اسفنديار باتمانقليچ، كارشناس ديپلماسي اقتصادي:
ايران نميتواند در بازار نفت تحريم شده با روسيه رقابت كند
اسفنديار باتمانقليچ، موسس و مديرعامل انديشكده اقتصادي بورس و بازار در گفتوگو با خبرگزاري ايلنا به پرسشهايي درباره دلايل بهتاخير افتادن پروسه اعلام توافق احياي برجام در وين و بحثهاي اقتصادي پيرامون آن پاسخ داده است.
به نظر ميرسد در رفت و برگشت پاسخها به ابتكار اروپا براي احياي برجام، تاكيد تهران بر بسته شدن پرونده پادماني يكي از درخواستهايي است كه غرب از آن استقبال نكرده، ارزيابي شما از فضاي به وجود آمده چيست؟
مقامات ايراني بهطور قابل دركي از اينكه آينده برجام مشروط به تحقيقات آژانس بينالمللي انرژي اتمي بوده كه بر جنبههاي تاريخي برنامه هستهاي ايران متمركز است، نااميد هستند. براي بسياري از نهادهاي امنيتي ايران، توجيه همكاري فني ايران با اين تحقيقات باتوجه به حوادث خرابكارانه و ترورهايي كه جامعه بينالمللي نتوانسته بهطور كامل آنها را محكوم كند، دشوار است. بسته شدن تحقيقات قبل از اجراي مجدد كامل برجام داراي ابعاد سياسي و عملي است. از نظر سياسي، بسته شدن اين تحقيقات به عنوان راهي براي اطمينان از اينكه آژانس بينالمللي انرژي اتمي در معرض سياسي شدن آينده فعاليتهاي نظارت و راستيآزمايي قرار نميگيرد، به گونهاي تلقي ميشود كه در مورد پايبندي ايران به تعهداتش در برجام ترديد ايجاد كند. عملا، هرگونه شك و ترديدي كه در مورد پايبندي ايران به تعهدات هستهاياش ذيل برجام مطرح ميشود، ميتواند براي انكار ايران از منافع اقتصادي توافق استفاده شود و هرگونه «ضمانتهايي» را كه به عنوان بخشي از متن براي احياي برجام توافق شده است، تضعيف كند. اگر پرونده باز بماند، براي بازيگران خارجي آسانتر خواهد بود كه اين ترديدها را مطرح كنند.
خبرنگار نشريه لسآنجلس تايمز روز دوشنبه از سخنگوي وزارت امور خارجه پرسيد كه آيا با احياي برجام، شركتهاي امريكايي قادر به همكاري در ايران خواهند بود. آيا حضور شركتهاي امريكايي در احياي برجام موثر است؟
تعداد محدودي از شركتهاي امريكايي پس از احياي برجام به دنبال تجارت در ايران خواهند بود. حتي اگر برخي از اين شركتها قراردادهاي بزرگي مانند فروش هواپيماي برنامهريزي شده بويينگ به ايراناير را دنبال كنند، ارزش كلي اين تجارت براي ايجاد منافع اقتصادي در ايالات متحده براي حفظ برجام كافي نخواهد بود. در واشنگتن، برجام فقط براي سودهاي امنيتي آن اهميت دارد. با اين حال، فعاليتهاي شركتهاي امريكايي مهم است، حتي اگر ارزش تجاري محدود باقي بماند. اين شركتها دولت بايدن را تحت فشار قرار خواهند داد تا اطمينان حاصل كند كه لغو تحريمها بهطور كامل اجرا ميشود. براي مثال، بويينگ يك سهامدار كليدي است كه ميتواند به دنبال راهنماييهاي تحريمي بهتر و مناسبتر از وزارت خزانهداري ايالات متحده باشد. بنابراين در حالي كه منافع تجاري امريكا نميتواند بر احياي برجام تاثير بگذارد، ميتواند به اشتراكگذاري محيطي بهتر براي اجراي موفقيتآميز توافق كمك كند.
