مسائل باقیمانده با آژانس
تضمین اقتصادی
تسری تحریم‌ها به طرف‌های ثالث
سارا معصومي
حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران روز گذشته براي دومين‌بار از زمان حضور در اين مقام، نشست خبري را با خبرنگاران رسانه‌هاي داخلي و خارجي برگزار كرد. اين نشست در روزهاي پرخبر و شايد بتوان گفت بحراني سياست خارجي ايران برگزار شد. در روزهايي كه مذاكرات وين مدت‌هاست متوقف شده و گفته مي‌شود كه تبادل پيام ميان ايران و ايالات متحده از طريق اتحاديه اروپا ادامه دارد، اعتراض‌ها در ايران ادامه دارد و اتحاديه اروپا در كنار ايالات متحده به وضع تحريم عليه تهران به بهانه آنچه نقض حقوق بشر مي‌خوانند روي آورده است، رابطه ايران با برخي همسايگان از جمله آذربايجان و عراق دستخوش تحولات نه‌چندان خوشايندي شده است، بنيامين نتانياهو در اسراييل در حال بازگشت به قدرت است و امنيتي‌سازي دوباره پرونده ايران را دنبال مي‌كند و ايران از سوي اوكراين متهم به دخالت در جنگ روسيه عليه اين كشور شده است، اتهامي كه علاوه بر تبعات سياسي مي‌تواند بحران‌هاي حقوقي هم براي ايران در سطح بين‌المللي ايجاد كند .
در چنين شرايطي نگاه بسياري از كارشناسان سياست خارجي اين است كه با حضور جو بايدن در راس هرم قدرت در كاخ سفيد اتحاد و اجماع به رابطه اروپا و امريكا بازگشته و هر دو طرف ترجيح مي‌دهند با توجه به چالش‌هايي كه در داخل و خارج براي جمهوري اسلامي ايران ايجاد شده، سياست فشار حداكثري را ادامه بدهند . هدف از اين تشديد تحريم و تهديدهاي تند و تيز نيز قرار گرفتن تهران در موضع ضعف و عقب‌نشيني از برخي مواضع اعلام شده است. در اين‌سوي ميدان و در سطح افكار عمومي بخش قابل توجهي از مردم دولت سيزدهم را متهم به تعلل در احياي برجام و به تبع آن رفع تحريم مي‌كنند. مردم در اين انتقاد تنها نيستند و در چندماه اخير شاهد هشدارهاي ديپلمات‌ها و كارشناسان بسياري بوديم مبني بر اينكه با توجه به تحولات بين‌المللي زمان فاكتور مهمي در مذاكرات براي احياي برجام است و تعلل در به نتيجه رساندن اين مذاكرات مي‌تواند به تاثير‌پذيري اين مذاكرات از حاشيه‌ها شود. گذر زمان نيز درست بودن اين تحليل‌ها را ثابت كرد و امروز بيش از يك سال از آغاز مذاكرات در دولت سيزدهم مي‌گذرد و احياي برجام با مسائلي چون جنگ اوكراين، اعتراض‌هاي داخلي و روي‌كار آمدن جمهوري‌خواهان در مجلس نمايندگان امريكا و بازگشت نتانياهو به قدرت گره خورده است. در چنين شرايطي حسين اميرعبداللهيان در نشست خبري روز گذشته سخنان خود را در چند محور تقسيم‌بندي كرد كه بحث مربوط به اعتراض‌ها در ايران و واكنش ساير كشورها به تحولات داخلي بيشترين زمان را به خود اختصاص داد.
