بايدن امروز در عربستان با رهبران ۹ كشور عربي ملاقات مي‌كند
بدون حقوق بشر، بدون صلح
شهاب شهسواري
جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا، روز گذشته در ادامه سفر چهارروزه خود به منطقه بعد از ديدار با مقام‌هاي رژيم اسراييل به قدس شرقي و بيت لحم در كرانه باختري رود اردن رفت تا با مقام‌هاي تشكيلات خودگردان فلسطيني ديدار كند. عصر جمعه، بايدن بعد از ملاقات با مقام‌هاي فلسطيني از اسراييل با پرواز مستقيم راهي عربستان سعودي شد. روز جمعه جزييات جديدي از برنامه سفر بايدن در عربستان سعودي اعلام شد، از جمله اينكه بايدن قرار است در جده به صورت جداگانه و بدون حضور پادشاه با محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي، ديدار خصوص داشته باشد. او قرار است امروز در عربستان سعودي علاوه بر ديدار با پادشاه و وليعهد سعودي با رهبران ۹ كشور عربي، شامل شش عضو شوراي همكاري خليج‌فارس (امارات متحده عربي، بحرين عربستان سعودي، عمان، قطر و كويت) به اضافه اردن، عراق و مصر ديدار و گفت‌وگو كند. سفر بايدن به اسراييل و سرزمين اشغالي فلسطين دستاورد روشني براي صلح يا از‌سرگيري گفت‌وگوهاي اسراييلي- فلسطيني نداشت. با اين حال بايدن در استمرار مسير عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي منطقه با اسراييل، توانست توافق‌هاي تازه‌اي را ميان اسراييل و عربستان تسهيل كند. از يك‌سو اسراييلي‌ها موافقت خود را با ساز و كار بازگشت حاكميت جزاير تيران و صنافير در دهانه خليج عقبه به عربستان سعودي اعلام كردند و در برابر اين اقدام، سعودي‌ها نيز از گشوده شدن آسمان اين كشور روي پروازهاي تجاري و غيرنظامي اسراييل خبر دادند. بايدن همچنين روز پنجشنبه با حضور وزير جنگ رژيم اسراييل در مراسم رونمايي سامانه‌هاي پدافند ضد پهپادي اسراييل شركت كرد.سفر بايدن به منطقه با اعتراض‌هاي گسترده حقوق بشري مواجه شده است. عدم تمايل بايدن براي ديدار با خانواده شهيد شيرين ابوعاقله، خبرنگار فلسطيني-امريكايي شبكه خبري الجزيره كه با گلوله مستقيم نظاميان اسراييلي به شهادت رسيد، با واكنش منفي شهروندان كرانه باختري مواجه شده است. شهروندان فلسطيني در كرانه باختري با در دست داشتن تصاويري از شيرين ابوعاقله و پلاكاردهايي كه روي آن نوشته شده بود: «جان فلسطينيان اهميت دارد» به سفر بايدن به كرانه باختري اعتراض كردند. همچنين محتواي بيانيه‌اي كه روز پنجشنبه توسط بايدن و نخست‌وزير رژيم اسراييل با عنوان «بيانيه اورشليم» در قدس اشغالي امضا شد و اظهارنظر بايدن در اين خصوص كه يك «صهيونيست» است و براي صهيونيست بودن لازم نيست «حتما يهودي باشيد»، مورد اعتراض رهبران گروه‌هاي فلسطيني قرار گرفته است و بسياري از گروه‌هاي فلسطيني پيش از ديدار محمود عباس با بايدن، از رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني خواسته بودند كه از اين ديدار صرف‌نظر كند. ديدار بايدن با محمد بن سلمان هم باعث اعتراض‌هاي گسترده حقوق بشري شده است. محمد بن سلمان به عنوان آمر اصلي قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار عربستاني مقيم امريكا شناخته مي‌شود. همچنين به نوشته روزنامه واشنگتن‌پست، دست‌كم ۱۰ شهروند امريكايي در زندان‌هاي عربستان سعودي اسير هستند. رسانه‌ها گزارش داده‌اند كه بايدن در سفر به جده قصد ندارد هيچ‌يك از مسائل حقوق بشري از جمله مساله زندانيان امريكايي محبوس در عربستان را با مقام‌هاي سعودي در ميان بگذارد.