برخي كارشناسان در دولت از نياز تروييكاي اروپايي به احياي برجام به دليل نياز مبرم اتحاديه اروپا به انرژي در فصل زمستان سخن ميگويند، آيا شما با اين تحليل موافق هستيد؟
هرگونه ارزيابي مبني بر اينكه بحران انرژي اروپا به ايران، اهرمي در مذاكرات هستهاي ميدهد، اشتباه است. درست است كه اگر تحريمهاي امريكا عليه بخش نفت ايران برداشته شود، تاثير مثبت كمي بر قيمت جهاني نفت خواهد داشت اما اين به آن معنا نيست كه ايران ميتواند در زمان بحران انرژي به اروپا كمك كند. اروپا در حال حاضر خريد نفت خام روسيه را متوقف كرده است. آسيبپذيري اصلي آن وابستگي به گاز روسيه براي استفاده در گرمايش، توليد برق و كاربردهاي صنعتي است و ايران صادركننده بزرگ گاز نيست و نميتواند به كل اروپا در تامين اين نيازهاي انرژي كمك كند. با سقوط صادرات انرژي روسيه به اروپا، توليدكنندگان روسي بايد مشتريان جديدي براي نفت و گاز خود پيدا كنند. اين امر به ويژه در صورتي صادق است كه انرژي روسيه مشمول تحريمهاي ثانويه شود. تنها مشتري روسيه كه ميتواند به آن مراجعه كند، چين است كه تنها مشتري بزرگ انرژي ايران نيز است. روسيه در حال حاضر حدود هفت ميليون بشكه نفت در روز صادر ميكند و اين در حالي است كه ايران در حال حاضر تنها يك ميليون بشكه در روز صادرات دارد. روسيه ميتواند به راحتي بازار چين را با نفت خود پر كند و با استفاده از تخفيفها سهم بازار را از ايران بگيرد. ايران نميتواند در بازار نفت تحريم شده با روسيه رقابت كند. به نفع ايران است كه نفت خود را در اسرع وقت به بازارهاي بينالمللي بازگرداند و اين نه تنها براي بهرهمندي از افزايش قيمت انرژي، بلكه براي جلوگيري از رقابت با يك توليدكننده انرژي بزرگتر مانند روسيه است.
نقش روسيه را در اين حوزه چگونه ارزيابي ميكنيد؟ آيا خواست احتمالي مسكو براي تعليق توافق تا چند ماه آينده بر تصميم تهران تاثيرگذار بوده است؟
من معتقدم روسيه در اين مرحله نقش مهمي در مذاكرات برجام ايفا نميكند. تنها دو طرف مذاكرهكننده كه واقعا مهم هستند، امريكا و ايران هستند؛ اگر اين دو كشور بخواهند پايبندي متقابل به برجام را بازگردانند، هيچ طرف ديگر توافق نميتواند آنها را در اين مرحله پاياني متوقف كند. در واقع، احتمالا به نفع روسيه است كه برجام بازگردانده شود. ايران يكي از معدود بازارهاي مصرف عمدهاي است كه ميتواند خريد مواد غذايي و كالاهاي توليدي روسيه را به ميزان قابل توجهي افزايش دهد، اما رشد اين تجارت در واقع مستلزم لغو تحريمهاست. اين امر ارايه خدمات مالي و لجستيكي را براي حمايت از تجارت آسانتر ميكند.كاهش تحريمها براي بازيابي قدرت خريد ايران نيز مهم است. اقتصاد ايران بايد به رشد بازگردد و اگر مصرفكنندگان ايراني بخواهند هزينههاي خود را افزايش دهند، تورم بايد كاهش يابد. علاوه بر اين، پس از اعمال تحريمهاي غرب، بسياري از ثروتهاي روسيه به دوبي پناه بردهاند. در صورت افزايش مجدد تنشها در خليجفارس پس از شكست مذاكرات برجام، دوبي نميتواند به عنوان پناهگاهي امن براي نخبگان روسيه باشد.