حسن دانايي‌فر، سفير پيشين ايران در عراق، در گفت‌وگو با «اعتماد»:
صرف حضور نيروهاي مسلح عراق در مرز مشكل گروه‌هاي شبه‌نظامي را حل نمي‌كند
شهاب شهسواري
كمتر از يك هفته بعد از آنكه سفير جمهوري اسلامي ايران در عراق، در مصاحبه‌اي خبر داد كه تهران براي خلع‌سلاح گروه‌هاي شبه‌نظامي كرد در اقليم كردستان عراق به بغداد ضرب‌الاجل داده است، نخست‌وزير عراق، محمد شياع السوداني سفري را به تهران انجام داده است كه يكي از اصلي‌ترين دستور كارهاي آن رسيدگي به مسائل امنيتي دوجانبه است. هر چند عراق به تازگي اعلام كرده است كه براي كنترل مرزهاي دو كشور در بخش شمالي، نيروهاي مسلح عراق را به جاي نيروهاي اقليم در مرز ايران و عراق مستقر مي‌كند، اما حسن دانايي‌فر، سفير پيشين ايران در عراق معتقد است كه صرف استقرار اين نيروها، مشكل امنيتي موجود را حل نمي‌كند و بايد مجموعه‌اي از اقدام‌هاي دوجانبه براي حل اين مساله و از جمله اقدام عليه موجوديت اين گروه‌هاي مسلح انجام شود. در ادامه متن كامل گفت‌وگوي «اعتماد» را با حسن دانايي‌فر، سفير پيشين ايران در عراق مطالعه مي‌كنيد.
يكي از مباحثي كه پيش از سفر نخست‌وزير عراق به تهران مطرح بود، مساله حملات ايران به اقليم كردستان عراق براي كنترل گروه‌هاي مسلحي كه در اين منطقه عليه ايران اقدام مي‌كنند، بود. فكر مي‌كنيد كه دولت عراق چه برنامه‌اي براي كنترل اين مشكلاتي داشته باشد كه از داخل عراق امنيت ايران را تهديد مي‌كند؟
روابط بين دو كشور، روابطي بسيار ممتاز و ويژه است. در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي روابط بسيار خوبي بين ايران و عراق وجود دارد. وقتي واقعه‌اي مانند اربعين اتفاق مي‌افتد، بيان‌كننده عمق روابط و علائق بين دو كشور است. طبيعتا روابط تهران و بغداد ويژگي‌هاي خاص و منحصر به فردي دارد. در طول
15-14 ماه گذشته عراق يك دوره نسبتا پراضطراب سياسي را پشت سر گذاشت و نهايتا بعد از انتخاباتي كه مهرماه سال گذشته انجام شده بود، دولت جديد در ماه‌هاي اخير تشكيل شد. روابط بين تهران و بغداد در همه زمينه‌ها براي دولت جديد عراق بسيار مهم است. محمد شياع السوداني، نخست‌وزير عراق هم سومين سفر خارجي خود را بعد از سفر به اردن و كويت، به ايران انجام داد. بحث‌هاي مختلفي ازجمله مطالبات شركت توانير و شركت ملي گاز ايران از عراق، مسائلي هستند كه در اين سفر با طرف عراقي در ميان گذاشته مي‌شود. اينها مسائل مهمي است كه آقاي سوداني هم در نشست خبري مطرح كردند، اما بحثي كه شما پرسيديد، با توجه به زيرساخت‌هاي سياسي و فرهنگي موجود در روابط، طبيعتا كسي در جمهوري اسلامي انتظار ندارد كه از درون كشور همسايه و دوست، اقداماتي انجام شود كه مخل امنيت دو طرف مرز است. بارها تقاضا شده است كه دولت عراق و همچنين حكومت محلي در اقليم كردستان عراق اين موضوع را مديريت كند و ما اميدواريم كه دولت جديد عراق بتواند اين موضوع را مديريت كند. اين سفر خيلي مي‌تواند در مديريت اين اقدامات مخل به امنيت و آسيب زننده به روابط ويژه دو كشور مهم ارزيابي شود.
دولت عراق تصميم گرفته است كه نيروهاي مسلح عراقي را جايگزين نيروهاي اقليم كردستان در حفاظت از مرزهاي شمال شرقي عراق با ايران كند. فكر مي‌كنيد كه اين اقدام تا چه اندازه در كاهش نگراني‌هاي امنيتي ايران موثر باشد؟
قطعا حضور نيروهاي مرزباني دولت مركزي عراق در اين مرز ۶۴۰ كيلومتري كه در منطقه اقليم كردستان عراق با ايران است و دولت اقليم در عمل نتوانسته بود آن را كنترل كند، مي‌تواند نكته مهمي باشد و اميدواري‌ها را براي جلوگيري از تردد اين گروه‌هاي مسلح در دو سوي مرز افزايش دهد. البته من بايد اين را بگويم كه صرفا استقرار نيروها در نوار مرزي نمي‌تواند مشكل را حل كند، بخشي از مشكل را حل مي‌كند، اما اصل اين گروه‌ها كه حضور‌شان درون عراق غيرقانوني است و بايد براي آن فكري شود، باقي مي‌ماند. ما انتظار داريم كه اصل مساله حضور اين نيروها در خاك عراق مد‌نظر دولتمردان عراقي قرار گيرد.
گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي وجود دارد كه نخست‌وزير عراق بسته پيشنهادي در مورد نحوه مواجهه دولت عراق با اين مساله به تهران آورده‌اند، فكر مي‌كنيد اين گمانه‌زني‌ها تا چه اندازه صحيح باشد؟
تا جايي كه من اطلاع دارم، در طول دو ماهه گذشته نشست‌هاي مسوولان مربوطه در دو كشور صورت گرفته و نمايندگان جمهوري اسلامي ايران پيشنهادهايي را ارايه داده‌اند. به نظر مي‌رسد كه اين پيشنهادها و راه‌حل‌ها موردتوجه مسوولان هم در اقليم و به خصوص در بغداد قرار گرفته است. به نظر مي‌رسد بازتاب اين پيشنهادها در رسانه‌ها در قالب بسته پيشنهادي نخست‌وزير عراق، به اين معنا باشد كه دولت عراق نسبت به پيشنهادهاي ايران نظر مثبتي دارد. مجموعه‌اي از اقدامات وجود دارد كه طرفين براي مهار و مديريت اين بحران بايد انجام دهند.
گفته مي‌شود كه برخي از اين گروه‌ها با حكومت اقليم كردستان عراق رابطه نزديكي دارند. فكر مي‌كنيد كه آيا حكومت اقليم براي كنترل عملكرد اين گروه‌ها بي‌ميل است؟
بايد صبر كنيم و ببينيم. من حرف‌هايي را شنيده‌ام كه قول‌هايي از سوي اقليم داده شده است، بايد صبر كنيم و ببينيم كه چگونه عمل مي‌كنند. الان نمي‌شود به اين سوال به صورت بله يا خير پاسخ داد.
تعدادي از گروه‌هاي مسلح كرد ايراني در اقليم كردستان، اساسا بعد از حمله امريكا به عراق شكل گرفتند و برخي از آنها هم بعد از حمله امريكا، عمليات مسلحانه خود را تشديد كردند. فكر مي‌كنيد بعد از گذشت ۱۹ سال آيا دولت عراق به اندازه‌اي قدرتمند و بالغ هست كه بتواند اين تحركات مسلحانه را كنترل كند و اقليم را به منطقه‌اي پاك از گروه‌هاي شبه‌نظامي تبديل كند؟
اميدواريم كه اين اتفاق بيفتد. به نظرم باز هم به زمان نياز دارند، اما اميدواريم كه هر چه زودتر اين كار را انجام دهند.
مسائل اقتصادي هم در اين سفر مورد توجه است. دو مورد خاص وجود دارد؛ يكي مساله بدهي‌هاي عراق به ايران و ديگري شكايت بازرگانان ايراني از وضع تعرفه‌هاي بالا براي صادرات ايران، فكر مي‌كنيد در اين سفر تا چه اندازه بتوان براي حل‌وفصل اين مسائل كار كرد؟
در رابطه با بدهي در پاسخ به سوال نخست هم گفتم و آقاي سوداني هم در سخنان خودش به آن اشاره كرده است و به نظر مي‌رسد اين اراده وجود دارد كه دولت عراق اين مساله را حل‌وفصل كند، اما درخصوص تعرفه من اطلاعي ندارم. اگر منظور اين باشد كه تعرفه خاصي براي ايران تعريف شده باشد، من تاكنون چنين چيزي را نشنيده‌ام. مثلا اينكه عراقي‌ها بگويند در مرزهاي شرقي تعرفه خاص و ويژه‌اي براي كالاهاي ايراني تعريف شود، من اين حرف را مستند از طرف عراقي نشنيده‌ام و سابقه هم ندارد كه چنين اقدامي از سوي بغداد انجام شود. البته ادعاهايي در اين مورد ازسوي برخي بازرگانان ايراني مطرح شده است، اما تجربه 19-18 سالهاي كه در رابطه با عراق دارم، تاكنون نديده‌ام عراقي‌ها چنين اقدامي انجام بدهند، اما در مورد اصل تعرفه گمركي، بدون تبعيض براي كشورهاي مختلف، بله، اين موضوع صحت دارد. بعد از سقوط صدام، زماني كه حاكم امريكايي در عراق حكومت مي‌كرد، براي همه خيلي عجيب بود، ناگهان تصميم گرفت كل تعرفه‌هاي گمركي صفر شود. منتها در 9-8 سال اخير، دولت عراق براي آنچه خودشان حمايت از توليد داخلي مي‌نامند، تعرفه‌ها را دوباره برقرار كردند و افزايش دادند و به نظر مي‌رسد كه برخي از اين تعرفه‌ها در سالهاي اخير همچنان در حال افزايش باشند. بخشي از اين تعرفه‌ها فصلي است، در ايامي كه برخي محصول‌ها در داخل عراق توليد مي‌شود، به ويژه در زمينه محصولات كشاورزي و تر‌بار، تعرفه‌هاي فصلي مي‌گذارند و برخي تعرفه‌ها هم دايمي است. اين شكل تعرفه‌گذاري امر نامعمولي نيست و در همه جهان رايج است و اقداماتي است كه براساس حساب و كتاب‌هاي داخلي عراق تعيين مي‌شود. كلا درون عراق اعتراض‌هايي وجود دارد كه به دليل كم بودن تعرفه‌ها، اجازه رشد توليد ملي داده نمي‌شود، اما من تاكنون حرفي از تعرفه تبعيضي عليه واردات كالاهاي ايراني نشنيده‌ام و ما به عنوان جمهوري اسلامي ايران چنين تبعيضي را از دولت همسايه و برادر خودمان نمي‌پسنديم و نمي‌پذيريم.