روز پنجشنبه بايدن در قدس اشغالي با يايير لاپيد، نخست‌وزير رژيم اسراييل گفت‌وگوي دو‌جانبه داشت. بايدن پس از ديدار با لاپيد تصريح كرد: «ما درباره اهميت ادغام كامل اسراييل در منطقه گفت‌وگو كرديم. من فكر مي‌كنم طيف وسيعي از مردم امريكا نه فقط اعضاي دولت من، كاملا به امنيت اسراييل متعهد هستند.» بايدن در روز دوم سفر به اسراييل در يك كنفرانس مجازي با حضور رهبران رژيم اسراييل، هند و امارات متحده عربي شركت كرد. اين ساز و كار چهارجانبه جديد كه با عنوان I2U2 شناخته مي‌شود، تازه‌ترين تلاش امريكا براي تقويت پيوند‌هاي چندجانبه اسراييل با كشورهاي منطقه است. بايدن همچنين در قدس اشغالي، ضمن ديدار با اسحاق هرتزوگ، رييس رژيم اسراييل، با بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير پيشين و رهبر اپوزيسيون اسراييل هم ديدار و گفت‌وگو كرد. در حاشيه ديدار بايدن با رييس رژيم اسراييل، بايدن با محمد آل خاجه، سفير امارات متحده عربي در سرزمين اشغالي فلسطين هم ديدار كرد. آل خاجه در اين ديدار بر عملي شدن كامل توافق‌هاي موسوم به ابراهيم براي عادي‌سازي روابط امارات با اسراييل تاكيد كرد.
بدون برنامه براي فلسطين
جو بايدن، نخستين رييس‌جمهور امريكا در چهار دهه گذشته است كه در برنامه‌هاي رياست‌جمهوري‌اش، جايي براي مذاكرات صلح يا برنامه‌اي براي حل مساله فلسطين ندارد. او تاكنون هيچ اظهارنظر يا تلاشي براي از‌سرگيري مذاكرات فلسطين و اسراييل نكرده است و در صحبت‌هايش بعد از ديدار با محمود عباس فقط به «تعهد بر راهكار دو دولتي» اشاره كرد. بايدن در ديدار از قدس شرقي، كمك ۱۰۰ ميليون دلاري به شبكه بيمارستاني كرانه غربي رود اردن را اعلام كرد و در نشست خبري با محمود عباس هم وعده كمك ۲۰۰ ميليون دلاري به اونروا (آژانس امدادرساني و كاريابي آوارگان فلسطيني در خاورنزديك) داد. تمامي كمك‌هاي امريكا به فلسطينيان در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ قطع شده بود. جو بايدن پيش از رسيدن به مقام رياست‌جمهوري، وعده بازگشايي كنسولگري امريكا براي فلسطينيان در قدس شرقي را داده بود، اما تاكنون از عملي كردن اين وعده باز مانده است.
محمود عباس، رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني در نشست خبري، بعد از ديدار با رييس‌جمهور امريكا، خواسته‌هاي خود را براي صلح اين‌گونه برشمرد: «صلح با پايان اشغالگري سرزمين فلسطين به پايتختي قدس شرقي با مرزهاي ۶۷ برقرار مي‌شود. ما خواستار بازگشايي كنسولگري امريكا در قدس شرقي و حذف سازمان آزادي‌بخش فلسطين از ليست تروريستي هستيم. ما مي‌خواهيم اشغالگري و تبعيض نژادي پايان يابد. ما به دنبال متوقف‌سازي شهرك‌سازي‌ها و اقدامات خشنونت‌بار شهرك‌نشينان هستيم.» در برابر رييس‌جمهور امريكا هم گفت: «به عنوان رييس‌جمهور امريكا پايبندي من به هدف راهكار دودولتي تغيير نكرده است. راهكار دودولتي وجود كشور مستقل و داراي حاكميت فلسطين را شامل مي‌شود. هدف راهكار دودولتي شايد به علت محدوديت‌هايي كه عليه فلسطيني‌ها و مردم فلسطين اعمال شده، دور از دسترس به نظر بيايد و مردم فلسطين غمگين باشند.»
