با مهران مهاجر درباره
«ده روز با عكاسان ايران»
بخش قابلدفاعي از عكاسي ايران
مريم درويش
نهمين دوره «ده روز با عكاسان ايران» با نمايش 40 مجموعه عكس از 40 هنرمند، ۲۹ مهر تا ۹ آبان در خانه هنرمندان ايران برگزار ميشود. اين آثار از ميان ۲۸۵ مجموعه عكس انتخاب شده كه در مرحله اول از سوي ۱۰ نامينيتور معرفي شده و سپس توسط همه آنان مورد داوري و انتخاب نهايي قرار گرفتهاند. مهران مهاجر، عكاس و يكي از انتخابكنندگان آثار شركتكننده در «ده روز با عكاسان ايران» است. او درباره رويكرد كيوريتوريال «ده روز با عكاسان» در دوره هشتم و نهم گفت: بهتر است خودمان را مقيد كنيم كه بيهوده از واژههاي بيگانه كه وارد زبان فارسي شده است، استفاده نكنيم. به نظر من «هنرپردازي» جايگزين مناسبي براي واژه كيوريتوري است، هرچند كه واژهسازي محل آزمون و خطاست و ممكن است پيشنهادهاي مختلفي براي هر واژه وجود داشته باشد؛ اما آنچه در دوره گذشته «ده روز با عكاسان» اتفاق افتاد، رخداد موجهي بود و اينكه افرادي به عنوان برگزيننده، عدهاي را برگزينند، موجب ميشود كارهايي كه به نمايش درميآيد كيفيت بالاتري داشته باشد. مهاجر ادامه داد: امسال تعداد برگزينندگان افزايش پيدا كرد و انتخاب آثار در دو مرحله انجام شد تا در نهايت آنچه از اين صافي ميگذشت، كيفيت بهتري داشته باشد و انتخاب پالودهتري انجام شود. البته فراخواني بودن با بهرهگيري از مشاركت گروهي از برگزينندگان در چنين رويدادهايي كه نافي يكديگر نيستند و نميتوان يكي از آنها را خوب يا بد دانست اما به واسطه مداخله برگزينندگان، آنچه در نهايت به نمايش درميآيد از سطح كيفي بالاتري برخوردار است و به اين اعتبار ميشود از آنچه به نمايش درآمده است كاملا دفاع كرد. با اين وجود قطعا كاستيهايي وجود دارد كه بايد در دورههاي بعدي رفع شود؛ به ويژه گمان ميكنم اين انتخاب جامع نيست و به لحاظ جغرافيايي گستره وسيعي را شامل نشده است. خوب است كه در آينده گفتوگوهايي با مراجع عكاسي كه در شهرستانهاي مختلف هستند انجام شود تا انتخاب اوليه را دقيقتر و گستردهتر كنيم.
او با اشاره به تمركز اين رويداد بر مجموعه عكس گفت: يكي از ويژگيهاي بنيادين عكاسي تكهبرداري ناقص از جهان است. به همين دليل عكسها ميل همنشيني با يكديگر دارند. سرآغاز مجموعه عكس را ميتوان كتاب «قلم طبيعت» هنري فاكس تالبوت دانست كه فقط چند سال بعد از ابداع عكاسي منتشر شد. برخلاف نقاشي كه معمولا يك تابلوي تك است، معمولا وقتي درباره عكس صحبت ميكنيم مقصود ما مجموعه عكس است. ما عمدتا عكاس را با مجموعه عكس او ميشناسيم، مانند «شهر نو» كاوه گلستان، «آبادان» بهمن جلالي و... پس منطقي است كه در فضاهاي نمايشي هم با مجموعه عكس سر و كار داشته باشيم. البته روشن است كه همه عكاساني كه مجموعه عكس كار ميكنند، تك عكسهايي هم دارند كه خوب است تمهيداتي براي نمايش آنها نيز انديشيده شود. اما در نهايت منطق عكاسي استوار بر مجموعه عكس است و معمولا تكعكس نيز بر بستر عكسهاي ديگري كه عكاس گرفته است معنادار ميشود.
او درباره تمركز اين رويداد بر عكاسي هنري و مستند گفت: فكر ميكنم نحوه برگزاري «ده روز با عكاسان» و محل نمايش عكسها در خانه هنرمندان مناسب با نمايش چنين عكسهايي باشد. البته اين به معناي نفي اشكال ديگر عكاسي نيست و ساير شاخهها نيز بايد در موقعيتها و رويدادهاي مناسبي مورد توجه قرار گيرند. اشكال ديگر عكاسي كه جنبه كاربردي دارند نيز بسيار ارجمند هستند و ممكن است واجد ويژگيهاي هنري نيز باشند، اما به نظرم جاي نمايش آنها متفاوت است و بايد رويدادهاي مناسبي براي آنها تدارك ديده شود.
اين مدرس دانشگاه درباره جايگاه مسائل نظري در عكاسي گفت: قطعا موضوعات نظري جايگاه مهمي دارند و در ايران هم به آنها زياد پرداخته ميشود، اما اين مباحث نبايد مانع عكاسي كردن شود. عمل عكاسي بايد استوار بر گونهاي كنش خودانگيخته و شهودي باشد. همانطور كه مولانا ميگويد «هيچ آدابي و ترتيبي مجو/ هرچه ميخواهد دل تنگت بگو» يا جاي ديگر ميگويد «حرف و گفت و صوت را بر هم زنم/ تا كه بياين هر سه با تو دم زنم». من مباحث نظري را نفي نميكنم و به نظرم اين مسائل خيلي هم جذاب است ولي اينها نبايد تبديل به سدي محدودكننده براي عمل عكاسي شود. با توجه به اينكه هر انتخابكننده در مرحله اول به شكل مجزا تعدادي عكاس را انتخاب كرده و به «ده روز با عكاسان» معرفي كرده است، مهاجر درباره نحوه انتخاب هنرمندان مورد نظر خود گفت: من در فضاي آموزشي فعاليت دارم و بر اين اساس انتخابهايم نيز بيشتر از همين فضاي دانشجويي و آموزشي بود. هر كدام از برگزينندگان به شيوه متفاوتي اين انتخاب را انجام دادند و در نهايت آنچه انتخاب شد كاملا قابل دفاع بود. در بررسي آثار اين دوره شاهد بوديم كه تقريبا همه آنها از سطح متوسط بالاتر بودند و اين باعث ميشد انتخاب هم سختتر و در عين حال جذابتر شود. حتي مجموعههايي هم كه رد شده و وارد نمايش نشدند نيز به جز تعداد انگشتشماري از كارها، كيفيت خوبي داشتند و تعداد كارهاي خيلي خوب هم زياد بود. مشخص است كه همه ما 10 نفر با همه آثار انتخاب شده موافق نيستيم و ممكن است تعدادي از آنها مطابق نظر و ذوق ما نباشد اما همه كارها كاملا موجه و قابل دفاع هستند. فكر ميكنم تعدادي از مجموعههايي كه در اين رويداد به نمايش درخواهد آمد آثاري هستند كه ميتوان در حكم بخشي از عكاسي ايران، محكم از آنها دفاع كرد.
او دلمشغوليهاي زيست محيطي، مسائل زندگي شهري، بازانديشي در تاريخ معاصر، نفس زبان عكاسي و... را ازموضوعاتي برشمرد كه در اين دوره مورد توجه عكاسان بوده است.