از افشاي استفاده آرسنال از مواد نيروزا تا ايتاليايي‌هاي عجيب!
آيا فوتبال با مشكل دوپينگ مواجه است؟
آرسن ونگر در پاييز ۲۰۱۵ چيزهاي زيادي براي گفتن داشت. تيم آرسنال كه او سرمربي‌اش بود در آستانه حذف از مرحله گروهي ليگ قهرمانان اروپا بود و شكست ۲-يك مقابل دينامو زاگرب به شدت او را آزار مي‌داد، اما نه صرفا به دليل شكست در برابر ضعيف‌ترين تيم گروه، بلكه چون تيم كروات با حضور آريجان آدِمي -بازيكني كه پس از بازي، تست دوپينگ مثبت داشت- پيروز شده بود.
به گزارش روزنامه اعتماد و به نقل از اتلتيك، آدِمي پس از آنكه در نمونه ادرارش آثار استروئيد ممنوعه «استانوزولول» يافت شد، در ابتدا چهار سال محروم شد كه اين حكم بعدا به دو سال كاهش يافت. اما ونگر از اينكه يوفا، نهاد حاكم بر فوتبال اروپا، هيچ‌گونه جريمه‌اي براي تيم زاگرب درنظر نگرفت، خشمگين بود. او گفت: «اين يعني شما اساسا دوپينگ را مي‌پذيريد.» ونگر همچنين هشدار داد كه فوتبال در برابر خطر دوپينگ بي‌توجه است. او اظهار داشت: «اينكه فكر كنيم چون فوتباليست هستيم، از دوپينگ مصون مانده‌ايم، كاملا اشتباه است. ما بايد با اين مشكل روبه‌رو شويم، نه اينكه چشم‌مان را ببنديم.»
حالا با گذشت حدود ۱۰ سال، گفته‌هاي ونگر همچنان اهميت دارند. در ژوئن ۲۰۲۵، فدراسيون فوتبال انگليس، ميخايلو مودريك -مهاجم چلسي- را به دليل استفاده از ماده ممنوعه «ملدونيوم» كه در نمونه ادرار او در نوامبر هنگام بازي براي تيم ملي اوكراين يافت شد، متهم به نقض قوانين دوپينگ كرد. مودريك كه با انتقالي ۸۹ ميليون پوندي از شاختار دونتسك به چلسي پيوسته بود، بايد تصميم بگيرد كه آيا اتهام را بپذيرد و مجازات احتمالي (شامل تعليق طولاني‌مدت) را تحمل كند يا درخواست جلسه دادرسي كند.
اين مورد، يكي ديگر از نمونه‌هاي پر‌سروصداي دوپينگ در سال‌هاي اخير در فوتبال است. پل پوگبا هم پس از مثبت شدن تست مربوط به ماده آنابوليك «دهيدرو اپي‌آندروسترون» در زمان بازي براي يوونتوس، ۱۸ ماه محروم شد (كاهش يافته از حكم اوليه ۴ ساله) و اكنون بدون تيم مانده است.
آلخاندرو گومز، ديگر قهرمان جام جهاني نيز به دليل يافتن ماده ممنوعه «تربوتالين» در بدنش، دو سال محروم شد. گومز ادعا كرد كه اين ماده به دليل استفاده تصادفي از شربت سرفه كودك خود وارد بدنش شده است. اين نتيجه پس از آن علني شد كه او از سويا جدا و به مونزا پيوست. مودريك هم تاكيد كرد كه هرگز «عمدا از مواد ممنوعه استفاده نكرده» و اعلام كرد كه در حال تحقيق با تيمش است تا بفهمد اين ماده چگونه وارد بدنش شده است؛ مشابه دفاعيه آندره اونانا، دروازه‌بان فعلي منچستريونايتد، كه در ۲۰۲۱ به خاطر مصرف اشتباهي داروي همسرش به ۹ ماه محروميت محكوم شد.