موضوع شهيد شيرين ابوعاقله، خبرنگار فلسطيني-امريكايي كه به تازگي با شليك گلوله نظاميان اسراييلي كشته‌شده‌بود نيز موضوع ديگر صحبت‌هاي عباس و بايدن بود. پيش از سفر بايدن به سرزمين‌هاي اشغالي، وزارت خارجه امريكا بعد از بررسي گلوله شليك‌شده به شهيد شيرين ابوعاقله، هرچند شليك آن را از سمت نيروهاي اسراييلي تاييد كرده بود، اما از نتيجه‌گيري قطعي در اين مورد خودداري و مرگ اين خبرنگار را نتيجه «شرايط تراژيك» توصيف كرده بود. محمود عباس در سخنان خود گفت: «ما مي‌خواهيم قاتلان شهيد شيرين ابوعاقله به سزاي اعمال‌شان برسند.» جو بايدن هم تاكيد كرد: «شيرين ابوعاقله يك فلسطيني و شهروند امريكا بود كه در حال انجام كار در يك رسانه مستقل كشته شد. امريكا به وظيفه خود در حمايت از انجام تحقيقات مستقل پيرامون كشته شدن شيرين ابوعاقله عمل خواهد كرد.»روزنامه اسراييلي هاآرتص در سرمقاله روز جمعه خود در مورد بازديد بايدن از قدس شرقي مي‌نويسد: «اين‌بار هم فلسطينيان مجبور هستند روياهاي‌شان براي يك دولت مستقل و حتي كورسوي اميد براي از سرگيري مذاكرات ديپلماتيك را به فراموشي بسپارند. در عوض بايد به انگشت‌شمار اقدامات ناچيزي راضي شوند كه اكثر آنها وعده‌هاي اقتصادي هستند، از جمله صدور مجوز ايجاد يك شبكه ارتباطات نسل چهارم (4G) در كرانه باختري، مشاركت نمادين فلسطيني‌ها در پل ملك حسين يا آلنبي و پروازهاي مختص فلسطينيان از فرودگاه رامون. بي‌جهت نيست كه فلسطينيان و امريكايي‌ها براي امضاي يك بيانيه مشترك به توافق نرسيدند.» سرمقاله هاآرتص ادامه مي‌دهد: «بعدازظهر شنبه [در سرمقاله انگليسي روزنامه هاآرتص شنبه ذكر شده است] قرار است بايدن با هدف توسعه حلقه عادي‌سازي در منطقه در يك پرواز فوق‌العاده مستقيم از اسراييل به عربستان سعودي برود، اما فلسطيني‌ها باز هم به ته صف رانده شده‌اند. هزينه اين خطاي اسف‌بار را در آينده هم فلسطينيان و هم اسراييلي‌ها خواهند پرداخت.»
بازكردن آسمان عربستان به روي پروازهاي اسراييلي
منابع خبري گزارش داده‌اند عربستان سعودي آسمان خودش را به روي «همه وسايل حمل‌ونقل هوايي» كه مقررات‌هاي هوايي اين كشور را رعايت كنند گشوده است. به گزارش فارس به نقل از رويترز، اداره كل هواپيمايي كشوري عربستان سعودي اعلام كرده كه رياض اين تصميم را «براي تكميل كردن اقدامات لازم جهت تحكيم جايگاه عربستان به عنوان قطب جهاني متصل‌كننده سه قاره و جهت تقويت ارتباطات هوايي بين‌المللي» اتخاذ كرده است. از جمله مهم‌ترين تبعات اين تصميم اين است كه از اين پس هواپيماهاي رژيم صهيونيستي اجازه خواهند داشت از آسمان عربستان سعودي براي پرواز به سمت هند و چين استفاده كنند. گام عربستان ساعاتي بعد از آن برداشته شد كه پايگاه آكسيوس گزارش داد رژيم صهيونيستي روز پنجشنبه با كليات طرحي بر سر وضعيت حقوقي دو جزيره مصري در تنگه تيران موافقت كرده است. اين اقدام، مسير را براي عادي‌سازي روابط ميان رياض و تل‌آويو هموار مي‌كند. پايگاه آكسيوس نوشته بود اين توافق كه چندين ماه مذاكرات مخفيانه بر سر آن انجام شده است يك دستاورد سياست خارجي مهم براي دولت جو بايدن در منطقه غرب آسيا خواهد بود.جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا در اظهاراتي، تصميم عربستان سعودي براي باز كردن حريم هوايي خود به روي هواپيماهاي رژيم صهيونيستي را «تاريخي» خواند. طبق بيانيه منتشرشده توسط كاخ سفيد از اظهارات وي، بايدن مدعي شد: «تصميم تاريخي عربستان سعودي براي باز كردن حريم هوايي خود به روي همه هواپيماهاي غيرنظامي، از جمله هواپيماهايي كه به اسراييل (فلسطين اشغالي) و از اسراييل پرواز مي‌كنند، گام مهمي در جهت ايجاد خاورميانه‌اي يكپارچه‌تر و با ثبات‌تر است.» وي افزود: «در حالي كه اين گشودن مدت‌ها مورد بحث قرار داشته، اكنون به لطف ماه‌ها ديپلماسي پايدار بين دولت من و عربستان سعودي، سرانجام به واقعيت تبديل شده است. امروز من اولين رييس‌جمهور ايالات متحده خواهم بود كه از اسراييل به جده عربستان سعودي پرواز مي‌كند.» بايدن در ادامه ادعاهايش گفت: «همان‌طوركه ما اين لحظه مهم را جشن مي‌گيريم، تصميم عربستان سعودي مي‌تواند به ايجاد حركت در جهت ادغام بيشتر اسراييل در منطقه، از جمله با عربستان سعودي كمك كند. تمام تلاشم را از طريق ديپلماسي مستقيم و تعامل رهبر به رهبر انجام خواهم داد تا به پيشبرد اين روند پيشگامانه ادامه دهم.» يايير لاپيد، نخست‌وزير موقت رژيم صهيونيستي هم از اعلاميه عربستان سعودي استقبال كرد و تصميم حاكميت اين كشور كه آن را «اولين گام» خواند، مورد ستايش قرار داد. لاپيد در ادامه از رييس‌جمهور امريكا تشكر و براي او در نشست روز شنبه جده آرزوي موفقيت كرد.
دست‌هاي آلوده
مقام‌هاي كاخ سفيد، در آستانه سفر جو بايدن به منطقه، با هدف ايجاد پوششي براي اجتناب از قرار گرفتن رييس‌جمهور امريكا در موقعيت مصافحه با محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي تصميم گرفته بودند كه به بهانه‌اي، او را از دست دادن با همه مقام‌هاي اسراييلي و سعودي منع كنند. بر همين اساس تشريفات اين سفر به اين صورت تنظيم شده بود كه به دليل شيوع سويه BA5 ويروس كوويد۱۹ جو بايدن با هيچ‌يك از مقام‌ها دست نخواهد داد. به اين ترتيب، دوراهي دست دادن يا ندادن با محمد بن سلمان هم براي بايدن حل مي‌شد، چرا كه براساس پروتكل از قبل مذاكره شده، جو بايدن قرار نبود با هيچ مقامي مصافحه كند. به گزارش نيويورك‌تايمز، جيك سوليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا در هواپيمايي كه بايدن را به تل‌آويو مي‌برد به خبرنگاران گفته بود: «ما در مرحله‌اي از جهان‌گيري كرونا هستيم كه تلاش مي‌كنيم از هر تماس جسمي اجتناب كنيم.» به اين ترتيب قرار بود كه جو بايدن از انتشار تصويري از او در حال دست دادن با محمد بن سلمان نجات پيدا كند و تحت فشار فعالان حقوق بشر قرار نگيرد.اما بي‌حواسي بايدن كه در طول ماه‌هاي گذشته بارها باعث سوژه شدن رفتارش در رسانه‌ها شده است، برنامه‌هاي تشريفات را تا حدود زيادي به‌هم زد. در نخستين لحظه ورود به اسراييل، اوضاع خوب بود و بايدن براساس برنامه رفتار كرد. در باند فرودگاه تل‌آويو، جو بايدن براي سلام به رييس‌جمهور و نخست‌وزير اسراييل، دست‌هاي مشت‌شده را به مشت آنها كوبيد. اما با‌گذشت چند ساعت از سفر، گاف‌هاي بي‌پايان بايدن آغاز شد. به گزارش نيويورك‌تايمز، بايدن به وضوح در تصاوير با وزير جنگ اسراييل، بني‌گانتز دست مي‌دهد. ياد واشم، بازمانده هلوكاست فرد ديگري بود كه بايدن با او در مركز بزرگداشت هلوكاست در قدس اشغالي دست داد. نخست‌وزيران پيشين، نفتالي بنت و بنيامين نتانياهو هم افراد ديگر بودند كه تصاويري از آنها در حال دست دادن با جو بايدن ثبت شد.بايدن عصر ديروز در بيت لحم و قدس شرقي نيز از دست دادن با مقام‌ها و مسوولان محلي خودداري نكرد. در تصاوير ورود او به اقامتگاه رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني در بيت‌لحم، بايدن صميمانه با محمود عباس دست مي‌دهد و در تصاوير منتشر شده از بازديد او از كليساي مهد در قدس شرقي هم دست دادن او با صف حاضران در محل كليسا مشخص است.