حال جامعه خوب نيست
سيد محمدامين قانعي‌راد
رييس انجمن جامعه‌شناسي ايران
وقتي كه دولت و مسوولان در مورد مسائلي از جمله مساله آسيب‌هاي اجتماعي غفلت مي‌كنند ما يك نگراني داريم و وقتي كه به آن توجه مي‌كنند هم يك نگراني ديگر. وقتي كه توجه به سمت آسيب‌هاي اجتماعي جلب مي‌شود نگراني اين است كه با چه رويكردي قرار است به آن نگاه كنند وگرنه مساله آسيب‌ها سال‌هاست كه مورد توجه قرار گرفته اما در تمامي اين سال‌ها گاه توصيف غلطي از آن ارايه شده، گاه تحليل و تبيين مسائل به شيوه‌اي نادرست بوده و گاهي هم راهكارهاي نامناسب براي حل آنها به كار گرفته شده است. مساله آسيب‌هاي اجتماعي هميشه مساله‌اي حساسيت‌برانگيز بوده است، به عنوان نمونه مورد طلاق كه طبق گفته‌هاي وزير كشور در اولويت سوم قرار دارد هميشه مورد توجه بوده يا مساله اعتياد كه بلافاصله پس از انقلاب ديديم كه مورد توجه قرار گرفت، براي فروش و گاهي حتي مصرف آن دادگاه تشكيل مي‌شد و در آن سال‌ها حتي اعدام‌هاي معروفي هم بر سر اين موضوع انجام شد. موضوع حاشيه‌نشيني هم از جمله موضوعاتي است كه پس از انقلاب قرار بر رفع آن بود و به فكر چاره‌انديشي براي آن بوديم، تلاش مي‌شد كه محل سكونتي براي مردم وجود داشته باشد و با فقر مبارزه شود و... يعني تمامي اين مسائل به شكلي مورد توجه بوده‌اند و با آنها برخورد صورت مي‌گرفته است. با اين وجود همان‌گونه كه اشاره شد گاهي اشتباه بودن توصيف‌ها و تبيين‌ها سبب مي‌شد كه علت اين وقايع را ندانيم و راهكارهايي ارايه مي‌داديم كه درست نبودند حالا كه قرار است توجه دوباره‌اي به اين مسائل شود بايد ديد كه آيا نگاه هم تغيير كرده است؟ آيا قرار است با لنزي متفاوت به اين قضايا بنگريم؟ من بعيد مي‌دانم. نگاه ما به مساله آسيب‌ها معمولا توطئه‌محور بوده است، يعني معتقد بوده‌ايم كساني توطئه مي‌كنند تا براي ما ايجاد مشكل و آسيب كنند و ما هم مي‌توانيم با حرف زدن در مورد آن و آگاهي‌رساني به مردم، اين توطئه‌ها را خنثي كنيم و كساني هم كه اصلاح نمي‌شوند را مي‌شود تنبيه كرد، فكر مي‌كرديم كه آسيب‌هاي اجتماعي به راحتي قابل مديريت هستند. آن نگاه امنيتي كه به آسيب‌هاي اجتماعي وجود داشت براي ما ايجاد مشكل كرد.
حالا البته دارد به اين مسائل بهاي بيشتري داده مي‌شود و از منظر اقتصادي و غيره هم به آنها نگاه مي‌شود اما همچنان جاي تحليل جامعه‌شناختي در بررسي اين موضوعات خالي است. مشكلات آنقدر بالا گرفته و آمارها آنقدر رشد داشته كه نگران شده‌ايم اما تا زماني كه رويكرد جامعه‌شناسي براي بررسي مسائل وجود نداشته باشد، تا زماني كه تنها با تحليل‌هاي امنيتي، مهندسي اجتماعي و روانشناسي بخواهيم با آسيب‌هاي اجتماعي مواجه شويم، نتيجه‌اي حاصل نمي‌شود. اين آسيب‌ها نشان‌دهنده حالات جامعه هستند، اين آسيب‌ها يعني حال جامعه خوب نيست، يعني جامعه قدرت خود را از دست داده و از توليد معنا و رابطه صحيح ناتوان شده است. بايد قدرت جامعه را به آن بازگردانيم. بايد براي آسيب‌هاي اجتماعي راه‌حل‌هاي اجتماعي پيدا كنيم و به راهكارهاي حقوقي، قضايي و روانشناسي به عنوان راهكارهاي ثانويه بنگريم. اگر اقدامات ما از پشتيباني بينش عميق جامعه‌شناسي برخوردار شود مي‌توانيم به موفقيت اميدوار باشيم. وقتي مهم‌ترين نهادهاي برخورد با آسيب‌هاي اجتماعي در دست افرادي است كه دانش لازم را ندارند، افرادي كه سررشته‌اي در علوم اجتماعي ندارند يا در اجتماع علمي جامعه‌شناسان مورد قبول نيستند، هر قدر هم كه نيت خير خوبي داشته باشند نتيجه كار ارايه راهكارهاي نامناسب است. يادمان باشد كه بخشي از آسيب‌هايي كه امروز نگران آن هستيم نتيجه همين برنامه‌ريزي‌هاي اشتباه براي مقابله با آسيب‌هاي اجتماعي است، برنامه‌ريزي‌ها و سياست‌هايي كه در دوره‌هاي مختلف و به اشتباه تدوين شده‌اند؛ يكي از نمونه‌ها حوزه خانواده است، راهكارهايي كه براي تقويت نهاد خانواده به كار گرفته شدند در عمل منجر شدند به آسيب خوردن اين نهاد و در عمل اين نهاد را تضعيف كردند. راهكارهاي اشتباه مي‌توانند وضعيت آسيب‌هاي اجتماعي را بحراني‌تر كنند و حالا سوال اينجاست كه آيا رسيدگي به اين مساله باز هم قرار است در اختيار ذهن‌هاي خام قرار گيرند يا خير؟