در بسياري از موارد، فوتبال اين خطاها را به عنوان اشتباهات انساني پذيرفته و بدون سر و صدا به راهش ادامه داده است. ادعاي رايج اين است كه دوپينگ مشكل عمده‌اي در اين ورزش نيست، هر چند موارد آن كم‌تعداد اما پيچيده‌اند. جف اسكات، پزشك سابق تاتنهام، مي‌گويد: «در طول ۲۲ سال فعاليتم در ليگ برتر، حتي يك‌بار هم نشنيدم بازيكني درباره داروهاي نيروزا صحبت كند. اين موضوع اصلا بخشي از فوتبال نيست.» به گفته اسكات، «مزاياي استفاده از دوپينگ براي فوتباليست‌ها بسيار جزيي است. شايد آمادگي جسماني را بهتر كند، اما اينكه شما را فوتباليست بهتري كند، محل بحث است.»
فدراسيون فوتبال انگليس و آژانس ضد دوپينگ بريتانيا (UKAD) به كيفيت تست‌هاي‌شان اطمينان دارند. در فصل گذشته، ۲۱۷۶ تست در ليگ برتر و ليگ فوتبال انگليس (EFL) انجام شد كه ۹۸۲ نمونه از تيم‌هاي ليگ برتري گرفته شد. به‌طور ميانگين، هر تيم ليگ برتري حدود ۵۰ تست در فصل داشته است. با وجود كاهش ۱۱درصدي نسبت به فصل قبل، فوتبال همچنان پر‌تست‌ترين ورزش بريتانياست. بيش از يك‌سوم از ۸۵۱۶ تست كل ورزش‌ها از بازيكنان فوتبال گرفته شد، اما نگراني‌ها از موارد گزارش‌نشده همچنان باقي است.
براساس اطلاعات افشا‌شده از UKAD، در دو فصل اخير، ۴ بازيكن از ليگ‌هاي انگليس تست مثبت داشتند ولي هيچ كدام با جريمه مواجه نشدند. ممكن است اين نتايج به دليل داشتن مجوز درماني يا مصرف تصادفي مواد مجاز بوده باشند، اما روند محرمانه باعث ايجاد شك و سوال شده است.
سخنگوي فدراسيون فوتبال گفت: «ما مبارزه با دوپينگ را بسيار جدي مي‌گيريم، از سياست ملي ضددوپينگ پيروي مي‌كنيم، از بهترين برنامه‌هاي ضددوپينگ حمايت مالي مي‌كنيم و در تست‌هاي هدفمند و مبتني بر داده‌هاي اطلاعاتي شركت داريم.»
در فوتبال، معمول نيست كه همه بازيكنان تست بدهند. UKAD اعلام كرده هر تست حدود ۳۰۲ پوند هزينه دارد. فيفا سال گذشته اعلام كرد كه در جام جهاني ۲۰۲۲ همه بازيكنان حداقل يك تست داده‌اند، ولي در ليگ‌هاي داخلي بيشتر روي بازدارندگي تاكيد مي‌شود.
تيم‌هاي ضددوپينگ به صورت سرزده به تمرينات مي‌آيند و بازيكنان را تا پايان تست همراهي مي‌كنند. معمولا در تمرينات بين ۴ تا ۸ بازيكن تست مي‌دهند و بعد از بازي‌ها، فقط دو نفر. نمونه ۹۰ ميلي‌ليتري ادرار در حضور يك ناظر گرفته مي‌شود و گاهي هم خون‌گيري انجام مي‌شود.
اسكات مي‌گويد: «به طور ميانگين ماهي يك بار براي تست به تمرين مي‌آيند، گاهي هم دوبار در هفته. بازيكنان بايد هر روز يك بازه يك‌ساعته براي تست اعلام كنند. حضور ماموران تست يك احتمال واقعي در هر روز است.»
اندي رنشاو، فيزيوتراپيست سابق ليورپول، مي‌گويد: «آنها حتي مي‌توانند به خانه بازيكنان هم مراجعه كنند. يادم هست به خانه جردن هندرسون بعد از بازي انگليس آمده بودند. اين كار رايج نيست، اما وجود دارد. براي ما بسيار جدي بود و مي‌دانستيم مسوول هستيم.»
