شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي سومين قطعنامه را عليه ايران صادر كرد
زورآزمايي، گزينه پرهزينه طرفين
سارا معصومي
هشدارهاي وزير خارجه و سخنگوي وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران كارساز نبود و روز پنجشنبه در نشست دوره‌اي شوراي حكام سومين قطعنامه عليه ايران با ۲۶ راي موافق، ۲ راي مخالف و ۵ راي ممتنع تصويب شد. پرونده اختلاف ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره سه مكان (ورامين، تورقوزآباد و مريوان) كه طبق ادعاي آژانس آلوده به اورانيوم بودند در چند سال اخير به سوژه اختلاف ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تبديل شده و تاكنون سه قطعنامه را در خرداد ۱۳۹۹، خرداد ۱۴۰۱ و آبان ۱۴۰۱ به خود ديده است.
حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران روز چهارشنبه در حالي كه تصويب سومين قطعنامه در شوراي حكام تقريبا قطعي شده بود درباره پيامدهاي سوء محاسبه و اقدامات غيرسازنده امريكا و برخي كشورهاي اروپايي در نشست شوراي حكام هشدار داد. ساعاتي پيش از راي‌گيري در شوراي حكام نيز ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت خارجه اعلام كرد كه بي‌ترديد در صورت تصويب قطعنامه، پاسخ تهران قاطع و موثر خواهد بود. با اين همه به نظر مي‌رسد كه 26 كشور حاضر در نشست شوراي حكام در روز پنجشنبه ترجيح دادند با صدور سومين قطعنامه عليه ايران بر پيچيدگي‌هاي اين پرونده در سايه تشديد تنش در رابطه ميان ايران با غرب بيفزايند.
در نشست شوراي حكام چه گذشت؟ اميدواري گروسي به گفت‌وگو با ايران بهرغم صدور قطعنامه
رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در بيانيه‌اش در جلسه آغازين شوراي حكام ادعاهاي هميشگي درباره عدم همكاري ايران با اين نهاد فني را تكرار كرد. گروسي در بخش نخست سخنانش به تبعات عدم اجراي پروتكل الحاقي توسط ايران اشاره كرد و اين در حالي است كه اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي در زمره تعهدات برجامي ايران است و ايران با خروج ايالات متحده از برجام و بازگشت تحريم‌هاي يكجانبه امريكا عليه ايران كه به ناتواني ساير اعضاي برجام به تعهدات‌شان هم منتهي شد، اجراي تعهدات خود را منطبق با حقوق تصريح شده در برجام متوقف كرد.
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در بيانيه خود درباره تبعات عدم اجرايي شدن تعهدات هسته‌اي ايران گفت: آژانس نتوانسته است راستي‌آزمايي و فعاليت‌هاي نظارتي برجامي را درباره توليد و موجودي سانتريفيوژها، روتور و بيلوز [قطعات سانتريفيوژها]، آب سنگين و كنسانتره سنگ اورانيوم (UOC) را به مدت تقريبا دو سال انجام دهد، از جمله پنج ماهي كه تجهيزات نظارتي نصب نبودند. اين موضوع تاثير قابل‌توجهي بر توانمندي آژانس براي بازيابي و برقراري تداوم اشراف و آگاهي لازم [درباره برنامه هسته‌اي ايران]، در صورت ازسرگيري اجراي كامل تعهدات هسته‌اي ايران ذيل برجام خواهد داشت. هرگونه مقدماتي براي اين فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي و نظارتي برجامي به‌طور قابل توجهي زمانبر بوده و تا حدودي با ابهام همراه خواهد بود. وضعيت موجود هر چه بيشتر به طول بينجامد، اين ابهام بيشتر مي‌شود.
