همذات‌پنداري مخاطب با آثار عزيز نسين
داوود وفايي٭
من تا به حال دو كتاب از عزيز نسين به فارسي ترجمه كرده‌ام. خوشبختانه هيچ كدام با سانسور روبه‌رو نشده است. نخستين كتاب «من هم يك روز بچه بودم» خاطرات كودكي عزيز نسين بود كه در سال 1382 از سوي نشر ميترا منتشر شد. دومي هم «بچه‌هاي
امروز معركه‌اند» نام دارد كه نشر مركز آن را اسفند 1394 منتشر كرد. گمان نمي‌كنم پيش از انقلاب حساسيتي روي كتاب‌هاي عزيز نسين بوده باشد تا مجبور به سانسور شوند. اما همه مي‌دانيم در آن زمان روي مطالبي كه شايبه سياسي بودن يا آگاهي‌بخشي داشتند، توجه بيشتري مي‌شد و جلوي انتشارشان گرفته مي‌شد. بعد از انقلاب، متاسفانه مدت زيادي مانع انتشار آثار اين نويسنده پركار ترك شدند. تعداد كتاب‌هايي كه از عزيز نسين در ايران پس از انقلاب منتشر شد به 10 عنوان هم نمي‌رسد. اين موضوع به دليل محتواي نوشته‌هاي عزيز نسين نبود. نوشته‌هاي او در مجموع دربرگيرنده طنز اجتماعي است و مورد چنداني ندارد. جمهوري اسلامي ايران به دليل برخي مواضع سياسي اين طنزپرداز مشهور، با نام خود عزيز نسين مشكل داشته است. كتاب‌هاي او در ايران پيش از انقلاب به طور عمده توسط رضا همراه ترجمه شده بود و آنهايي كه براي مثال در دهه 50 شمسي، 20 يا 30 ساله بوده‌اند اين كتاب‌ها را كه در قطع جيبي منتشر مي‌شد، به ياد دارند. يونسكو در گزارشي اعلام كرده آثار عزيز نسين بعد از اورهان پاموك، ياشار كمال و ناظم حكمت به بيشترين زبان‌هاي جهان ترجمه شده است. بنابراين ما با نويسنده‌اي مواجه هستيم كه چهره جهاني محسوب مي‌شود.
عزيز نسين قطعا نه فقط بر ادبيات تركيه كه بر فضاي ادبي كشورهاي ديگر از جمله ايران هم تاثير داشته است. در زمان او و همين‌طور پس از درگذشتش، نشريات مختلفي در طنز به پيروي از سبك نگارشي او پرداختند. او در بيان مطالب، بسيار ساده مي‌نويسد؛ به نحوي كه مردم از هر طيف و طبقه‌اي كه باشند با آثار او ارتباط برقرار مي‌كنند. ضمنا در كتاب‌ها و آثارش به مشكلات ملموس مردم مي‌پردازد و اين هم براي اقشار مختلف به‌ويژه قشر زحمتكش جالب توجه است. عزيز نسين در بسياري از آثار خود به هجو ديوانسالاري و نابرابري‌هاي اقتصادي در جامعه تركيه مي‌پردازد و مردم با خواندن اين آثار با او همذات‌پنداري مي‌كنند.
او در نوع نگارش سبكي را ابداع كرده است كه شايد بتوان آن را خلاصه‌نويسي يا فشرده‌نويسي ناميد. چيزي شبيه كوتاه‌نويسي جلال آل‌احمد خودمان، كه گاه يك كلمه را در مقام يك جمله مي‌نشاند.
عزيز نسين در بيشتر زمينه‌هاي ادبي قلم زده است اما آثار او اغلب به طنز اجتماعي اختصاص دارد. او در مصاحبه‌اي از طنز متعهد و مسوول بحث مي‌كند و مي‌گويد: «معتقدم فقر و محروميت بيش از عوامل ديگر موجب بروز طنز مي‌شود. طنزپرداز بايد به طبقه اجتماعي خود واقف باشد و براي رفع دردها و آلام مردم طبقه خود بنويسد.»