بازيكنان سطح بالا بيشتر تحت آزمايش‌اند. بازيكنان ملي‌پوش حاضر در رقابت‌هاي اروپايي ممكن است تا ۱۲بار در سال تست بدهند. يوفا نيز برنامه‌هاي خودش را دارد كه جدا از UKAD انجام مي‌شود.در فصل ۲۴-۲۰۲۳، يوفا ۳۹۳۹ نمونه در رقابت‌هاي باشگاهي و ملي گرفت. بيش از ۷۰درصد اين نمونه‌ها در رقابت‌ها گرفته شده‌اند و بيشترين آنها در ليگ قهرمانان بود. در يورو ۲۰۲۴ نيز در تمام ۵۱ بازي تست دوپينگ انجام شد.يوفا اعلام كرده كه در بازه ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴، بيش از ۱۵ هزار تست انجام داده ولي تعداد نتايج مثبت را اعلام نكرده است.
فيفا نيز تست‌هاي خود را دارد. در سال ۲۰۲۳، مجموعا ۱۵۹۲ تست در رقابت‌هاي مختلف مردان و زنان انجام داد. اين تعداد نسبت به ۲۹۲۱ تست سال ۲۰۲۲ (به دليل جام جهاني مردان) كمتر بود. در جام جهاني ۲۰۲۲، تمام ۱۲۴۸ بازيكن حداقل يك تست دادند. با اين حال، تنها نتيجه مثبت از اورلاندو كالدرون، بازيكن كاستاريكا، ثبت شد كه دو ماه قبل از مسابقات ماده «كلستبول» در بدنش يافت شد. او گفت اين ماده را از طريق كرم پوستي شريك زندگي‌اش جذب كرده و فيفا هم با اين توضيح موافقت كرد ولي او را ۱۲ ماه محروم كرد.
در سال ۲۰۲۲، فيفا همچنين چهار بازيكن ديگر از السالوادور، جيبوتي، ساحل‌عاج و هندوراس را براي تخلفات دوپينگ بين ۱۸ ماه تا ۴ سال محروم كرد. با اين حال، هيچ‌كدام از اين كشورها مجازات نشدند.در امريكا، ليگ MLS خارج از حوزه فدراسيون فوتبال اين كشور عمل مي‌كند و تحت نظارت USADA نيست. آزمايش‌ها طبق سياست‌هاي داخلي MLS انجام مي‌شوند.
فوتبال حرفه‌اي هنوز با مشكلاتي مشابه ورزش‌هاي انفرادي مواجه نيست، اما آنچه بيشتر شك‌برانگيز است، نه تعداد تست‌ها، بلكه آن مواردي است كه هيچ‌گاه علني نمي‌شوند. با رشد ارزش اقتصادي و فشار رقابتي در فوتبال، مساله دوپينگ همچنان سايه‌اي بلند بر سر اين ورزش دارد.
دوچرخه‌سواري نيز براي پاك‌سازي اعتبار خدشه‌دار شده‌اش توسط افرادي مانند لانس آرمسترانگ، تغييراتي اعمال كرده است. برنامه ضد دوپينگ تحت نظارت اتحاديه جهاني دوچرخه‌سواري (UCI) در سال ۲۰۲۳ تعداد ۱۵،۲۰۰ نمونه جمع‌آوري كرد كه نسبت به سال قبل ۱۰درصد افزايش داشت.
تنيس نيز با جنجال‌هاي دوپينگ خود مواجه بوده است. يانيك سينر، نفر اول رنكينگ جهاني مردان، در مارس ۲۰۲۴ دو نمونه مثبت از كلستبول، يك استروئيد آنابوليك ممنوعه، ارايه داد؛ اين بخشي از برنامه آژانس يكپارچگي تنيس بين‌المللي (ITIA) بود كه طي ۱۲ ماه، ۹،۱۵۱ آزمايش روي بازيكنان مرد و زن انجام داد. در جلسه‌اي مستقل كه توسط ITIA برگزار شد، مشخص شد سينر «هيچ تقصير يا بي‌احتياطي‌اي» در اين موضوع نداشته است. هيات داوري توضيح اين بازيكن ايتاليايي مبني بر اينكه آلودگي ناشي از اسپري فيزيوتراپ باعث بروز نتيجه مثبت شده را پذيرفت.
وادا (آژانس جهاني ضد دوپينگ) پذيرفت كه سينر عمدا دوپينگ نكرده، اما با اين ايده كه نبايد او به نحوي مسوول عملكرد تيمش باشد مخالفت كرد. آنها پرونده را به دادگاه حكميت ورزش (CAS) ارجاع دادند، اما درنهايت اين پرونده رسيدگي نشد، زيرا سينر و وادا به توافقي براي حل و فصل موضوع رسيدند و اين بازيكن به مدت سه ماه محروم شد.
