چه نسبتي ميان مذاكرات برجام و انتخابات مياندورهاي كنگره ايالات متحده وجود دارد؟
برگ برنده يا كارت قرمز دموكرات‌ها
سارا معصومي
ايالات متحده امريكا هنوز پاسخ متن پيشنهادي ايران براي بازگشت به اجراي تعهدات برجامي را نداده است. ايران مي‌گويد اگر واشنگتن از اصرار بر وجود ابهام در متن توافق نهايي فاصله بگيرد، جمع‌بندي مذاكرات در چند روز ممكن خواهد بود و مقام‌هاي اروپايي و امريكايي هم مي‌گويند هنوز از احياي برجام كاملا نااميد نشده‌اند. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده در تازه‌ترين اظهارنظر درباره آخرين پاسخ ايران به متن پيشنهادي اتحاديه اروپا و امريكا آن را يك عقبگرد دانسته است. توصيفي كه البته مورد پذيرش مقام‌هاي ايراني نيست. با اين‌همه در چند روز اخير زمزمه‌هاي بسياري درباره احتمال به تعويق افتادن پروسه مذاكرات يا جمع‌بندي نهايي براي اعلام توافق تا پس از انتخابات مياندورهاي كنگره به گوش رسيده است. رسانه‌هاي اسراييلي چون جورزاليم‌پست و تايمز اسراييل در جاانداختن اين احتمال پيشرو بوده‌اند و ادعا مي‌كنند كه رييس‌جمهور ايالات متحده در گفت‌وگو با نخست‌وزير رژيم اسراييل اين پيام را ابلاغ كرده كه فعلا احياي برجام تا زماني نامشخص و غيرقابل پيش‌بيني در آينده به تعويق افتاده است. همزمان با رسانه‌هاي اسراييلي مقام‌هاي سياسي، اطلاعاتي و امنيتي اين رژيم هم هر روز كارزار مقابله با احياي برجام را در سايه ديدار و رايزني با همتاهاي امريكايي و اروپايي بيش از پيش دنبال مي‌كنند.
انتخابات مياندورهاي كنگره چيست؟ چرا انتخابات مياندورهاي كنگره تا اين اندازه در ادامه مسير مذاكرات براي احياي برجام تاثيرگذار است و نتيجه اين انتخابات چه تاثيري در اجراي توافق خواهد داشت؟
انتخابات مياندورهاي اما مهم كنگره
يورونيوز در گزارشي درباره اهميت انتخابات مياندورهاي كنگره مي‌نويسد: اين انتخابات كه قرار است روز هشتم نوامبر (۱۷ آبان) برگزار شود سرنوشت دو سال پاياني دوره رياست‌جمهوري جو بايدن را تعيين خواهد كرد. راي‌دهندگان امريكايي كل اعضاي مجلس نمايندگان و يك‌سوم از اعضاي مجلس سنا را انتخاب خواهند كرد. امري كه مي‌تواند موازنه قوا در كنگره امريكا را به نفع جمهوري‌خواهان تغيير دهد. دموكرات‌ها هم‌اكنون در هر دو مجلس نمايندگان و سنا اكثريت شكننده‌اي دارند. محتمل‌ترين سناريو در شرايط فعلي تداوم كنترل دموكرات‌ها بر مجلس سنا و پيروزي جمهوري‌خواهان در انتخابات مجلس نمايندگان است. حزب رييس‌جمهوري امريكا به‌طور سنتي در انتخابات مياندورهاي بخت زيادي براي پيروزي ندارد چرا كه راي‌دهندگان اغلب به حزب رقيب او راي مي‌دهند. به عنوان مثال دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري پيشين امريكا در انتخابات ميان دوره‌اي سال ۲۰۱۸ شاهد شكست حزبش در انتخابات مجلس نمايندگان و به اكثريت رسيدن دموكرات‌ها در اين مجلس بود. جمهوري‌خواهان در صورت كسب اكثريت كرسي‌هاي مجلس نمايندگان هم مي‌توانند مانع از تصويب قوانين مورد نظر دولت جو بايدن شوند و هم با تحقيق در امور دولت و احضار مسوولان دولت براي اداي شهادت مي‌توانند فشارها بر رييس‌جمهوري ۷۹ ساله ايالات متحده را افزايش دهند. پيروزي جمهوري‌خواهان در انتخابات مجلس نمايندگان همچنين به معناي پايان دوره رياست نانسي پلوسي، رييس ۸۲ ساله اين مجلس خواهد بود. گزينه احتمالي جمهوري‌خواهان براي جانشيني او كوين مك‌كارتي، رهبر كنوني آنها در مجلس نمايندگان خواهد بود. رييس مجلس نمايندگان امريكا سومين شخصيت ارشد حكومتي پس از رييس‌جمهوري و معاونش محسوب مي‌شود. كوين مك‌كارتي رابطه نزديكي با دونالد ترامپ دارد.