توطئه خارجي را شكست داديم
وزير خارجه در بخش‌هاي مقدماتي سخنانش با اشاره به تحولات جديد در محيط داخلي ايران گفت: توطئه‌اي كه براساس اسناد دقيق و موجود در دستگاه ديپلماسي كشور با هدف ايجاد جنگ تروريستي و جنگ داخلي و در نهايت تجزيه ايران در هشت هفته گذشته با سوءاستفاده از احساسات پاك مردمي در ايران دنبال مي‌شد، شكست خورد. زماني در اثناي اين توطئه، يك ديپلمات عاليرتبه غربي در يك ديدار ديپلماتيك گفت كه امريكا در عراق در سال‌هاي اخير و در دوره نخست‌وزيري عادل عبدالمهدي توانست در يك كشور داراي ۴۱ ميليون نفر جمعيت، تنها با آوردن ۳۰ هزار زن و جوان عراقي به ميدان التحرير بغداد و برخي ميادين ساير استان‌ها و با به كارگيري ظرفيت‌هاي موجود در فضاي مجازي، دولت حاكم در عراق را ساقط كند و آقاي عبدالمهدي در نهايت براي مصالحي بزرگ‌تر از سمت خود استعفا داد. آن مقام غربي مدعي بود كه در قبال جمهوري اسلامي ايران نيز با استفاده از برخي شرايطي كه در داخل كشور پيش آمده و احساسات عده‌اي از جوانان در ايران برانگيخته شده، چنين فرصت بزرگي را امريكا و تعداد اندكي از كشورهاي غربي در مقابل خودشان مي‌بينند و اميدوارند بتوانند به اهداف‌شان در اين زمينه دست يابند.
۷۶ مركز تروريستي و ضد انقلاب در اقليم كردستان فعال شدند
براساس متن منتشر شده از سخنان وزير خارجه در خبرگزاري فارس، اميرعبداللهيان در ادامه با اشاره به اينكه دخالت‌هاي خارجي در هشت هفته گذشته در اوج خود قرار داشت، افزود: ما در دستگاه ديپلماسي به صورت مستمر با همسايگاني كه تروريست از خاك آنها به سمت ايران هدايت مي‌شد در تماس بوديم. در غائله زاهدان كه جزييات آن در اختيار شماست و در مشكلاتي كه در امنيت برخي استان‌هاي غربي ما پيش آمد، به صورت مشخص ۷۶ مركز تروريستي و ضد انقلاب در اقليم كردستان فعال شدند و سلاح‌هاي اسراييلي و امريكايي وارد كشور شد. ما در هشت هفته گذشته طي دو مرحله در بغداد و تهران با مقامات كشور دوست و برادر عراق با تيم مهمي از مقامات امنيتي در دولت مركزي عراق و در اقليم كردستان نشست‌هاي متعددي داشتيم كه در نتيجه آن توافق‌هاي بسياري حاصل شد. دوستان ما در دولت مركزي در عراق متعهد شدند كه ابتدا اين گروه‌هاي تروريستي را از خاك ايران دور كنند و پس از آن در فاصله زماني كه ما با هم توافق كرديم نسبت به خلع سلاح آنها اقدام كنند. قطعا زماني كه نيروهاي مسلح عراق در مرز مشترك ايران با اقليم كردستان مستقر شده و امنيت اين مرزها را تضمين كنند، نيازي به اينكه ما بخواهيم براي دفاع از تماميت ارضي خودمان و مقابله با سرايت ناامني‌ها به داخل كشورمان برخورد كنيم، نخواهد بود. مادامي كه در چارچوب حقوق بين‌الملل و منشور سازمان ملل متحد، تهديد از سوي كشور همسايه متوجه ما باشد، نيروهاي مسلح ما براي تامين حداكثري امنيت ملي كشور به اقدامات خودشان ادامه خواهند داد. ما نيز در دستگاه ديپلماسي و امنيتي كشور به گفت‌وگوها و مذاكرات با مقامات كشور دوست و برادر عراق براي عبور از اين مرحله ادامه خواهيم داد.
دخالت ديگران در امور داخلي ايران را محكوم كرديم
حسين اميرعبداللهيان در ادامه سخنان مقدماتي خود به دخالت ساير كشورها در مسائل داخلي ايران اشاره كرده و گفت: من و همكارانم در تماس با مقام‌هاي كشورهاي جهان از جمله سه كشور اروپايي فرانسه، انگليس و آلمان مسائلي را در خصوص آنچه در ايران گذشت، مطرح كرديم و به صراحت اظهارنظرهاي سياسي برخي از اين مقامات اروپايي و مقامات امريكايي را محكوم كرديم. سه كشور اروپايي، امريكا و لابي صهيونيست‌ها درك درستي از تحولات و وقايع نداشتند و در عرصه‌هاي رسانه‌اي و سياسي اظهارنظرهاي بسياري داشتند. رعايت حقوق مردم و حقوق بشر در آموزه‌هاي ديني و ملي جمهوري اسلامي ايران و در دل و روح هر ايراني وجود دارد و مقام معظم رهبري هم همواره با حساسيت و دقت به همه ما رعايت دقيق آن را در همه سطوح در جامعه متذكر مي‌شوند.