سينر بعدا گفت كه «نمي‌خواست» پيشنهاد وادا را بپذيرد و اضافه كرد كه «مي‌دانست واقعا چه اتفاقي افتاده»، اما آگاه بود كه پذيرش اين توافق باعث مي‌شود از مجازات شديدتر احتمالي در CAS جلوگيري شود.
مودريك، پوگبا و اونانا از نمونه‌هاي پر سر و صداي اخير هستند، اما تاريخ شرم‌آور دوپينگ در فوتبال به سال‌هاي دور بازمي‌گردد.
سرمربي آرسنال، لزلي نايتون، در سال ۱۹۲۵ اعتراف كرد كه براي بازي جام حذفي مقابل وستهام به بازيكنانش «قرص‌هاي شجاعت» داده بود كه آنها را از پزشكي در وست‌اند لندن تهيه كرده بود. او در خودزندگي‌نامه‌اش نوشت: «چيزي در آن قرص‌ها بود، حس مي‌كردم مي‌توانم با مشت ديواري را فرو بريزم.»
باشگاه‌هاي ديگر نيز در فضاي شايعات عمل كرده‌اند. ژان-ژاك ايدلي، هافبك پيشين مارسي، در خودزندگي‌نامه‌اش درباره «تزريقات مشكوك» در دوران طلايي باشگاه در دهه ۹۰ ميلادي نوشته است و كريس وادل، هم‌تيمي‌اش نيز در مصاحبه‌اي با روزنامه Sun در سال ۲۰۰۳ اين ادعا را تاييد كرد.
وادل گفت: «در مارسي دايما به بازيكنان تزريق مي‌كردند. مي‌گفتند اين تزريق‌ها به بهبود پس از بازي كمك مي‌كنند. من هم چند بار تزريق شدم، اما هيچ اثري حس نكردم. نمي‌دانم چه بود، اما هيچ‌كس تست دوپينگ را رد نكرد و چيز غيرقانوني‌اي هم آشكار نشد.»
توني كسكارينو، بازيكن ديگر مارسي نيز تاييد كرد كه تزريق داشته و در مصاحبه‌اي با تايمز در سال ۲۰۰۳ گفت: «هرچه كه بود، عملكردم بهتر شد. هنوز به يك درصد اميد دارم كه قانوني بود، اما ۹۹درصد مطمئنم كه نبود.»
در سال ۲۰۰۶، فدراسيون فوتبال فرانسه و ليگ فوتبال حرفه‌اي فرانسه بيانيه‌اي منتشر كردند كه يوفا آزمايش‌هاي ضد دوپينگ پس از فينال سال ۱۹۹۳ را بررسي كرده و چيزي نگران‌كننده نيافته است. برنار تاپي، رييس وقت مارسي كه در سال ۲۰۲۱ درگذشت نيز ادعاها را رد كرد.
فينال ليگ قهرمانان اروپا در سال ۱۹۹۶ نيز در هاله‌اي از رسوايي دوپينگ قرار داشت. يوونتوس با ضربات پنالتي از سد آژاكس گذشت، اما اين باشگاه ايتاليايي به‌دليل استفاده از EPO بين سال‌هاي ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۸ مورد تحقيق قرار گرفت. رييس باشگاه، آنتونيو جيراودو، كه اتهامات را رد كرد، در سال ۲۰۰۴ تبرئه شد. اما پزشك باشگاه، ريكاردو آگريكولا، به ۲۲ ماه زندان محكوم شد، گرچه اين محكوميت در دادگاه تجديدنظر لغو شد. با اين حال، پيروزي يوونتوس هنوز براي آژاكس دردآور است.
در آن زمان، فوتبال ايتاليا با مشكلات ديگري نيز مواجه بود. ادگار داويدز از يوونتوس و ياپ استام از لاتزيو در سال ۲۰۰۱ به‌دليل وجود سطح بالاي ناندرولون در آزمايش‌شان ابتدا به پنج ماه محروميت محكوم شدند كه سپس به چهار ماه كاهش يافت. فرانك دي بوئر نيز به‌دليل نتيجه مشابه در ژوئن همان سال ابتدا با يك‌سال محروميت مواجه شد، اما اين مدت نيز به دو ماه كاهش يافت. همه آنها بي‌گناهي خود را اعلام كردند.
