تركيب نهايي مجلس دهم مشخص شد
تغيير اصلاح‌طلبانه پارلمان
محمد حسين مهرزاد
با پايان شمارش آراي مرحله دوم انتخابات مجلس، تركيب نهايي پارلمان دهم ايران مشخص شد. از مجموع 290 صندلي سبز بهارستان 5 كرسي متعلق به اقليت‌هاي مذهبي است و از بين 285 صندلي باقيمانده، ليست اميد متشكل از ائتلاف اصلاح‌طلبان- اعتداليون و اصولگرايان معتدل توانستند 166 كرسي كه معادل 58 درصد تركيب مجلس مي‌شود را از آن خود كنند. اين در حالي است كه اصولگرايان بيش از 90 كرسي مجلس، معادل 31 درصد را نتوانستند در اختيار بگيرند تا مشخص شود كه ليست اميد در سراسر كشور پيروز شد و با كسب اكثريت كرسي‌هاي مجلس دهم با راي مردم توانست هدف تشكيل مجلسي اصلاحي-اعتدالي را محقق كند. با پايان يافتن شمارش آراي مرحله دوم انتخابات مجلس براي تعيين تكليف 69 كرسي باقيمانده مشخص شد كه از اين تعداد، سهم ليست اميد 41 و سهم اصولگرايان 18 كرسي بوده است. هشت كانديداي مستقل هم در اين مرحله جواز حضور در پارلمان را دريافت كردند. پيروزي قاطع ائتلاف اصلاح‌طلبان-اعتداليون و اصولگرايان معتدل با عنوان ليست اميد يك نتيجه مشخص را به دنبال داشت؛ «خانه تكاني در پارلمان.» چه آنكه 216 نماينده مجلس نهم با پيروزي ليست اميد از مجلس دهم جاماندند تا ركورد تغيير 75 درصدي تركيب مجلس دهم نسبت به مجلس نهم در تاريخ سياسي ايران ثبت شود. موفقيت ائتلاف اصلاح‌طلبان و اعتداليون در انتخابات مجلس دهم كه منجر به خانه تكاني اساسي در مجلس شد در حالي رخ داد كه تا پيش از برگزاري انتخابات كمتر كسي چنين رخدادي را پيش‌بيني مي‌كرد اما از آنجايي كه «راي مردم» دكمه تغيير آمران و عاملان مناصب انتخابي است اين هدف‌گذاري به منصه ظهور رسيد تا اين موضوع به عينيت برسد كه اكثريت جامعه ايراني خواستار مجلسي با تركيب اصلاح‌طلب- اعتدالي هستند. شاهد مثال اين مدعي جنس راي مردم در 7 اسفند 94 و 10 ارديبهشت 95 است، دو روز تاريخي‌اي كه نشان داد با وجود همه هياهوهايي كه مخالفين دولت دارند افكار عمومي نه تنها به راي خود در 24 خرداد 92 ايمان دارد كه درصدد تثبيت و تقويت آن است. در انتخابات مجلس دهم همان‌قدر كه ورود چهره‌هاي اصلاح‌طلب به چشم مي‌آيد راي نياوردن نيروهاي اصولگراي مخالف برجام و اصلاح‌طلبي نيز نمود دارد. اما اين هدف غايي اصلاح‌طلبان نبود. خروج تندروها از مجلس تنها يكي از اهداف اصلاح‌طلبان بود و حالا با تحقق اين هدف اوليه موضوعات بعدي درون پارلمان در دستور كار قرار مي‌گيرد.
