن راي منفي دهند تا پنجره‌اي را كه جمهوري اسلامي ايران براي ديپلماسي ايجاد كرده، باز بماند.» خطيب‌زاده درباره گزارش گروسي هم اضافه كرد كه «متاسفانه مديركل آژانس گزارشي را به صو رت شتاب‌زده ارايه كرده است كه پيش از اينكه منتشر كند در پارلمان اروپا همين موارد را قبلا يك‌بار ديگر گفته بود و همان موقع نيز ايران موضع گرفت و اعلام كرد كه با توجه به اينكه هنوز دور سوم رايزني‌ها بين ايران و آژانس انجام نشده، جمع‌بندي مديركل در پارلمان اروپا به گونه‌اي است كه انگار از قبل تصميمي گرفته شده كه گزارش آژانس جهت‌گيري و موضع‌گيري خاصي را داشته باشد.» خبرگزاري رويترز كه عنوان مي‌كند پيش‌نويس قطعنامه ارايه شده عليه ايران را رويت كرده، مي‌نويسد در متن پيش‌نويس اين قطعنامه آمده كه شوراي حكام آژانس از ايران «مي‌خواهد» تا فورا به تعهدات قانوني خود عمل كند و سريعا پيشنهاد مديركل اين نهاد درباره شفافيت و حل تمامي مسائل باقي مانده را بپذيرد.
گروسي: تكليف اختلافات پادماني با ايران بايد روشن شود
رافائل گروسي، بعد از ظهر روز دوشنبه در نشست خبري با خبرنگاران در وين نيز به سوالاتي درخصوص ايران و سفر اخير خود به اسراييل پاسخ داد. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز جمعه در سفر به اسراييل با نفتالي بنت، نخست‌وزير اين رژيم ديدار كرد. او در پاسخ به سوال خبرنگاري درخصوص اينكه سفر اخير وي به فلسطين اشغالي در آستانه جلسه شوراي حكام، حامل چه پيامي بوده است، گفت: «قطعا اين سفر حامل هيچ پيامي نبوده و من هر آنچه را كه بايد انجام مي‌دهم.» گروسي درباره سفر چند ماه پيش خود به ايران و بيانيه مشتركي كه در اين سفر صادر شد نيز اظهار كرد: «ما بايد اين مساله را به رسميت بشناسيم كه به نتيجه دلخواه دست پيدا نكرديم و فكر مي‌كنم كه گزارش من كاملا با عكس روشن و واضح بود. من تلاش كردم كه در گزارش شفافيت داشته باشم و كاملا واضح و مشخص است كه به چه دليل ما معتقديم كه آنچه كه به ما گفته شد، از نظر فني معتبر نبوده و اطلاعات موردنظر ارايه نشده است.» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پاسخ به سوالي مربوط به اينكه آيا صدور قطعنامه عليه ايران مي‌تواند به حل موضوعات باقيمانده ميان ايران و آژانس كمك كند يا خير، گفت: «ما بايد به همكاري با ايران ادامه دهيم اما آنچه كه ما از آنها (ايران) دريافت كرديم، كافي نبوده و به همين دليل ما نمي‌توانيم رو به جلو برويم.» گروسي سپس ادامه داد: «بنابراين فكر مي‌كنم به نفع ايران باشد كه اين موضوعات باقيمانده و غيرشفاف را برطرف كنند تا بتوان به مسير ادامه داد و به غير از اين راه ديگري براي صداقت وجود ندارد.»
محمد اسلامي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران روز دوشنبه به اظهارات گروسي واكنش نشان داد و اعلام كرد: «پاسخ‌هايي را كه تاكنون درباره سوال‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ارايه داده‌ايم، دقيق بوده است.» او همچنين گفت: «اراده جدي نزد مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي قانع‌كننده توصيف كردن جواب‌هاي ايران وجود ندارد.» به گفته اسلامي، قطعنامه‌اي كه برخي در تلاش براي مطرح كردن آن در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي دارند، وضعيت جديدي را ايجاد نخواهد كرد و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بايد نفوذ سياسي در درون خود را متوقف كرده و به قوانين خود پايبند باشد. او تاكيد كرد: «تصميم براي غني‌سازي 90درصد وابسته به مقام‌هاي مربوطه مي‌شود و ما تصميم براي غني‌سازي اورانيوم را با هدف اقدامات تحريك آميز اتخاذ نمي‌كنيم.»