رافائل گروسي در بخش دوم سخنراني‌اش به تعهدات پادماني ايران منطبق با معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي (ان‌پي‌تي) اشاره كرده و گفت: من در اين گزارش نگراني جدي‌ام را درباره اينكه هيچ پيشرفتي در شفاف‌سازي و حل‌وفصل مسائل باقيمانده پادماني در اين بازه زماني حاصل نشده است، اعلام كردم. در اين راستا، اميدوارم نشست فني برنامه‌ريزي شده ميان آژانس و ايران برگزار شود، اما مايلم تاكيد كنم كه اين نشست بايد بر شفاف‌سازي و حل‌وفصل موثر اين مسائل معطوف باشد.من اطمينان دارم كه وقتي ديدار كنيم، قادر خواهيم بود پيشرفت لازم را در زمينه اين مسائل حل نشده كليد بزنيم، راهكاري كه باعث ايجاد اطمينان و ثبات بيشتري براي منطقه و جهان خواهد شد. اين مسائل ناشي از تعهدات ايران ذيل توافق جامع پادماني ميان ايران و آژانس است و بايد به گونه‌اي حل‌وفصل شود كه اطمينان حاصل شود برنامه هسته‌اي ايران صرفا ماهيتي صلح‌آميز دارد.
تروييكاي اروپايي و تمركز بر تعهدات برجامي ايران
در نشست دوره‌اي شوراي حكام نماينده تروييكاي اروپايي (آلمان، انگليس و فرانسه) بيانيه‌اي را قرائت كرد. نماينده تروييكاي اروپايي محور سخنراني خود را بر عدم اجراي تعهدات برجامي ايران و وضعيت مذاكرات احياي برجام متمركز كرد و البته كوچك‌ترين اشاره‌اي هم به خروج غيرقانوني ايالات متحده از برجام و تبعات آن نكرد. به گزارش ايسنا، نماينده تروييكاي اروپايي در بخش‌هايي از سخنراني‌اش گفت: گزارش مديركل آژانس به‌طور واضح مي‌گويد كه ايران از تعهدات توافق شده در سال ۲۰۱۵ بيشتر و بيشتر فاصله مي‌گيرد. ذخاير اورانيوم غني‌سازي شده ايران به ۱۸ برابر حدود برجام رسيده كه شامل ميزان نگران‌كننده‌اي از اورانيوم با غناي ۵، ۲۰ و ۶۰ درصد مي‌شود. ايران از زمان آخرين گزارش آژانس در ماه سپتامبر ميزان ذخاير اورانيوم با غناي ۲۰ درصد را به ميزان ۱۶درصد و ميزان ذخاير اورانيوم با غناي ۶۰درصد را به ميزان ۱۲درصد افزايش داده است. هيچ توجيه معتبر غيرنظامي براي اين فعاليت‌ها - كه مغاير با تعهدات برجامي ايران در زمينه ميزان غنا و حجم انباشت اورانيوم است- وجود ندارد.اگر ايران تصميم به بازگشت به پايبندي كامل با تعهداتش ذيل برجام نگيرد، شرايط در آينده‌اي نزديك تنها بدتر خواهد شد. اين اقدامات تصوير واضحي را طرح مي‌كنند و آن اين است كه ايران به تشديد بي‌سابقه برنامه هسته‌اي‌اش ادامه مي‌دهد. اين باعث ايجاد شبهه‌هايي جدي درخصوص ماهيت برنامه هسته‌اي ايران مي‌شود كه تهديدي عليه امنيت منطقه‌اي و بين‌المللي است. تروييكاي اروپايي به همراه شركايش تمام توان‌شان را براي انجام مذاكره جهت بازگشت به برنامه هسته‌اي محدود شده ايران گذاشته بودند. پس از چندين ماه مذاكره، هماهنگ‌كننده برجام توافق‌هاي پايداري را در ماه‌هاي مارس و آگوست روي ميز گذاشت. بهرغم تلاش‌هاي مضاعف در تابستان، ايران بسته‌هاي پيشنهادي را با طرح درخواست‌هايي كه از چارچوب برجام فراتر مي‌رفتند، رد كرد.
به گزارش «اعتماد»، اشاره تروييكاي اروپايي به بسته‌هاي پيشنهادي براي احياي برجام به اواسط تابستان بازمي‌گردد كه ايران خواهان مختومه شدن پرونده اختلاف‌هاي پادماني با آژانس همراستا با مذاكرات احياي برجام شد. اين درخواست با مخالفت آژانس و ساير اعضاي برجام روبه‌رو شده است.