موضوع ديگري كه وجود دارد موضوع ميانجيگري عراق بين ايران و عربستان است كه باز هم از دستور كارهاي اين سفر مطرح شده است. اخيرا ميزان تنش‌ها ميان تهران و رياض بار ديگر افزايش پيدا كرده است. فكر مي‌كنيد دورنماي مذاكرات ايران و عربستان در بغداد به چه شكل باشد؟
فكر كنم در مصاحبه‌اي كه بيش از يك سال پيش با خود شما داشتم، گفتم كه دولتمردان عراق علاقه‌مند هستند كه روابط كشورهاي پيرامون‌شان بهتر شود، چون معتقدند كه روابط متشنج ميان همسايگان عراق، بر موضوع‌هاي داخلي عراق تاثير مي‌گذارد. دولت عراق چه در سطح منطقه و چه در سطح بين‌الملل هميشه دوست دارند كه اين نقش ميانجي را ايفا كنند، چون تمايل دارند مشكلات دوجانبه كشورهاي مختلف، اثر منفي كمتري بر مسائل داخلي خودشان بگذارد. دليل ديگري هم دارند و آن اين است كه جايگاه بين‌المللي و منطقه‌اي خودشان را به عنوان يك كنشگر ارتقا بدهند. جمهوري اسلامي ايران از اين ايده براي تقويت جايگاه عراق استقبال مي‌كند. در عين حال جمهوري اسلامي ايران نيز توسعه روابط و صفر كردن مشكلات با همسايگان را در دستور كار خودش قرار داده است، به خصوص دولت فعلي كه بر همكاري با كشورهاي همسايه اصرار و تاكيد دارد. عربستان هم به عنوان يك كشور بزرگ و اثر‌گذار و يك كنشگر منطقه‌اي و همسايه ايران، مطرح است كه در خيلي از موضوع‌هايي كه ايران در آن فعال است برهم‌كنش‌ها و درهم‌تنيدگي‌هايي بين دو كشور وجود دارد. طبيعتا جمهوري اسلامي ايران از اينكه روابطش را با عربستان سعودي تنظيم كند، استقبال مي‌كند.اما مهم اين است كه آيا طرفي كه ميانجي اين گفت‌وگوها است تا چه اندازه قدرت تاثيرگذاري دارد. ميانجيگري را در دو سطح مي‌توان انجام داد؛ در يك سطح بين دو كشور كوچك‌تر، يك قدرت بزرگ‌تر ميانجيگري مي‌كند و مي‌تواند بر تمايلات و مطالبات دو طرف تاثيرگذار باشد. اما در سطح ديگر يك كشور به عنوان ميانجي در جايگاه اخلاقي و اقناعي برخورد مي‌كند و قدرت اثرگذاري روي دو طرف را ندارد. طبيعتا اين سوال به وجود مي‌آيد كه عراق تا چه اندازه توانايي اثرگذاري و اقناع طرفين دارد؟ كه اين موضوع تا اندازه‌اي محل بحث است، ولي تا جايي كه من اطلاع دارم جمهوري اسلامي ايران علاقه‌مند است كه مسائل موجود را با عربستان سعودي حل و فصل كند و از پيشنهاد طرف عراقي هم استقبال كرده‌ايم. اميدواريم كه مراحل بعدي كار جلو برود. من در گفت‌وگوهاي قبلي هم عرض كرده‌ام كه دو ديدگاه در عربستان سعودي وجود دارد. به نظر مي‌رسد كه اخيرا ديدگاهي كه اعتقادي به بهبود روابط ايران و سعودي ندارد، اندكي تقويت شده است و ريشه اين تنش‌هايي كه شما در سوال‌تان مورد اشاره قرار داديد، تقويت همين ديدگاه مخالف بهبود روابط تهران و سعودي است.