هركدام از احزاب جمهوري‌خواه و دموكرات هم‌اكنون ۵۰ كرسي مجلس ۱۰۰ نفره سنا را در اختيار دارند.
ترديد دموكرات‌ها درباره ادامه پروسه مذاكرات وين
ناصر هاديان، استاد دانشگاه و تحليلگر ارشد مسائل امريكا در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره اهميت انتخابات مياندورهاي كنگره و وضعيت دموكرات‌ها در اين انتخابات مي‌گويد: وضعيت دموكرات‌ها در مجموع به خصوص در مجلس سنا بهتر شده است. معمولا انتخابات مياندورهاي رفراندومي براي سنجش ميزان مقبوليت رييس‌جمهور حاكم است. اين‌بار به دليل سابقه حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد و تا حدودي هم به دليل كارهايي كه دموكرات‌ها انجام دادند بسياري اين انتخابات را رفراندومي درباره دونالد ترامپ و حزب جمهوري‌خواه مي‌دانند. فعلا وضعيت دموكرات‌ها بد نيست و يكي از مسائلي كه بر محبوبيت آنها هم اثر مثبت داشته موضع‌گيري آنها درباره قانون سقط جنين است. ناصر هاديان در پاسخ به اين پرسش كه موافقت يا مخالفت با برجام چه تاثيري بر آراي دموكرات‌ها و جمهوري‌خواهان در اين انتخابات خواهد گذاشت، مي‌گويد: يكي از پرسش‌هاي مطرح و در جريان اين است كه آيا در برخي ايالت‌هاي كليدي مساله برجام و احياي آن مي‌تواند به ضرر دموكرات‌ها تمام شود يا خير؟ هنوز هيچ پاسخ قطعي براي اين پرسش وجود ندارد و دموكرات‌ها در حال بررسي اين پاسخ هستند. اگر برخورد محتاطانه را ترجيح بدهند طبيعتا حصول يا اعلام توافق را به بعد از انتخابات مياندورهاي موكول مي‌كنند. اما در مقابل اين برخورد محتاطانه كساني هم هستند كه اعتقاد دارند مي‌توانند پروسه مذاكرات را ادامه داده و اتفاقا احياي برجام را به برگ امتيازي در اين انتخابات تبديل كنند. اين گروه معتقدند كه در صورت احياي برجام مي‌توانند سريعا گزاره برگي تهيه كرده و در آن دستاوردهاي ناشي از بازگشت همه به توافق هسته‌اي را ليست كنند. به عنوان مثال در اين گزاره برگ به كاهش زمان به اصطلاح گريز هسته‌اي ايران اشاره كرده و ادعا كنند كه ايران با توجه به حجم مواد غني‌شده كه در اختيار دارد فاصله بسيار كمي با بمب اتم دارد و اين بحران ناشي از سياست اشتباه فشار حداكثري دونالد ترامپ بود كه جواب نداد. اين طيف معتقدند كه با اين گزاره برگ مي‌توانند توافق را به خوبي در داخل به افكار عمومي حتي در آستانه انتخابات مهم مياندورهاي هم بفروشند. شايد پيشبرد مذاكرات در برخي ايالت‌ها به ضرر دموكرات‌ها تمام شود و شايد هم در برخي ايالت‌هاي ديگر اتفاقا برگ امتيازي محسوب شود. مناظره در اين باره در داخل حزب دموكرات هنوز ادامه دارد و نمي‌توان گفت كه قطعا به اين جمع‌بندي نهايي رسيده‌اند كه مذاكرات را به بعد از انتخابات موكول كنند.