پليس ايران صبر راهبردي از خود نشان داد
وزير خارجه در ادامه سخنانش افزود: در اغتشاشات اخير من به مقامات اروپايي كه مدعي دفاع از حقوق بشر هستند، به صراحت گفتم كه پليس در ايران با صبري راهبردي قويا خويشتنداري كرد. اينكه بيش از ۵۰ پليس و نيروي امنيتي ما توسط آشوبگران و اغتشاشگران با سلاح گرم و سرد به شهادت رسيدند. اينكه چند هزار نيروي پليس و مدافع امنيت ما مجروح شده و آسيب‌هاي جدي ديدند، اينها همه نشانه رعايت حقوق بشر و خويشتنداري پليس و نيروهاي حافظ امنيت در جمهوري اسلامي ايران است. نياز به اين نداريم كه امريكا و اروپا كه تاريخ طولاني در نقض حقوق بشر دارند و خود در استعمار ملت‌ها و كشورها تاريخ سياهي دارند، بخواهند در خصوص حقوق بشر در جمهوري اسلامي ايران مدعي باشند.
در چند هفته اخير مسير ديپلماسي را رها نكرديم
رييس دستگاه ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران در ادامه سخنانش محور كلام را به سمت وضعيت مذاكرات براي احياي برجام چرخاند و گفت: جمهوري اسلامي ايران به‌رغم مواضع غيرسازنده سه كشور اروپايي و امريكا در هشت هفته گذشته، گفت‌وگوها با طرف امريكايي از طريق اروپا و برخي واسطه‌ها را در دستوركار خود داشت. در بخشي از روزهاي اغتشاش در ايران، طرف امريكايي تصور مي‌كرد ما در نقطه‌اي قرار داريم كه از خطوط قرمز خود عبور خواهيم كرد. پيام‌ها بين ما و امريكايي‌ها در مسير ديپلماتيك در حال تبادل است ولي برخي مقام‌هاي امريكايي در اظهارات رسانه‌اي، مواضع رياكارانه خود را ادامه مي‌دهند. اميدواريم با نگاه واقع‌بينانه متناسب با منافع ملت و منافع حداكثري كشور، در صورتي كه به گام نهايي توافق برسيم، بتوانيم از حصول توافقي خوب و پايدار سخن بگوييم.
افزايش ميزان مراجعه ايرانيان به سفارتخانه‌هاي ايران
حسين اميرعبداللهيان در ادامه اين نشست خبري و پيش از آغاز پرسش و پاسخ به مساله ايرانيان مقيم خارج از كشور پرداخت و گفت: ايرانيان مقيم خارج از كشور همواره مورد توجه جدي ما در دولت و دستگاه ديپلماسي هستند. ايرانيان جمعيتي فرهيخته و سفيران واقعي ما در خارج از كشور هستند. آنچه برخي شبكه‌هاي ماهواره‌اي به نام ايران و ايراني در خارج از كشور به نمايش مي‌گذارند واقعيت جامعه بزرگ ايرانيان خارج از كشور نيست. ما به نمايندگي‌هاي خودمان در خارج از كشور اعلام كرده‌ايم كه ضمن توجه ويژه به امور كنسولي و حمايت قوي از ايرانيان مقيم خارج از كشور، آخرين وضعيت مراجعات ايرانيان به كنسولگري‌هاي ما را گزارش كنند. براي ما مهم است كه رصد كنيم كه در پي اين جنگ تركيبي و جنگ ادراكي چه وضعيتي براي جامعه ايرانيان در خارج از كشور رخ داده است. مايلم به شما اعلام كنم كه نه تنها مراجعات ايرانيان به سفارتخانه‌ها و بخش‌هاي كنسولي ما و سركنسولگري‌هاي ما كاهش پيدا نكرده است، بلكه شاهد رشد مراجعه ايرانيان براي انجام امور كنسولي‌شان و انجام سفرهاي‌شان به جمهوري اسلامي ايران هستيم. ما به زودي قانون جامع حمايت از ايرانيان خارج از كشور را در دولت و در مجلس در دستور كار قرار خواهيم داد و اميدواريم ايرانيان عزيز در خارج از كشور با پيوند هر چه بيشتر به سرزمين مادري براي آبادي و پيشرفت هرچه بيشتر ايران تلاش كنند.
