نود و سومين سالروز شهادت ميرزا كوچكخان
مبارز مشروطه‌خواه بر شانه يارانش
حسن همايون / خيلي از دهه شصتي‌ها «ميرزا كوچكخان جنگلي» را از فيلم «سردار جنگل» مي‌شناسند، از آن روز‌ها سال‌ها مي‌گذرد و هنوز هم آن تصوير از «ميرزا» در ذهن بسياري باقي‌مانده است اما آن همه زندگي ميرزا كوچكخان جنگلي نبود، ميرزا بعد از اعدام رفيق و همرزم و همراهش «دكتر حشمت»، دست از مبارزه و قيام نمي‌كشد و دوره ديگري از فعاليت‌هاي مبارزاتي او رقم مي‌خورد كه به اعلام حكومت جمهوري در گيلان منجر مي‌شود. او سال ۱۲۵۷ ه. ش. در يكي از محله‌هاي قديمي رشت به دنيا مي‌آيد. پدرش نام «ميرزا يونس» را براي او بر مي‌گزيند. خانواده‌يي مذهبي دارد و در سال‌هاي كودكي و نوجواني درس علوم ديني مي‌خواند. براي فراگرفتن درس و تحصيل علوم ديني از رشت به قزوين مي‌رود چندي بعد هم به تهران مهاجرت مي‌كند. مرد مبارز و ميهن‌دوست در سال‌هاي مشروطيت به انقلابي‌ها مي‌پيوندد و در راستاي آرمان آزادي و مطالبه عمومي مردم حركت مي‌كند.
رفته رفته در ميان مردم صاحب اعتبار و نفوذ مي‌شود. انقلاب مشروطيت به اوج كارزارش با حاكميت وقت مي‌رسد، محمد‌علي شاه از اجراي فرمان مشروطيت سر باز مي‌زند، نزاع قدرت قهار استبدادي و مردم بالا مي‌گيرد، راهي پيش‌روي مشروطه‌‌خواهان نــمي‌ماند مگر تصـرف پايتــخت و ميــرزا هم فــــرمــاندهي هنگي را بر عهده مي‌گيرد و در فتح تهران مشاركت مي‌كند. اعتراض‌هاي ديگري در نواحي شمالي كشور در‌مي‌گيرد، قواي محمد‌علي شاه براي سركوب معترضان تركمن صحرا، نيرو‌هاي نظامي‌اش را مي‌فرستد به آن منطقه و كوچكخان هم در كنار ديگر معترضان حكومت محمدعلي‌شاه، به جبهه دولت مشروطه پيوست، زخمي و اسير روس‌ها شد و روزگاري از رشت تبعيد شد، دست از مبارزه برنداشت و هر بار در سوداي قيامي ديگر و نبردي ديگر نيرو‌هاي مشروطه‌خواه را بسيج مي‌كرد. پس از نقض بي‌طرفي ايران توسط انگليسي‌ها و روس‌ها در جنگ جهاني اول، كوچكخان جمعي از ياران را گردآورد و بناي نهضت جنگل را گذاشت و در برابر نيرو‌هاي متجاوز استعماري و جريان‌هاي استبدادي داخلي به مبارزه ايستاد.
به اعتقاد كارشناسان و تحليلگران تاريخ معاصر ايران ميرزا‌كوچك‌خان جنگلي با وجود برخي اشتباه‌هاي استراتژيك همواره مردي وطن‌دوست و آزاديخواه بود و جانش را بر سر آباداني و آزادي ايران گذاشت. قاجار‌ها به كودتاي سردار سپه مي‌روند و رضا مير‌پنچ دستش به قدرت مي‌رسد، وقتي نمي‌تواند ميرزا را جهت همكاري براي تحكيم پايه‌هاي قدرتش مجاب كند نيرو‌هاي قزاقش را براي نبرد با جنگلي‌ها به سمت رشت گسيل مي‌كند. ميرزا يازدهم آذر 1300 در آخرين نبردش با نيرو‌هاي قزاق در مسير كوه‌هاي خلخال در سرما، برف و بوران بر شانه يارانش درگذشت.