هزينه بالاي دفاع از برجام براي دموكرات‌ها
سينا عضدي، تحليلگر ايران در شوراي آتلانتيك درباره ترديد دموكرات‌ها براي پيشبرد احياي برجام در آستانه انتخابات مياندورهاي كنگره به «اعتماد» مي‌گويد: مهم‌ترين تاثيري كه اين انتخابات دارد اين است كه كانديداها در شرايطي نيستند كه بتوانند يا بخواهند هزينه دفاع از برجام و اجراي دوباره آن را پرداخت كنند. مسائل مربوط به ايران به خصوص احياي برجام يك مساله پرتنش و جنجال‌برانگيز در داخل امريكا است لذا دموكرات‌ها نمي‌خواهند با دفاع از آن، پيروزي احتمالي خود را در اين انتخابات به خطر بيندازند. اگر كانديداها در دفاع از برجام سخني بگويند هدف تبليغات منفي لابي اسراييل در امريكا قرار خواهند گرفت و اين مساله احتمال باخت آنها در اين انتخابات را افزايش مي‌دهد. لذا شايد ترجيح حزب دموكرات اين باشد كه در آستانه انتخاباتي تا اين اندازه مهم، مساله احياي برجام را به بعد از انتخابات موكول كنند تا تكليف چيدمان كنگره مشخص شده باشد.
اجراي آسان برجام در گرو تركيب جديدكنگره
نتيجه انتخابات مياندورهاي كنگره چه تاثيري بر اراده سياسي دولت جو بايدن براي ادامه مذاكرات احياي برجام خواهد گذاشت؟ سينا عضدي در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» مي‌گويد: نتيجه انتخابات در اراده دولت بايدن براي احياي برجام تغييري ايجاد نمي‌كند. دولت بايدن و تيم سياست خارجي او براي اجراي برجام مصمم هستند اما احتمال دارد كه نتيجه انتخابات اجراي كامل برجام را به خطر بيندازد. اگر تركيب جمهوري‌خواهان و دموكرات‌ها به خصوص در مجلس سنا به گونه‌اي تغيير كند كه جمهوري‌خواهان دست برتر را داشته باشند اجراي برجام حتي در صورت موفقيت مذاكرات هم با چالش‌هايي روبه‌رو خواهد شد. جمهوري‌خواهان مخالف برجام و در كل مخالف هر سياستي هستند كه كاخ سفيد در قبال ايران در پيش گرفته است لذا در صورت پيروزي در اجراي كامل آن سنگ‌اندازي خواهند كرد. فعلا تركيب فعلي مجلس‌هاي نمايندگان و سنا به گونه‌اي است كه تعداد دموكرات‌ها اجراي كامل برجام را آسان‌تر مي‌كند اما اگر تركيب عوض شود دولت جو بايدن براي اجراي برجام به سد جمهوري‌خواهان برخورد خواهد كرد. در سال 2015 دموكرات‌ها با اتحاد گروه‌هاي طرفدار ديپلماسي و كارزارهاي آنها توانستند برجام را به سرمنزل مقصود برسانند.
