نفوذ آرام چين در امريكاي لاتين و پايان انحصار امريكا
رضا مطلبي
تعميق حضور چين در امريكاي لاتين را نميتوان صرفا در چارچوب گسترش روابط تجاري يا همكاريهاي اقتصادي تفسير كرد. اين روند بخشي از يك راهبرد ژئوپوليتيكي بلندمدت است كه هدف آن بازتعريف موازنه قدرت در يكي از حساسترين مناطق نفوذ سنتي ايالات متحده محسوب ميشود. چين با افزايش وزن اقتصادي خود در اين منطقه و همزمان با بازسازي تصوير بينالمللياش، در پي آن است كه اين فرض مسلط را تضعيف کند كه ايالات متحده تنها شريك راهبردي، اجتنابناپذير و معتبر براي كشورهاي امريكاي لاتين است. در دو دهه گذشته، جمهوري خلق چين به طور نظاممند روابط خود با دولتهاي امريكاي لاتين را توسعه داده است. رشد مداوم حجم تجارت، سرمايهگذاري گسترده در بخشهاي زيرساختي، انرژي، كشاورزي و معادن و همچنين اعطاي وامهاي دولتي، ستونهاي اصلي اين حضور را تشكيل ميدهند. با اين حال، اهميت واقعي اين روند در عبور تدريجي آن از سطح اقتصادي به سطوح راهبردي و سياسي نهفته است. جايي كه چين ديگر صرفا يك شريك تجاري نيست؛ بلكه به يك بازيگر تأثيرگذار در محاسبات سياست خارجي دولتهاي منطقه تبديل ميشود. پكن همزمان با گسترش منافع مادي خود، به طور هدفمند از ابزارهاي قدرت نرم بهره ميگيرد. تاكيد بر اصل «عدم مداخله در امور داخلي» ارائه الگوي توسعه مبتني بر رشد اقتصادي بدون پيششرطهاي سياسي و روايتسازي از همكاري «برد - برد» بخشي از تلاش چين براي ايجاد تمايز ميان خود و ايالات متحده است. اين راهبرد بهويژه در كشورهايي كه خاطره مداخلات سياسي، تحريمها يا فشارهاي اقتصادي واشنگتن را در ذهن دارند، با استقبال بيشتري مواجه شده است. سلطه ايالات متحده بر امريكاي لاتين در سالهاي اخير با فرسايش تدريجي روبهرو شده است. تمركز فزاينده واشنگتن بر رقابت راهبردي با چين در شرق آسيا، كاهش منابع و توجه به نيمكره غربي و افت جذابيت گفتمان ليبرال - دموكراتيك، فضاي مانور جديدي براي بازيگران رقيب ايجاد كرده است. در چنين شرايطي، چين نه به عنوان جايگزيني كامل براي ايالات متحده، بلكه به عنوان يك «گزينه راهبردي مكمل» وارد صحنه شده است..
گزينهاي كه توان چانهزني كشورهاي امريكاي لاتين را در برابر واشنگتن افزايش ميدهد. با اين حال، تعميق حضور چين پيامدهاي دوگانهاي براي منطقه به همراه دارد. از يك سو، تنوعبخشي به شركاي خارجي ميتواند استقلال نسبي دولتهاي امريكاي لاتين را تقويت کند، اما از سوي ديگر خطر شكلگيري نوع جديدي از وابستگي اقتصادي به چين نيز وجود دارد. تمركز سرمايهگذاريها بر صادرات مواد خام و پروژههاي زيرساختي، اگر با راهبرد توسعه بومي همراه نشود، ميتواند الگوي نابرابر سنتي را در قالبي جديد بازتوليد کند. در نهايت، حضور فزاينده چين در امريكاي لاتين نشانهاي روشن از گذار تدريجي اين منطقه از نظم تكقطبي تحت سيطره ايالات متحده به نظمي رقابتيتر و چندلايه است. اين تحول نه به معناي افول قطعي نفوذ امريكا و نه نشانه تثبيت هژموني چين است، بلكه بيانگر مرحلهاي گذار است كه در آن امريكاي لاتين به يكي از عرصههاي اصلي رقابت قدرتهاي بزرگ در قرن بيستويكم تبديل ميشود.
در همين چارچوب خاطرنشان ميشود رويكرد سختگيرانه و تهديدمحور ايالات متحده عليه ونزوئلا، ازجمله طرحهاي مداخله نظامي و عمليات امنيتي محدود، بهجاي مهار نفوذ بازيگران رقيب، عملا به تعميق حضور چين در اين كشور انجاميده است. فشار نظامي و تحريمي واشنگتن، كاراكاس را بيش از پيش به سمت پكن سوق داده و چين توانسته با تكيه بر اصل «عدم مداخله» و ارائه حمايتهاي اقتصادي و انرژيمحور، جايگاهي راهبردي در يكي از حساسترين نقاط امريكاي لاتين به دست آورد. ونزوئلا در اين چارچوب به نمونهاي روشن از پيامدهاي ناخواسته سياستهاي سخت امريكا تبديل شده است، جايي كه استفاده از ابزارهاي قهري نهتنها انحصار نفوذ واشنگتن را بازتوليد نكرده، بلكه فضاي لازم براي تثبيت نقش چين به عنوان شريك راهبردي جايگزين را فراهم كرده است.
تحليلگر ارشد موضوعات بينالمللي