نماينده امريكا و تهديد به ارجاع پرونده به شوراي امنيت
همزمان با اين تحولات در وين، نماينده امريكا در سازمان ملل هم بيانيه‌اي درباره برنامه هسته‌اي ايران و تعهدات برجامي آن منتشر كرد. در بخشي از اين بيانيه ادعاها درباره ماهيت برنامه هسته‌اي ايران تكرار شده و آمده است: ايران به توسعه برنامه هسته‌اي‌اش وراي محدوديت‌هاي برجامي از طريق راه‌اندازي سانتريفيوژهاي پيشرفته و انباشت اورانيوم با غناي بالا ادامه مي‌دهد. توليد اورانيوم با غناي ۶۰درصد توسط ايران هيچ توجيه معتبر صلح‌آميزي ندارد. هيچ كشور ديگري در جهان از اورانيوم با غناي ۶۰درصد با اهدافي كه ايران مدعي آن است، استفاده نمي‌كند. ايران بايد به فعاليت‌هاي دردسرساز كه مخالف رفتارهاي كشورها در سراسر جهان است، پايان دهد.ايران در ماه سپتامبر اميد جمعي مبني بر اينكه بازگشت به برجام قريب‌الوقوع است را با طرح درخواست‌هايي كه مي‌دانست غيرممكن است از بين برد. اين درخواست‌ها وظايف آژانس اتمي درخصوص تعهدات پادماني ايران را سياسي مي‌كرد و از آنها مي‌خواست كه تعهدات‌شان را اجرا نكنند. در هيچ جاي دنيا بازرسان چشم خود را روي مواد هسته‌اي و فعاليت‌هاي اعلام نشده كه آژانس اتمي در ايران پيدا كرده، نمي‌بندند. شرايط از ماه سپتامبر تنها پيچيده‌تر شده است. ايران بايد به تحريك‌هاي هسته‌اي و برداشتن گام‌هايي كه خطر اشاعه هسته‌اي زيادي دارند، پايان دهد.
براساس ترجمه خبرگزاري فارس، نماينده امريكا در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در جلسه شوراي حكام اين سازمان، ايران را به انجام اقدامات بيشتر در صورت عدم همكاري با نهاد ديده‌بان هسته‌اي سازمان ملل تهديد كرد. نماينده امريكا در اين باره گفت: «ايران بايد همين حالا بدون دادن وعده‌هاي توخالي، همكاري‌هاي لازم را [با آژانس] انجام دهد. ايران بايد متوجه باشد چنانچه قادر به ارايه همكاري‌هاي لازم براي حل و فصل اين مسائل نباشد، اين شورا آماده توسل به اقدامات بيشتر، از جمله اقدامات ذيل بند XII.C اساسنامه آژانس خواهد بود.»
خبرگزاري رويترز نوشته اشاره ديپلمات امريكايي به بندي بوده كه در آن شرايط مربوط به ارجاع پرونده به شوراي امنيت سازمان ملل تشريح شده است.
واكنش ايران به صدور قطعنامه: تصويب قطعنامه بر روند همكاري ايران با آژانس تاثيرگذار است
محسن نذيري‌اصل، سفير و نماينده دايم ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در واكنش به تصويب قطعنامه ضد ايراني شوراي حكام گفت: شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در نشست امروز خود تحت فشار شديد سياسي كشورهاي امريكا، انگليسي، فرانسه و آلمان قطعنامه‌اي عليه فعاليت‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي ايران به تصويب رساند. قويا معتقديم اين قطعنامه هيچ نتيجه‌اي براي بانيان آن به ويژه در زمينه ترميم وجهه مخدوش شده آنها به عنوان ناقضان اصلي برجام و زمينه‌سازي براي توجيه تحريم‌هاي يكجانبه بيشتر عليه ملت ايران نخواهد داشت.اين قطعنامه از ايران مي‌خواهد كه با آژانس تعامل و همكاري داشته باشد. باتوجه به تداوم همكاري‌هاي گسترده ايران با آژانس، دعوت از ايران براي همكاري با آژانس، آن هم با استفاده ابزاري از شوراي حكام و اعمال فشار از طريق تصويب يك قطعنامه، غيرموجه و بي‌معني است.