پپ گوارديولا، سرمربي فعلي منچسترسيتي نيز در سال ۲۰۰۱ زماني كه هافبك برشيا بود، دو بار در آزمايش‌ها رد شد. ناندرولون در نمونه‌هاي او شناسايي شد و به چهار ماه محروميت محكوم شد. اين موضوع به نزاعي حقوقي به مدت هشت سال انجاميد و درنهايت مشخص شد نمونه‌ها در طول نگهداري «ناپايدار» بوده‌اند. تبرئه او تنها زماني اتفاق افتاد كه گوارديولا به عنوان مربي بارسلونا منصوب شده بود.
اين جنجال‌ها اعتبار فوتبال ايتاليا را خدشه‌دار كرد. بازيكناني كه با تيم‌هاي ايتاليايي روبه‌رو شده بودند، هنوز هم نمي‌توانند از آن عبور كنند. در فوريه ۲۰۲۴، گري نويل و روي كين درباره شك و ترديدهاي خود نسبت به برخي تيم‌هايي كه در ليگ قهرمانان اروپا با آنها بازي كرده بودند (به‌ويژه ايتاليايي‌ها) در پادكست Stick to Football صحبت كردند.
نويل گفت: «فكر مي‌كرديم در آن زمان چيزي درست نيست. ما آماده بوديم، اهل نوشيدن نبوديم. از زمين بيرون مي‌آمديم و فكر مي‌كرديم: اين درست نيست. بعضي ديگر از بازيكنان تيم در دهه ۲۰۰۰ هم همين حس را داشتند.»
كين افزود: «بعد از بازي با بعضي تيم‌ها، من كاملا از رمق افتاده بودم. به بازيكناني كه روبه‌رويم بودند نگاه مي‌كردم و انگار اصلا بازي نكرده بودند.» انگيزه براي دوپينگ هميشه وجود داشته است، هرچند بيشتر به نفع فرد تا تيم.
پروفسور سوزان بك‌هاوس از دانشگاه ليدز بكت مي‌گويد: «درحالي كه هنوز اجماعي وجود ندارد كه آيا داروهاي تقويت‌كننده واقعا باعث بهبود عملكرد مي‌شوند، اما به دليل نيازهاي فيزيولوژيكي فوتبال و برنامه‌هاي فشرده رقابت‌ها، ممكن است برخي داروها براي فوتباليست‌ها مفيد باشند. مثلا عوامل آنابوليك ممكن است عملكردهاي انفجاري مانند دويدن سريع يا تغيير جهت را بهبود دهند و محرك‌هايي مانند افدرين مي‌توانند سطح انرژي را افزايش دهند.»
آرسن ونگر پيش‌تر گفته بود فوتبال اغلب چشم خود را روي اين مسائل مي‌بندد. فوتبال ورزشي است مبتني بر مهارت، نه استقامت مانند دوچرخه‌سواري يا قدرت مانند وزنه‌برداري. اما آيا چيزي براي بهره‌وري بيشتر وجود ندارد؟ پروفسور آدام نيكولز از دانشگاه هال مي‌گويد: «اگر فوتباليستي بتواند سرعت، قدرت انفجاري يا استقامت خود را افزايش دهد، تاثير زيادي در عملكرد كلي‌اش خواهد داشت.»
دكتر جان ويليام ديواين، مدرس ارشد اخلاق در دانشگاه سوانزي نيز موافق است: «درست نيست كه چون فوتبال ورزشي مبتني بر مهارت است، دوپينگ مفيد نخواهد بود. اگرچه دوپينگ نمي‌تواند مهارت‌هاي پيشرفته را ايجاد كند، اما مي‌تواند باعث افزايش قدرت، سرعت و بهبود بازيابي بدن شود.»
نكته مشترك در بسياري از موارد مثبت دوپينگ در فوتبال، تاكيد بازيكنان بر بي‌گناهي‌شان است. اونانا گفت به اشتباه داروي همسرش را به‌جاي آسپرين خورده، پوگبا تقصير را متوجه مكمل غذايي پزشكش دانست و مودريك هم اظهار بي‌اطلاعي كرد.