بيشتر كتاب‌هاي عزيز نسين خوشبختانه به زبان فارسي ترجمه و اغلب پيش از انقلاب منتشر شده‌اند. رضا همراه، صمد بهرنگي، ثمين باغچه‌بان و احمد شاملو از مترجمان پيش از انقلاب آثار او هستند و بعد از انقلاب هم عزيزاني مانند رسول يونان، مژگان دولت‌آبادي، قدير گلكاريان، ارسلان فصيحي و من كارهايي را از او ترجمه كرده‌ايم.
من رضا همراه را نه ديده‌ام و نه از نزديك مي‌شناسم اما از فرد موثقي شنيده‌ام كه شكل و شمايل كارهاي او به آثار ذبيح‌الله منصوري شباهت داشته است. هيچ‌وقت هم ترجمه‌هاي او را با متن اصلي تطبيق نداده‌ام. فكر مي‌كنم در اين مطلب حتي اگر ترديدي هم وجود داشته باشد، لزوم برگردان دوباره و اصلاح شده آثار عزيز نسين را لازم مي‌دارد. در هر صورت با پيشرفت‌هاي زباني و ادبي حاصل شده در حوزه ترجمه، چه اشكالي دارد اين آثار كه از شهرت جهاني برخوردارند دوباره ترجمه و در شكل مناسب‌تري منتشر شوند.
اصل كتاب دومي كه با ترجمه من از عزيز نسين منتشر شده است يعني «بچه‌هاي امروز‌معركه‌اند» به زبان تركي در دهه 60 ميلادي يعني تقريبا 55 سال پيش نوشته شده و بيش از 40 بار چاپ شده است. من اين كتاب را 10 سال پيش ترجمه كرده‌ام. زمان دولت قبلي بود. از طريق چند ناشر اقدام به گرفتن مجوز چاپ كرديم. مدت‌ها طول كشيد تا فهميديم ارشاد به كتاب‌هاي عزيز نسين اجازه چاپ نمي‌دهد و همان چند كتاب هم كه قبلا منتشر شده از دست‌شان در رفته بوده است. بالاخره عمر دولت قبلي به سر آمد و پس از چندي با نشر مركز وارد صحبت شدم كه با
روي باز از انتشار كتاب استقبال شد و مشكل مجوز هم به راحتي حل شد و كتاب خوشبختانه به شكل زيبايي به انتشار رسيد. داستان‌هاي كتاب از مكاتبات دو دانش‌آموز به نام احمد و زينب تشكيل شده است. آنها كه زماني هم‌كلاس بوده‌اند حالا در دو شهر مختلف زندگي مي‌كنند و قرار گذاشته‌اند براي هم نامه بنويسند. اين دو در نامه‌ها از وقايع تلخ و شيريني كه براي خود و خانواده‌هاي‌شان رخ مي‌دهد، مي‌نويسند و اين محملي است براي عزيز نسين تا به نارسايي‌هاي تحصيلي آموزشي و مسائل غلط تربيتي در خانواده‌ها بپردازد و با زبان شيرين طنز از آنها انتقاد كند. استقبال از كتاب از زمان چاپش بسيار خوب بود. طوري كه در 15 روز پاياني سال 94 به چاپ سوم رسيد و حالا هم به چاپ پنجم رسيده است. امروز در تركيه اسلامگراها حاكم هستند. با وجود آنكه حاكميت با عزيز نسين ميانه چندان خوبي ندارد اما به جايگاه ادبي او اذعان دارد و برايش اهميت قايل است. كتاب‌هاي او همچنان خوانده مي‌شود و مركز وقفي او فعال است. حاكميت سياسي امروز تركيه با وجود تفاوت ديدگاه‌هاي سياسي، نه فقط با عزيز نسين و اورهان پاموك به احترام رفتار مي‌كند، بلكه درصدد بازگردان پيكر ناظم حكمت، شاعر كمونيست به تركيه است كه در شوروي مدفون است. او در سال 1963 در حالي كه به مسكو تبعيد شده بود، چشم بر جهان فرو بست.
در ارتباط با عزيز نسين جالب است بدانيم در سال 1949 ، سفارت شاهنشاهي ايران در آنكارا طي يادداشتي رسمي از عزيز نسين به وزارت خارجه تركيه شكايت كرد كه او در نوشته‌اي شاه ايران را تحقير كرده است. نتيجه اين شكايت 6 ماه زندان براي عزيز نسين بود. ٭ مترجم