خلف وعده تروييكاي اروپايي و امريكا
در ادامه اين جلسه، خبرنگار صدا و سيما به عنوان پرسش نخست مطرح كرد كه آيا با توجه به تحولات جديد در پرونده هسته‌اي و قطعنامه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ايران تغيير كيفي و كمي در مذاكرات احياي برجام را دنبال مي‌كند يا خير؟
وزير خارجه در پاسخ گفت: يكي از نكاتي كه در ماه‌هاي گذشته در رسيدن به نقطه توافق تاخير ايجاد كرد، حل مسائل اتهامي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عليه ايران بود. پيشنهاد طرف امريكايي اين بود كه برجام را مورد تاييد قرار دهيم ولي حل و فصل مسائل بين ايران و آژانس به فرصت ديگري در آينده موكول شود. معناي اين موضع‌گيري اين است كه ما پيچ و مهره‌هاي سانتريفيو‌ژها و ... را باز كنيم و بعد از اينكه دست‌مان كاملا خالي بود براي حل و فصل مسائل اختلافي با آژانس اقدام كنيم. چنين راهكاري خط قرمز ما بود. در مذاكرات ماه‌هاي گذشته با طرف‌هاي اروپايي، روسيه و چين و در تبادل پيام غيرمستقيم با امريكا تاكيد كرديم كه آژانس همواره از مسير فني منحرف شده و صرفا در مسير سياسي گام برداشته است. طرف‌هاي مقابل ما اعلام كردند كه ما رفتار آژانس را تضمين مي‌كنيم و به آنها توصيه مي‌كنيم در مسير فني قدم بردارند.
حسين اميرعبداللهيان در ادامه به سفر اخير هياتي از ايران به وين اشاره كرده و گفت: معاونان وزراي خارجه و سازمان انرژي اتمي به وين سفر و براي حل و فصل اختلاف با آژانس به نقشه راهي دست يافتند. در نتيجه اين توافق مقامات آژانس گفتند قطعنامه‌اي عليه ايران در شوراي حكام صادر نخواهد شد و مقام‌هاي آژانس هم براي ادامه رايزني‌ها به ايران خواهند آمد. اما ما ناگهان در مجموعه جنگ تركيبي عليه ملت ايران با يك قطعنامه جديد مواجه شديم. پس از اين اقدام شوراي حكام ما به مقامات امريكا و سه كشور اروپايي گفتيم چگونه به شما اعتماد كنيم در حالي كه قرار بود ضامن رفتار فني آژانس باشيد خودتان به سوءاستفاده سياسي از آژانس روي آورديد.
امريكا پيشنهاد تبادل زندانيان، مستقل از مذاكرات احياي برجام را داده بود
وزير خارجه در ادامه سخنانش درباره رفتار و گفتار متفاوت امريكا و اروپا گفت: ما در فروردين ماه توافقي را درباره تبادل زندانيان با امريكا داشتيم. در آن توافق، طرف امريكايي پيشنهاد كرد چه برجام احيا شود و چه نشود ما توافق تبادل زندانيان را به شكل مستقل پيش ببريم. ما به دلايل انسان‌دوستانه اين مساله را پذيرفتيم. در مرحله بعد امريكا اعلام كرد بهتر است اجراي توافق تبادل زندانيان به پس از احياي برجام موكول شود. ما به امريكايي‌ها گفتيم اين افت و خيزهاي شما ديوار بي‌اعتمادي بين ايران و امريكا را بلندتر مي‌كند. ۶ ماه از آن تاريخ گذشت و حالا در يك و نيم ماه گذشته امريكا به صورت جدي بحث تبادل زندانيان را دنبال مي‌كند و ما هم در راستاي مسائل انساني اين موضوع را دنبال مي‌كنيم.