اصل «مسووليت مطلق» در قوانين جهاني ضددوپينگ به اين معناست كه بيشتر مواقع راهي براي فرار از محروميت وجود ندارد، اما ممكن است مجازات‌ها كاهش يابد. هم پوگبا و هم اونانا موفق شدند با ارجاع پرونده به CAS، مجازات‌شان را كاهش دهند. اسكار زامبرانو، هافبك هال‌سيتي، ابتدا در اكتبر توسط كونمبول به ۱۶ ماه محروميت محكوم شد كه در CAS به ۱۲ ماه كاهش يافت. او از نوامبر مجددا در دسترس خواهد بود.
دكتر ديواين توضيح مي‌دهد: «دليل وجود اصل مسووليت مطلق اين است كه اثبات نيت، از دشوارترين موارد در پرونده‌هاي دوپينگ است. اين اصل به نهادهاي ورزشي اجازه مي‌دهد بدون نياز به اثبات نيت، پرونده‌ها را پيگيري كنند. اين اصل البته نرم است، يعني نيت در تعيين مجازات‌ها درنظر گرفته مي‌شود، اما وجود يا عدم وجود آن در خود جرم نقشي ندارد.»
باشگاه‌ها مسووليت بازيكنان در مصرف هرگونه دارو يا مكمل را جدي مي‌گيرند، ولي استفاده از مكمل‌ها همچنان چالش‌برانگيز است. رنشاو مي‌گويد: «از ابتداي هر فصل به بازيكنان به وضوح گفته مي‌شود كه مسووليت استفاده از داروها با خودشان است. مشكل جايي پيش مي‌آيد كه بازيكنان در اردوي ملي هستند يا از مشاوران تغذيه شخصي استفاده مي‌كنند. در اينجا عدم آگاهي از قوانين مي‌تواند خطرناك باشد.»
ميزاني از همدلي نسبت به بازيكنان در درون فوتبال وجود دارد. مجازات‌ها اجرا مي‌شوند ولي اغلب كاهش مي‌يابند.
يك استثناي مدرن در اين ميان، ماريو ووشكوويچ، ملي‌پوش زير ۲۱ سال كرواسي و بازيكن تيم هامبورگ آلمان است. او در سال ۲۰۲۲ پس از يك تمرين، تست EPO مثبت داشت و از سوي فدراسيون آلمان به دو سال محروميت محكوم شد. درخواست تخفيف با اعتراف به گناه رد شد و پس از ارجاع پرونده به CAS، محروميتش به چهار سال افزايش يافت. آخرين تلاش براي تجديدنظر در دادگاه فدرال سوييس نيز شكست خورد.
او تا نوامبر ۲۰۲۶ حق بازي ندارد و بايد به‌تنهايي تمرين كند. قراردادش با هامبورگ فسخ شد، اما هنوز ميان هواداران بسيار محبوب است. بازيكنان تيم پس از يك مسابقه در مه ۲۰۲۴ با بنري با نوشته «ماريو را آزاد كنيد» وارد زمين شدند.
ووشكوويچ به نشريه آلماني 11freunde گفت: «من بي‌گناهم و همه اين را مي‌دانند. اين ديوانه‌كننده است.»
باشگاهش نيز رفتاري همدلانه نشان داده است. هرچند او ديگر قراردادي با هامبورگ ندارد، اما توافقي وجود دارد كه پس از اتمام محروميتش فعال شود. بحث‌هايي نيز درباره نقش غيرميداني او در آينده مطرح شده است، اما باشگاه هنوز در اين باره اظهارنظر رسمي نكرده است.
مبارزه خاموش فوتبال با دوپينگ همچنان ادامه خواهد داشت، حتي پس از بررسي پرونده مودريك. اما سوالي كه باقي مي‌ماند، همان است كه آرسن ونگر مطرح كرده: آيا واقعا ميل مبارزه جدي با اين تهديد وجود دارد؟
پروفسور نيكولز مي‌گويد: «همه ورزش‌ها يكسان‌اند. نمي‌خواهند زير ذره‌بين باشند. اين مي‌تواند وجهه بازي را خراب كند. مطمئنم افرادي درون اين سازمان‌ها هستند كه واقعا مي‌خواهند متقلبان را بگيرند، اما براي يك نهاد حاكم، اين احتمالا به نفعش نيست.»