كارزار ضدبرجامي بي‌امان اسراييل در واشنگتن
به گزارش «اعتماد» در ادامه رايزني‌هاي زنجيره‌اي مقام‌هاي اسراييلي با همتاهاي امريكايي با محوريت برجام، ديويد بارنيا، رييس موساد با مقام‌هاي امريكايي از جمله روساي «سيا»، «اف‌بي‌آي»، مشاور امنيت ملي كاخ سفيد، وزير دفاع امريكا و رييس ستاد مشترك اين كشور ديدار كرد. براساس گزارش يورونيوز، رييس سازمان اطلاعات و عمليات ويژه اسراييل- موساد- به مقامات امريكايي هشدار داد كه كشورش تا زماني كه ايران به فريب دنيا در خصوص برنامه هسته‌اي خود ادامه مي‌دهد، ساكت نخواهد نشست. رسانه‌هاي اسراييلي مي‌گويند كه ديويد بارنيا در جريان ملاقات با مسوولان امريكايي «اطلاعات حساسي» را در خصوص ايران در اختيار آنها قرار داده است. رييس موساد از روز دوشنبه هفته گذشته در واشنگتن بود تا شركاي امريكايي اسراييل را نسبت به پرهيز از انجام هرگونه توافق هسته‌اي با ايران متقاعد كند. در بيانيه دفتر نخست‌وزيري اسراييل كه روز گذشته منتشر شد، آمده است كه مقام‌هاي امريكايي در ديدارهايي با رييس موساد ضمن تاكيد بر تعهد ايالات متحده براي حفاظت از امنيت اسراييل يادآور شدند كه واشنگتن در موضوعاتي چون مسائل منطقه‌اي كه به امنيت اسراييل گره خورده به شكل هماهنگ با تل‌آويو عمل خواهند كرد. رييس موساد از ايالات متحده خواسته بود در تلاش براي دستيابي به توافق با ايران كه به گفته او «كاملا دروغين» است، عجله نكند.
تصميم نهايي احياي برجام با بايدن است
نه اسراييل
ناصر هاديان درباره نقش لابي اسراييل در واشنگتن در به تعويق افتادن پروسه احياي برجام به «اعتماد» مي‌گويد: من نقش اسراييل را حاشيه‌اي مي‌دانم. اميد اسراييل اين است كه با طول كشيدن پروسه مذاكرات، دولت بايدن به اين جمع‌بندي برسد كه توافق در اين مقطع به نفع امريكا نيست و بهتر است كه به بعد از انتخابات موكول شود. اسراييل اميدوار است كه پس از انتخابات مياندورهاي كنگره وضع جمهوري‌خواهان در دو مجلس نمايندگان و سنا بهتر شود تا به مدد آن احيا و احيانا اجراي برجام به موانع بيشتر و جدي‌تري برخورد كند. در اين زمينه اسراييل بيشتر مي‌تواند دعا بكند كه مسائل طبق ميل تل‌آويو پيش رود چراكه لابي اسراييل نقش كليدي در تصميم جو بايدن براي احياي برجام ندارد. بايدن در اين يك فقره و در اين موضوع خاص مستقل از لابي اسراييل و براساس مصلحت‌هاي داخلي آن‌هم در آستانه انتخابات عمل مي‌كند.
اسراييل نقش مهمي در انتخابات پيشرو دارد
سينا عضدي در پاسخ به نقش اسراييل با ناصر هاديان تضاد تحليل دارد و مي‌گويد: لابي اسراييل بسيار مهم است. اين لابي با كارزارهاي انتخاباتي و كمك‌هاي مالي كه به كانديداهاي مدنظر خود مي‌كند، مي‌تواند در پيروز شدن كانديداها تاثيرگذار باشد. ايپك به وضوح اعلام كرده كه طرفداري از اسراييل هم براي سياست و هم براي سياست‌ورزي خوب است. آنها تا پيش از اين براي اجرايي نشدن برجام سرمايه بسياري خرج كرده‌اند. پيش از اين هم در سال 2015 لابي اسراييل در واشنگتن تلاش كرد با حمله به دولت باراك اوباما مانع از مذاكرات و اجرايي شدن برجام شود كه البته موفق نشدند البته با روي كارآمدن دونالد ترامپ آنها موفق شده و در نهايت امريكا در اين دوره از توافق هسته‌اي چندجانبه با ايران خارج شد.