مسيري كه اصلاح‌طلبان پيمودند
نظام انتخاباتي اصلاح‌طلبان يك سال و نيم پيش از انتخابات با شوراي راهبردي تشكيل شد اما به دليل برخي اعتراضات ماموريت كميته انتخابات شوراي هماهنگي اصلاح‌طلبان و شوراي راهبردي به صورت همزمان به پايان رسيد و با تدبير رييس دولت اصلاحات شوراي‌عالي سياستگذاري اصلاح‌طلبان تشكيل شد. اين شورا متشكل از دبيران كل احزاب اصلاح‌طلب و برخي چهره‌هاي حقيقي اين جريان بود و بنابراين قرار گرفت تا كليه امور انتخاباتي اصلاح‌طلبان از طريق اين شورا پيگيري شود. آنها پس از اينكه تركيب اوليه خود را شناختند با دعوت از حزب اعتدال و توسعه رسما آنها را به ائتلاف بزرگ حاميان دولت دعوت كردند. نماينده اين حزب نيز در جلسه اول شوراي‌عالي شركت كرد اما بعد در تصميمي جديد عدم حضور در جلسات شوراي‌عالي را در دستور كار قرار دادند. پس از تعيين محمدرضا عارف به عنوان رييس شوراي‌عالي و موسوي لاري و موسوي تبريزي به عنوان نواب رييس كميته‌هاي تعامل، برنامه‌ريزي و استان‌ها به رياست محسن رهامي، حسين كمالي و حسين مرعشي به عنوان مهم‌ترين اركان اين شورا تشكيل شدند. بلافاصله ميزهاي استاني تشكيل شد و اصلاح‌طلبان در اقدامي ريسكي اعلام كردند كار انتخاب كانديدا را براي نخستين‌بار به حوزه‌هاي انتخابيه مي‌سپارند. اين ريسك بزرگ اصلاح‌طلبان نگراني‌هايي را ايجاد كرده بود و مخالفان و موافقاني داشت اما تصميم شوراي‌عالي اجرايي شد و به سرعت شوراي اصلاح‌طلبان حوزه‌هاي انتخابيه و شوراي‌عالي استاني تشكيل شد تا عمليات شناسايي كانديداهاي بالقوه انجام شود. هرچه به انتخابات نزديك مي‌شديم اصلاح‌طلبان به ساز و كاري كه انتخاب كرده بودند بيشتر ايمان آوردند. با وجود بروز برخي مشكلات در استان‌ها با حكميت تهران و رابطين استاني شرايط نسبتا مطلوب بود. موعد ثبت‌نام كانديداها كه رسيد موجي از ثبت‌نام حداكثري در سراسر كشور شكل گرفت. اين موج برآمده از اميدي بود كه در ميان نخبگان شكل گرفته بود. بسياري از نخبگان سياسي و اجتماعي با هدف تغيير مجلس به ميدان آمده و ثبت‌نام كردند تا ركودي جديد در داوطلبان ورود به مجلس ثبت كنند. با اين حال بسياري از نيروهاي شناخته شده اصلاح‌طلب با خودداري از ثبت‌نام تلاش كردند پيغام خاصي را به بخش‌هايي از حاكميت ارسال كنند. آنها با ثبت‌نام نكردن خود اعلام كردند نه مي‌خواهند فضا را تند كنند و نه قصد دارند با رد‌صلاحيت شدن‌شان هزينه‌اي به نظام تحميل كنند. اما اين پيام با استقبال مواجه نشد.