اوكراين مدركي دال بر استفاده از پهپاد ايراني در جنگ ارايه نداده است
در ادامه اين نشست خبري، خبرنگار خبرگزاري دولتي ايرنا از وزير خارجه درباره ديدار كارشناسان نظامي ايران و اوكراين سوال كرد. حسين اميرعبداللهيان در پاسخ گفت: پيش از شروع جنگ (روسيه) با اوكراين، فروش تعداد بسيار محدودي پهپاد ايراني به روسيه در قالب همكاري نظامي و دفاعي دو كشور صورت گرفت. تاكنون هيچ مدركي از طرف اوكرايني دال بر استفاده از پهپادهاي ايراني در جنگ اوكراين ارايه نشده است. اخيرا تيم سياسي و نظامي ايران و اوكراين در يك كشور ثالث با يكديگر گفت‌وگو كردند و ما بررسي‌هاي خود را در اين باره ادامه مي‌دهيم. پيش از اين نشست، وزير خارجه اوكراين در آخرين تماس تلفني كه با من داشت، تاكيد كرد كه يك پهپاد به‌طور سالم به دست نيروهاي نظامي اوكراين افتاده كه روسي است، اما شبيه پهپاد شاهد ۱۳۶ ايراني است. من پاسخ دادم كه اين مساله گواه اين است كه ايران به مواضع خود پايبند است. ما درباره اين مساله بيش از دو بار به روس‌ها توصيه كرديم و مسكو نيز تاكيد دارد كه صرفا از سلاح‌هاي ساخت روسيه در جنگ اوكراين استفاده شده است. ما جنگ را راه‌حل نمي‌دانيم و به تلاش‌ها براي بازگشت صلح و آرامش ادامه مي‌دهيم.
رد برنامه ايران براي خروج از ان‌پي‌تي
خبرنگار سي‌بي‌اس از وزير خارجه پرسيد كه آيا ايران برنامه‌اي براي خروج از ان‌پي‌تي دارد ؟
حسين اميرعبداللهيان در پاسخ گفت: جمهوري اسلامي ايران به مساله عدم اشاعه متعهد است. در اين موضوع ايران بيش از همه طرف‌ها پايبندي خود را نشان داده است. نگراني جدي ما وجود صدها كلاهك هسته‌اي نزد رژيم صهيونيستي است و اين رژيم جعلي بايد نسبت به رعايت مسائل عدم اشاعه متعهد شود.
به مفاد آخرين توافق با عربستان متعهد هستيم
حسين اميرعبداللهيان در پاسخ به پرسشي درباره وضعيت مذاكرات ايران و عربستان گفت: در عرصه سياسي نسبت به آنچه در دور پنجم گفت‌وگوهاي ايران و عربستان در عراق به توافق رسيديم پايبند هستيم. آنچه ايران بايد انجام مي‌داد، انجام شده و بخش‌هايي از توافق از سوي مقامات سعودي انجام نشده است. ما گفت‌وگو و همكاري ايران و عربستان را به دلايل مختلف مفيد، موثر و مناسب براي صلح و امنيت در منطقه مي‌دانيم. از اينكه يك رسانه شناخته شده با حمايت عربستان در وقايع هشت هفته گذشته ايران، نقش ترويج ترور و تروريسم را ايفا كرد گلايه و انتقاد خود را به مقامات عربستان منتقل كرديم. ما اين اقدام رسانه‌اي غيرسازنده را در تعارض با توافقات دو كشور در بغداد مي‌دانيم. اميدواريم عربستان به آنچه در دور پنجم گفت‌وگوها در بغداد متعهد شد، عمل كند تا دو كشور گام‌هايي را در مسير عادي‌سازي رابطه بردارند.
