شمال تا جنوب ميدان مشق
به روايت ميراث فرهنگي و شهرداري
اندر حكايت
فيل هوا كردن شهرداري در ميدان مشق
فرزانه قبادي/ «ميدان مشق افتتاح مي‌شود» اين جمله در تعطيلات نوروز روي بنرهايي كه شهرداري در سطح شهر نصب كرده بود، خبر از افتتاح اين ميدان و باز شدن درهاي آن پس از 150 سال مي‌داد. جمله‌اي عجيب كه هنوز هم اجرايي نشده است. هنوز هم مردم تنها در ساعات كاري اجازه دارند وارد محوطه ميدان مشق شوند و هنوز هم گيت ورودي اين ميدان از خيابان كوشك مصري توسط نيروهاي وزارت امور خارجه كنترل مي‌شود. شهرداري تهران در روزهاي پاياني تعطيلات نوروز برنامه‌هايي را در ميدان مشق اجرا كرد كه مورد انتقاد بسياري از كارشناسان بود، همچنين عدم حضور مسوولان ميراث فرهنگي در اين برنامه‌ها يكي ديگر از مواردي بود كه موجب گلايه فعالان اين حوزه بود، هر چند كه مسوولان ميراث فرهنگي سعي داشتند تا اين موضوع را كم‌اهميت جلوه دهند و بگويند كه شهرداري نقش اصلي در بهسازي فضاي اين ميدان داشته و به طور حتم حق دارد كه براي خود برنامه‌اي تدارك ببيند و موسيقي زنده اجرا كند و هنرمندان را دعوت كند يا چرخ‌هاي فروش بستني و خوراكي در اين ميدان قرار دهد تا مردم بيايند و با تاريخي آشنا شوند كه در طول برنامه صحبتي از آن نشده و تمام تمركز برنامه روي عملكرد شهرداري و تلاش‌هايش براي احياي بافت تاريخي تهران است. شايد مسوولان ميراث فرهنگي كه به‌سادگي از كنار اين موضوع مي‌گذرند و حق را به شهرداري مي‌دهند، نمي‌خواهند بپذيرند كه حفاظت و احياي ميراث فرهنگي وظيفه اصلي اين سازمان است و كمبود بودجه نمي‌تواند بهانه‌اي براي كنار كشيدن از چنين وظيفه خطيري باشد و تنها به نظارتي ساده بسنده كردن نمي‌تواند اين مسووليت را از اين سازمان سلب كند، محمدحسن طالبيان، معاون ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي در مورد عملكرد شهرداري و وظيفه ميراث فرهنگي در اين محدوده مي‌گويد: «ما با كليت كاري كه در ميدان مشق انجام مي‌شود موافقيم، اما در مورد جزييات فعاليت‌هاي صورت گرفته در منطقه معتقدم بايد نظارت‌مان را افزايش دهيم. جزييات اين فعاليت‌ها مي‌تواند كيفيت بالاتري داشته باشد، به همين خاطر بايد تلاش كنيم نيروي انساني ماهر، ناظر و پايش مان را از فعاليت‌هاي اينچنيني افزايش بدهيم، رويكرد شهرداري تهران براي احياي ميادين و مرمت آن قابل تقدير است اما اينكه در جزييات همكاري طرح‌ها را از قبل ارزيابي و تصويب كنيم و نظارت درست داشته باشيم امري است كه بايد به آن رسيدگي كنيم.» طبق مصوبه هيات دولت در سال 1382 تصميم بر اين بود كه محوطه تاريخي ميدان مشق به موزه ملي كشور تبديل شود. اما حالا با رويكردي كه از سوي متوليان امر در اين ميدان مي‌بينيم، گويي ميدان مشق هر روز بيشتر از قبل از تبديل شدن به موزه ملي كشور فاصله مي‌گيرد.
تاريخ ميدان مشق نشان مي‌دهد كه هر كسي در هر دوره از تاريخ از ظن خود يار ميدان شده و در هر دوره صاحبان قدرت نگاهي تازه به عملكرد آن داشته‌اند و آن‌گونه او را آراسته‌اند و تعريف كرده‌اند كه مطلوب خودشان و منافع دوره‌شان بوده است. ميدان مشق در دوره‌هاي مختلف كاربري‌ها و نقش‌هاي مختلف به خود گرفته است، دولت‌هاي مختلف هر كدام نقاب مطلوب خود را بر چهره فاخرش قرار دادند اما در هيچ دوره‌اي از تفاخر اين مجموعه كم نشد و همچنان جذابيت و عظمتش را حفظ كرد. اما امروز انگار فراموش شده است كه نقش اين ميدان پراهميت‌تر از آن است كه با قرار دادن چرخ‌هاي نوستالژيك خوراكي و بستني در آن زنده شود.
حالا اگر در فضاي دلنشين اين ميدان قدم بزنيد، تابلوهايي با امضاي سازمان زيباسازي در مقابل هر ساختمان اطلاعات خوبي در مورد تاريخ و معماري بناهاي پر اهميت ميدان مشق مي‌دهد. اتفاقي كه شايد مهم‌ترين نكته مثبت اجراي پروژه بهسازي در اين ميدان توسط سازمان زيباسازي باشد و شايد هم بهانه‌اي براي افسوس اينكه چرا اين كار توسط ميراث فرهنگي كه متولي اصلي اين امر است در طول ساليان انجام نشده است. البته بسياري از صاحب نظران هم معتقدند عملكرد شهرداري در اين زمينه قابل تحسين است و مايه خوشحالي است كه شهرداري تهران دغدغه بناهاي تاريخي شهر را دارد و در پي زنده كردن اين بافت ارزشمند است. اما همچنان اين موضوع كه اين زنده كردن بافت تاريخي با چه كيفيتي انجام مي‌شود و چقدر مي‌تواند به لحاظ كارشناسي قابل دفاع باشد، محل بحث است.
شهرداري تهران بودجه قابل توجهي را براي بهسازي فضاهاي تاريخي تهران در نظر گرفته و در برخي موارد هم شتابزده عمل كرده و اين شتابزدگي در افتتاح ميدان مشق بيشتر از هر كجاي ديگر به چشم مي‌خورد، پروژه‌اي كه هنوز نيمي از آن به اتمام نرسيده است و مراسمي در آن برگزار مي‌شود كه نام افتتاحيه به خود مي‌گيرد، نمي‌تواند نامي جز پروپاگانداي رسانه‌اي داشته باشد. كاري كه في‌نفسه مي‌تواند مفيد و موثر باشد، اما مشروط بر اينكه همچون فيلي كه «پلاتر دوروزيه» فرانسوي در اين ميدان هوا كرد و هنوز اوج نگرفته نقش زمين شد، اميدها را نااميد نكند.