وي در ادامه با بيان اينكه جمهوري اسلامي ايران تاكنون با حسن‌نيت كامل براي برطرف كردن برخي ابهامات درخصوص مسائل باقيمانده پادماني با آژانس همكاري و تعامل سازنده داشته است، افزود: انتظار ما از آژانس اين است كه با رويكردي مستقل، بي‌طرفانه و حرفه‌اي، بدون تاثيرپذيري از اهداف سياسي برخي كشورها جهت برطرف كردن اين ابهامات پادماني كه به اذعان خود آژانس هيچ‌وجه نگراني عدم اشاعه‌اي نيز ندارد، تلاش كند. برخي از اين ابهامات مربوط به موضوعات گذشته بين ايران و آژانس است كه در سال ۲۰۱۵ براي هميشه توسط شوراي حكام بسته شده‌اند. اهداف سياسي بانيان اين قطعنامه ضدايراني محقق نخواهد شد، اما تصويب آن مي‌تواند بر روند همكاري و تعاملات سازنده جمهوري اسلامي ايران با آژانس اثرگذار باشد.
وال استريت ژورنال:
امريكا پاي شوراي امنيت را وسط كشيد
وال استريت ژورنال در گزارشي درباره قطعنامه جديد صادر شده عليه ايران در شوراي حكام مي‌نويسد: «هرچند كه شوراي حكام درخرداد ماه نيز قطعنامه‌اي صادر كرده و در آن از عدم همكاري ايران با آژانس انتقاد كرده بود، اما قطعنامه روز پنجشنبه قوي‌تر بود. نماينده امريكا در آژانس براي نخستين‌بار تهديد كرد كه واشنگتن مي‌تواند بحث عدم همكاري ايران با آژانس را به شوراي امنيت سازمان ملل ارجاع دهد. اين شورا در فاصله سال‌هاي 2006 تا 2012 تحريم‌هاي گسترده‌اي را عليه ايران براساس گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره فعاليت هسته‌اي ايران تحميل كرده بود. با اين حال، شوراي امنيت به شدت در مورد جنگ اوكراين اختلاف‌نظر دارد. ديپلمات‌هاي غربي اذعان مي‌كنند كه توافق بر سر مجازات‌ها عليه ايران بسيار دشوار خواهد بود، زيرا حمايت ايران از روسيه در اوكراين به اين معناست كه مسكو به‌طور قطع از وتوي خود در شوراي امنيت استفاده خواهد كرد.
اين رسانه امريكايي در ادامه نوشته است: به نظر مي‌رسد شانس احياي توافق هسته‌اي بسيار كاهش پيدا كرده است. مقامات امريكايي در ماه آگوست و سپتامبر گفته بودند كه اگر ايران از خواسته‌هاي خود براي پايان دادن به تحقيقات آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عقب‌نشيني كند و پيش‌نويس توافقي را كه اتحاديه اروپا در ماه آگوست منتشر كرده بود، بپذيرد، واشنگتن همچنان توافق را مي‌پذيرد. با اين حال، مقامات امريكايي اكنون مي‌گويند كه مشخص نيست اگر تهران اكنون اين توافق را بپذيرد، كاخ سفيد چه تصميمي اتخاذ خواهد كرد. رابرت مالي، فرستاده ويژه ايالات متحده در امور ايران اخيرا در سخنراني در انديشكده كارنگي براي صلح بين‌المللي در واشنگتن گفت: «توافق هسته‌اي «در حال حاضر واقعا تمركز ما نيست» اگر ايران از خواسته‌هاي خود عقب‌نشيني نكند، وقت خود را صرف آن نمي‌كنيم.»
ايران در مسير مين‌گذاري شده قدم برندارد
به گزارش «اعتماد» در بخش‌هايي از متن قطعنامه جديد از ايران آمده است: «قطعنامه جديد «ضروري و فوري مي‌داند» كه ايران بدون تاخير «توضيحات فني موجهي» را درباره ادعاهاي مطرح شده و همچنين امكان «دسترسي به سايت‌ها و تجهيزات» براي «جمع‌آوري نمونه‌ها» فراهم كند.»
ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكنون دو بار بر سر يك چارچوب مشخص كاري براي حل اختلاف درباره ادعاي آژانس پيرامون كشف مواد اورانيوم در سه مكان اعلام نشده توافق كردند كه به نتيجه نرسيده است. در همين راستا هياتي از سازمان انرژي اتمي ايران هفته گذشته براي دور جديدي از رايزني با آژانس راهي وين شدند كه به نظر مي‌رسد دستاورد خاصي نداشته است. ايران مي‌گويد پاسخ لازم را به پرسش‌هاي آژانس داده اما آژانس اين توضيحات را ناكافي مي‌داند. ايران خواهان مختومه شدن پرونده اختلاف با آژانس درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي در گذشته همزمان و همراستا با توافق نهايي براي احياي برجام است، اما اين مذاكرات فعلا در حالت اغما قرار دارد. به گفته برخي منابع، حسين اميرعبداللهيان در تماس تلفني كه هفته گذشته با جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا داشته موضع جديد ايران درباره مذاكرات احياي برجام و متن روي ميز را اعلام كرده است. اگر اين تحركات به تحول خاصي در مسير احياي برجام منتهي شود و به تبع آن ايران و آژانس در مسير درست همكاري قرار گيرند، مي‌توان انتظار داشت كه تا پيش از نشست دوره‌اي بعدي شوراي حكام اين پرونده نيز حل و فصل شود. اگر مذاكرات برجام همچنان در بن‌بست باقي بماند، ايران يا بايد در قالب نقشه‌راه مستقل پرونده اختلاف با آژانس درباره مواد كشف شده اما گزارش نشده (طبق ادعاي آژانس) را حل كرده و مانع از انتقال پرونده از شوراي حكام به شوراي امنيت شود يا با تبعات انتقال آن به شورا روبه‌رو شود. اگر تا مرداد ماه مساله احياي برجام تنها چالش جدي ميان ايران و تروييكاي اروپايي به علاوه ايالات‌متحده بود، امروز ساير مسائل اين مذاكرات را تحت‌الشعاع خود قرار داده‌اند. اوكراين، امريكا و كشورهاي اروپايي همصدا ايران را به فروش پهپاد به روسيه و استفاده از اين پهپادها در جنگ اوكراين متهم مي‌كنند و بر همين اساس سراغ وضع تحريم عليه تهران رفته‌اند. ادعايي كه ايران آن را تكذيب مي‌كند.
از سوي ديگر اروپا و امريكا همزمان با تداوم ناآرامي‌ها در ايران بر حجم فشار بر تهران افزوده و مجموعه‌اي از تحريم‌ها را به بهانه آنچه نقض حقوق بشر مي‌خوانند بر بسته‌هاي تحريمي قبلي افزوده‌اند.
در كنار اين مسائل رابطه ايران با عربستان سعودي هم به واسطه حمايت‌هاي رياض از چند شبكه فارسي زبان خارج از كشور به سمت تنش بيشتر حركت كرده و البته در نتيجه انتخابات در اسراييل هم بنيامين نتانياهو به دفتر نخست‌وزيري بازگشته است. تنش بيشتر در منطقه به علاوه تنش در رابطه ايران با غرب كه به اعتراف بسياري از كارشناسان اين حوزه به بالاترين حد خود در چند سال اخير رسيده عملا مسير بازگشت ايران و 1+4 در كنار ايالات‌متحده به اجراي برجام را ناهموارتر از قبل كرده است. مجموعه تحريم‌هاي جديد غرب (اروپا و امريكا) به علاوه قطعنامه شوراي حكام و همچنين اعمال فشار بر ايران در شوراي حقوق بشر سازمان ملل مي‌تواند رابطه ايران با غرب در زمينه احياي برجام را به نقطه غيرقابل بازگشت بازگرداند و همزمان شانس هرگونه همكاري ميان دو طرف براي حل و فصل پرونده‌هاي منطقه‌اي مانند يمن، سوريه و افغانستان را كمتر از پيش كند. به نظر مي‌رسد كه در مقطع فعلي با توجه به شكل‌گيري اجماع ميان اروپا و امريكا در مقابل ايران، تهران مي‌تواند به منظور ايجاد فاصله بيشتر تا ايستگاه انتقال پرونده به شوراي امنيت، به چارچوب كاري مشتركي با آژانس براي حل و فصل اختلاف موجود درباره ادعاي كشف مواد در مكان‌هاي اعلام نشده برسد و اين‌بار دو طرف تا مختومه شدن اين پرونده مجزا از مذاكرات احياي برجام يا ساير اختلاف‌ها با غرب پيش بروند.