به بورل گفتم آماده نشست وزرا در وين هستيم
وزير خارجه در پايان اين نشست خبري بار ديگر در پاسخ به پرسشي درباره مذاكرات احياي برجام گفت: فهم همه طرف‌ها اين است كه در ماه‌هاي گذشته به اندازه كافي گفت‌وگو و مذاكره انجام شد. در آخرين پيامي كه هفته گذشته به هماهنگ‌كننده اتحاديه اروپا داديم اعلام كرديم- در چارچوب ديدگاه‌هايي كه اعلام شده- چنانچه طرف‌هاي مقابل آماده باشند، مي‌توانيم در آينده نزديك نشست وزراي خارجه عضو برجام را در وين برگزار كنيم. در حال حاضر جوزپ بورل مشغول هماهنگي است و اين نشست زماني برگزار خواهد شد كه ما به خواسته‌هاي منطقي خود در مسير مذاكرات رسيده باشيم.
مطالبه تضمين اقتصادي را فرمول‌بندي كرديم
اعتماد: شما در ميان سخنان خود اشاره كرديد كه تبادل پيام به شكل غيرمستقيم ميان ايران و امريكا با وساطت اتحاديه اروپا ادامه دارد. همزمان وزيرخارجه انگليس روز گذشته در اظهاراتي جديد ادعا كرد كه طرح ماه مارس (اسفند ۱۴۰۰) روي ميز است و از ايران مي‌خواهيم كه آن را بپذيرد. اين در حالي است كه جوزپ بورل در تابستان ۱۴۰۱ متن ديگري را روي ميز گذاشته بود. در حال حاضر تبادل پيام‌ها بر اساس كار روي كدام متن است ؟ شما پيش از اين يك بار اعلام كرده بوديد كه اگر مذاكره مستقيم با ايالات متحده تامين‌كننده منافع مردم در مسير رفع تحريم باشد از انجام آن ابايي نداريم. آيا در حال حاضر در چنين موقعيتي نيستيم؟
حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه:
متني كه الان روي ميز قرار دارد، نتيجه گفت‌وگوهاي چند‌ماهه در وين و همچنين ايده‌هاي مختلفي است كه در ماه‌هاي گذشته مطرح شده و آخرين متن محسوب مي‌شود. ما به‌طور مشخص در سه موضوع با طرف امريكايي تفاوت ديدگاه و اختلاف نظر داريم. سه كشور اروپايي هم در اين موضوعات با طرف امريكايي همكاري مي‌كنند اما آقاي جوزپ بورل و آقاي انريكه مورا تلاش دارند كه به راه‌حلي در اين موضوعات دست پيدا كنيم. يكي از اين موضوعات حل مسائل باقيمانده با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. موضوع ديگر به تضمين اقتصادي بازمي‌گردد. ما سعي كرديم اين موضوع را فرمول‌بندي بكنيم. اينكه مدت اجراي قرارداد كمپاني‌هاي خارجي در ايران بايد به نحوي باشد كه سرمايه‌گذار خارجي براي انتقال سرمايه به ايران بتواند اعتماد كند. اينكه گفته شود تا پايان دولت آقاي بايدن توافق پابرجاست و پس از آن را نمي‌دانيم، درست نيست. ما با يك قبيله در امريكا طرف نيستيم. با يك حكومت طرفيم. قرار نيست آمد و رفت دولت‌ها قراردادهاي بين‌المللي را متزلزل كند. سومين مورد اين است كه در راستاي تضمين اقتصادي، اين بازي كه طرف‌هاي غربي به راه انداختند و تسري تحريم به طرف‌هاي ثالث را عاملي براي تداوم تحريم قرار دادند، بايد رفع شود. در اين موضوعات آخرين متني كه نشات گرفته از ديدگاه‌هاي كارشناسي و ديدگاه‌هاي دو‌طرف بود، يعني متن پيشنهادي آقاي بورل (در مرداد‌ماه 1401) روي ميز است، اما همچنان در سه موضوع مشخص اختلاف وجود دارد و متن بايد نيرومند‌تر شود.