شوك رد‌صلاحيت‌ها
پيش از تاييد صلاحيت‌ها، اصلاح‌طلبان پيش‌بيني مي‌كردند بخشي از نيروهاي كارآمد خود را از دست بدهند اما در بدبينانه‌ترين حالت هم گمان نمي‌كردند با رد‌صلاحيت بيش از 90 درصد كانديداهاي شناخته شده مواجه شوند. شوك بزرگ رد‌صلاحيت‌ها آن‌قدر بود كه مي‌توانست كشتي اصلاح‌طلبان را در گل فرو برد اما آنها تجربه رد‌صلاحيت هاشمي و سربرآوردن دوباره را داشتند. به همين دليل نااميد نشده و ساز و كار جديدي در پيش گرفتند. بر اين اساس هر كانديداي تاييدشده‌اي كه خود را اصلاح‌طلب مي‌دانست طي فراخواني به تحويل رزومه و انجام مصاحبه دعوت شد. همچنين با فداكاري كانديداهاي رد‌صلاحيت شده آنها در صحنه ماندند و به نفع كانديداهاي باقيمانده به فعاليت پرداختند. اصلاح‌طلبان تلاش مي‌كردند انسجام حداكثري خود را حفظ كنند. در عين حال موضوع رد‌صلاحيت گسترده با وجود تلخي‌هاي بسيارش نكات مثبت نهفته‌اي هم داشت و عملا باعث شد تجميع نيروهاي حامي دولت و اصلاح‌طلب آسان‌تر شود. در شهرستان‌ها با وجود اتفاقات ناخوشايند در برخي حوزه‌ها و اختلافات قومي و قبيله‌اي كار انتخاب كانديداها به خوبي پيش مي‌رفت و مساله اصلي در تهران بود. جلسات فشرده اصلاح‌طلبان با نمايندگان حزب اعتدال و توسعه برگزار شد و بالاخره به فاصله چند روز مانده به موعد تبليغات كاظم جلالي و بهروز نعمتي دو اصولگراي حامي دولت به عنوان سهميه اعتدال و توسعه وارد ليست اصلاح‌طلبان شدند و نام ائتلاف آنها به «اميد» تغيير كرد. اقبال گسترده مردم تهران به ليست اميد باعث شد هر 30 كانديداي اين فهرست به مجلس راه يابند. در شهرستان‌ها نيز مردم به ليست اميد «بله» گفتند و در نهايت دور اول انتخابات با 124 نماينده منتخب از فهرست اميد پايان يافت.
سونامي در شهرستان‌ها
وضعيت رقيب اصلاح‌طلبان اگرچه خوب نبود اما اين مرحله دوم انتخابات بود كه اكثريت و اقليت مجلس بعدي را روشن مي‌كرد. مين‌گذاري در ميدان سياست و طرح زودهنگام موضوع رياست مجلس باعث شد بار ديگر اصلاح‌طلبان هوشمندي سياسي خود را به نمايش بگذارند و اعلام كنند تا زمان روشن شدن تكليف مرحله دوم وارد موضوع رياست نمي‌شوند.
محمدرضا عارف همان‌طور كه پيش‌تر وعده داده بود سفرهاي استاني‌اش را آغاز كرد و براي تمامي كرسي‌هاي باقيمانده و كانديداهاي اصلاح‌طلب با حضور در آن حوزه به سخنراني و تبليغ پرداخت. اين همان نقطه اوج‌گيري اصلاح‌طلبان در مرحله دوم بود كه موج برخاسته از راي مردم تهران را به تك تك شهرستان‌ها و روستاهاي ايران برد. استقبال‌هاي چشمگير در ساعات غير معمول مانند سه بامداد و 12 نيمه شب اصلاح‌طلبان را به كسب پيروزي در مرحله دوم اميدوار مي‌كرد. چند هزار كيلومتر سفر زميني و هوايي و چند ده ساعت سخنراني محصول كار عارف در اين مرحله بود تا در نهايت مردم در دور دوم نيز به اصلاح‌طلبان اقبال نشان دهند و آن‌طور كه حسين مرعشي، رييس كارگروه استان‌هاي شوراي‌عالي اعلام كرده است 43 نامزد اصلاح‌طلب به عنوان منتخب معرفي شوند.
اختلاف در تعداد اصلاح‌طلبان راه يافته به مجلس
حسين مرعشي، رييس كارگروه استان‌هاي شوراي‌عالي سياستگذاري اصلاح‌طلبان روز گذشته اعلام كرد از ٥٤ كانديداى مورد حمايت اصلاح‌طلبان و حاميان دولت (ليست اميد) در مرحله دوم ٣٦ نفر به مجلس راه يافتند. در ١٤ كرسى، ليست اميد كانديدايي نداشته است كه از اين ١٤ كرسى نيز شش نفر اصلاح‌طلب و حامى دولت به مجلس راه يافتند. در مجموع ٤٢ نفر از اصلاح‌طلبان و حاميان دولت به مجلس راه يافتند، ١٨ كرسى به اصولگرايان رسيد و مستقلين هشت كرسى را كسب كردند. با توجه به اينكه او پيش‌تر تعداد راه يافتگان ليست اميد در دور اول را 124 نفر اعلام كرده بود با روشن شدن نتايج قطعي انتخابات 166 نفر اصلاح‌طلب و اعضاي ليست اميد به مجلس راه يافته‌اند. با اين حال روز گذشته خبرگزاري‌ها رقم ديگري را ذكر كردند.