مذاكرات گرفتار بزرخ است
هنري رم، معاون رييس گروه اوراسيا درباره وضعيت پيش‌روي مذاكرات احياي برجام به المانيتور مي‌گويد: وضعيت به گونه‌اي است كه گويا همه در برزخ هستند. با وجود عقبگردهايي كه به نظر مي‌رسد در مذاكرات صورت گرفته، هر دو طرف ايران و امريكا منافع بسياري در زنده نگاه داشتن افق توافق دارند. هر دو طرف نمي‌خواهند اعلام كنند كه نتيجه 18 ماه مذاكره شكست بوده است. ما در يك وضعيت برزخي گرفتار هستيم كه نه هيچ‌كدام از طرفين با قدرت تمام به سمت خط پايان حركت مي‌كند و نه هيچ‌كدام اعلام مي‌كنند كه از ادامه مسير انصراف داده‌اند.
برجام تنها راه‌حل است
سوزان دي‌مگيو از كارشناسان ارشد بنياد كارنگي به المانيتور مي‌گويد كه با وجود آنكه مذاكرات به بن‌بست رسيده به نظر مي‌رسد هيچ‌كدام از طرفين نمي‌خواهند به شكست اعتراف كنند. اگر ابتكارهاي ديپلماتيك نتوانند شوكي به وضعيت فعلي وارد كنند احتمالا شاهد يك دوره سكون قطعي در مذاكرات خواهيم بود. نبايد فراموش كرد كه برجام تنها واقعيت موجود است كه مي‌توان براساس آن مذاكره با تهران را پيش برد. در وضعيت ژئوپليتيكي امروز جهان به سختي مي‌توان شروع مذاكراتي تازه از نقطه صفر را متصور شد.
اراده جدی بایدن در احیای برجام
سينا عضدي، تحليلگر ايران در شوراي آتلانتيك به «اعتماد» مي‌گويد: نتيجه انتخابات در اراده دولت بايدن براي احياي برجام تغييري ايجاد نمي‌كند. دولت بايدن و تيم سياست خارجي او براي اجراي برجام مصمم هستند اما احتمال دارد كه نتيجه انتخابات اجراي كامل برجام را به خطر بيندازد. اگر تركيب جمهوري‌خواهان و دموكرات‌ها به خصوص در مجلس سنا به گونه‌اي تغيير كند كه جمهوري‌خواهان دست برتر را داشته باشند اجراي برجام حتي در صورت موفقيت مذاكرات هم با چالش‌هايي روبه‌رو خواهد شد. جمهوري‌خواهان مخالف برجام و در كل مخالف هر سياستي هستند كه كاخ سفيد در قبال ايران در پيش گرفته است.
آیا برجام برگ امتیاز است؟
ناصر هاديان استاد دانشگاه و تحليلگر سياست خارجي به «اعتماد» مي‌گويد: يكي از پرسش‌هاي مطرح و در جريان اين است كه آيا در برخي ايالت‌هاي كليدي مساله برجام و احياي آن مي‌تواند به ضرر دموكرات‌ها تمام شود يا خير؟ هنوز هيچ پاسخ قطعي براي اين پرسش وجود ندارد و دموكرات‌ها در حال بررسي اين پاسخ هستند. اگر برخورد محتاطانه را ترجيح بدهند طبيعتا حصول يا اعلام توافق را به بعد از انتخابات مياندورهاي موكول مي‌كنند. اما در مقابل اين برخورد محتاطانه كساني هم هستند كه اعتقاد دارند مي‌توانند پروسه مذاكرات را ادامه داده و اتفاقا احياي برجام را به برگ امتيازي در اين انتخابات تبديل كنند.