مكان‌ها و ادعاها
در صحبت‌هاي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، در نشست شوراي حكام و در نشست خبري از سه مكان اعلام نشده صحبت به ميان آمد. در گزارش انستيتو علم و امنيت بين‌المللي از «گزارش پادماني آژانس درباره ايران در ماه مه» علاوه بر اين سه مكان، از يك مكان ديگر نيز صحبت شده است. در متن اين گزارش ادعايي درباره مكان‌ها آمده است:
تورقوزآباد: آژانس در سال 2018 اعلام كرد يك انبار در فضاي باز در منطقه تورقوزآباد تهران وجود دارد كه اقلامي را كه گفته مي‌شود حاوي مواد هسته‌اي يا تجهيزات آلوده به مواد هسته‌اي بودند در آن نگهداري مي‌شود. تصاوير ماهواره‌هاي تجاري جابه‌جايي و انتقال اين كانتينرها را تاييد مي‌كند. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در فوريه 2019 درخواست دسترسي به سايت و اقدام به نمونه‌برداري زيست محيطي كرد. طي اين نمونه‌برداري وجود ذرات اورانيوم كه با دخالت انساني توليد شده شناسايي شد. گزارش سپتامبر 2021 آژانس همچنين شامل جزييات بيشتري در مورد كانتينرهايي بود كه زماني در سايت حضور داشتند و بيان مي‌كرد كه نشانه‌هايي وجود دارد كه «كانتينرهايي كه در اين مكان ذخيره شده بودند حاوي مواد هسته‌اي و/يا تجهيزاتي بودند كه به‌شدت توسط مواد هسته‌اي آلوده شده بودند.لويزان - شيان: در گزارش انستيتو علم و امنيت بين‌المللي به نقل از آژانس ادعا شده است كه در منطقه لويزان - شيان استفاده از فلز اورانيوم و وجود ديسك فلزي اورانيوم مشاهده شده كه مربوط به سال 2003 بوده است. به نظر مي‌رسد موضوع اين سايت حل شده كه در صحبت‌هاي مديركل به آن اشاره نشده است.
ورامين: سومين مكان جايي در اطراف تهران و منطقه ورامين قرار دارد كه از آن با عنوان نيروگاه تهران ياد مي‌شود. ادعا شده تحقيقاتي درباره چرخه كامل سوخت در اين مكان پيش از 2003 انجام شده است. در اين نوشته آمده است كه سايت ورامين يك مركز آزمايشي اعلام نشده براي فرآوري و آسياب سنگ معدن اورانيوم و تبديل به اكسيد اورانيوم بود و احتمالا در مقياس آزمايشگاهي به UF4 و UF6 بود كه بين سال‌هاي 1999 و 2003 استفاده مي‌شد.
مريوان: سايت مريوان در منطقه‌اي نزديك آباده چهارمين مكاني است كه از آن نام برده مي‌شود. براساس ادعاي اين گزارش، پيش از سال 2003 از آن به عنوان انبار مواد هسته‌اي استفاده مي‌شد.
دوگانه سياست و مسائل فني
حسن بهشتي‌پور، كارشناس مسائل هسته‌اي درباره گزارش و صحبت‌هاي اخير رافائل گروسي به «اعتماد» مي‌گويد: «ما با يك دوگانه‌اي روبه‌رو هستيم كه ظاهر حقوقي و فني دارد و از ايران مي‌خواهد در چارچوب NPT درباره تاسيسات مربوط به فعاليت‌هاي هسته‌اي شفاف‌سازي كند. ايران هم طي 23 سال گذشته بيشترين همكاري‌ها را با آژانس داشته و نظارت بي‌سابقه‌اي روي فعاليت‌هاي ايران وجود داشته كه از نظر ساعات بازرسي و تجهيزات مورد استفاده بي‌سابقه است. ظاهر قضيه حقوقي است با اين حال برخي مسائل شائبه سياسي بودن را تقويت مي‌كند.» به گفته او، موضوع براي بيش از 18 سال قبل است و از سوي ديگر ذرات اورانيوم يافت شده زير 5درصد بوده در نتيجه جاي نگراني در شرايط امروز با اين همه بازرسي براي هيچ كسي وجود ندارد. بهشتي‌پور مي‌افزايد: «مكان‌هاي ادعا شده در حال حاضر فعاليتي ندارند و آژانس امروز اين را تاييد مي‌كند. وقتي از اين ابعاد به مساله نگاه مي‌كنيم، جاي شك وجود دارد كه آيا آژانس دنبال راه‌حل حقوقي است يا كار سياسي مي‌كند.» اين كارشناس مسائل هسته‌اي مي‌گويد: «وقتي آمد و رفت‌هاي گروسي به اسراييل را مي‌بينيم كه سه روز پيش از نشست شوراي حكام به تل‌آويو مي‌رود و با بنت كه به ايران اتهام دروغين جاسوسي از آژانس را مي‌زند ديدار مي‌كند و زرادخانه هسته‌اي دارد، چنين به نظر مي‌رسد كه او براي هماهنگي به اسراييل رفته است. از سال 2020، او مرتب فعاليت‌هايش را با طرف اسراييلي هماهنگ كرده و اين نقض بي‌طرفي مديركل است.» بهشتي‌پور ضمن تاكيد بر اينكه ماجرا بيشتر سياسي به نظر مي‌رسد به مسوولان ايراني نيز توصيه مي‌كند با تدبير مساله را تحت هر شرايطي با آژانس حل كند و اجازه ندهد مستندسازي اتهامات عليه ايران كامل شود. به گفته او، هر قطعنامه عليه ايران عملا مستندسازي ادعاها عليه ايران است و بايد جلوي اين روند گرفته شود.