خبرگزاري ايسنا صرفا با اتكا به فهرست اميد و بدون در نظر گرفتن‌گرايش سياسي برخي مستقلين در گزارشي اعلام كرد: دور دوم انتخابات دهمين دوره مجلس شوراي اسلامي براي مشخص شدن 68 كرسي از ميان 176 كانديداي باقي مانده، روز جمعه (10 ارديبهشت) در 21 استان، 121 شهر و 55 حوزه انتخابيه برگزار شد. از ميان اين 176 نفر 37 نفر از آنها در دور اول در ليست اصولگرايان بودند، اصلاح‌طلبان نيز براي دور دوم ليستي 55 نفره ارايه كردند و ساير كانديداها مستقل به حساب مي‌آمدند. در دور دوم 8 اصولگرا، 22 مستقل و 34 اصلاح‌طلب به مجلس دهم راه يافته‌اند. طبق نتايج به دست آمده در دور اول انتخابات كه 7 اسفند 1394 با راي‌گيري در 209 حوزه انتخابيه سراسر ايران با مشاركت 62 درصدي در كل كشور و 50 درصدي در تهران برگزار شد، از 290 كرسي مجلس دهم، 83 كرسي به اصلاح‌طلبان، 75 كرسي به اصولگرايان، 58 كرسي به مستقلين و 5 كرسي به اقليت‌هاي ديني اختصاص يافت. از دور اول هنوز تكليف منتخب سوم اصفهان كه اصلاح‌طلب بود، مشخص نيست كه آيا آراي او ابطال شده و تكليف اين كرسي همزمان با انتخابات رياست‌جمهوري سال آينده مشخص مي‌شود يا اينكه اعتبارنامه مينو خالقي صادر خواهد شد.
بر اساس گزارش ايسنا در نهايت 83 كرسي در دور اول و 34 كرسي در دوم به اصلاح‌طلبان رسيده است كه در مجموع به 117 نفر مي‌رسد. بر اين اساس اصولگرايان نيز با مجموع 75 منتخب دور اول و هشت منتخب دور دوم به رقم 83 نماينده مي‌رسند. البته خبرگزاري خبرآنلاين در گزارشي تعداد منتخبين اصلاح‌طلب مجلس دهم را 121 نفر عنوان كرده است. اين خبرگزاري در تعداد اصولگرايان منتخب تفاوتي با آمار اعلام شده از سوي خبرگزاري ايسنا ندارد و تعداد آنها را 83 نفر اعلام كرده است. هر كدام از سه روايت فوق را كه مبناي محاسبه قرار دهيم به چيزي جز پيروزي اصلاح‌طلبان و شكست اصولگرايان نمي‌رسيم. اين همان اتفاقي است كه ديروز سايت رجا نيوز هم به آن اذعان كرد و شكست اصولگرايان را پذيرفت.
اين شكست بي ترديد محصول ليست انتخاباتي اصولگرايان بود.چه آنكه پيام ليست انتخاباتي اصولگرايان به مردم اين بود كه آنها در داميك دو قطبي خودخواسته به نام برجاميان و نابرجاميان افتاده‌اند. وزن بالاي نابرجاميان در ليست آنها و حمايت يكپارچه اصلاح‌طلبان از دستاورد دولت روحاني باعث شد جامعه در دو راهي انتخاب ميان دو گروه قرار گرفت. گروهي خواستار حفاظت از برجام به عنوان يك دستاورد مهم و گروهي خواستار برهم زدن آن! انتخاب مردم هم نشان داد آنها كدام گروه را ترجيح مي‌دهند.