مروري بر گزارش‌هاي جهاني از وضعيت بيكاري و اشتغال و دستمزد
بهشت كارگران ايران نيست
اعتماد| گزارش‌هاي سالانه مجامع اقتصادي جهان درباره وضعيت كارگران شاخصي است براي برآورد آتيه پيش روي اين گروه از نيروي انساني كه همواره به مشاغل دشوار مشغول بوده اما از كمترين حمايت‌ها و مزاياي شغلي بهره مي‌برند. مرور اين گزارش‌ها متاسفانه حكايت از آن دارد كه كشورهاي واقع شده در مناطقي كه به دلايل مختلف «جهان سوم» لقب گرفته‌اند، همواره بدترين وضعيت را براي كارگران خود ايجاد كرده و تلاشي هم در ترميم و بهبود شرايط نداشته‌اند. به همين سبب است شايد كه در جداول سالانه گزارش‌هاي جهاني، اين گروه از كشورها در پايين‌ترين رديف جدول به نسبت وضعيت كارگران خود قرار مي‌گيرند. گزارش 2013 مجمع جهاني اقتصاد به عنوان آخرين بررسي با رويكرد وضعيت كارگران جهان و شاخص و سرانه بيكاري، نمايه‌يي است براي تاييد اين ادعا. گرچه ممكن است طي دو سال اخير تغييراتي در رتبه‌بندي كشورهاي مورد اشاره گزارش اين نهاد بين‌المللي ايجاد شده باشد و البته، اميد است كه اين تغييرات، به خصوص براي كارگران كشورهاي جهان سوم به سمت بهبود حركت كرده باشد.
نيروي كار در كدام كشورها بهترين وضعيت را دارد؟ نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد در سال 2013، سوييس، بهترين رفتار و يمن بدترين رفتار را با نيروهاي كار خود دارند و در همين سال، ايران در بين 122 كشور در جايگاه نود و چهارم ايستاده است.
در گزارشي كه مجمع جهاني اقتصاد در سال 2013 درباره سرمايه انساني منتشر كرده، 122 كشور از نظر تحصيلات، سلامت، شرايط استخدام و محيط مساعد براي فعاليت كارگران رده‌بندي شده‌اند. اين چهار عامل شامل موضوعاتي مثل شرايط محيط كار، قانون كار، حمل و نقل و زيربناهاي ارتباطات است كه توانايي‌هاي فردي را در كار تحت تاثير قرار مي‌دهند.
در اين جدول كشورهاي اروپاي شمالي در بهترين وضعيت و خاورميانه و كشورهاي آفريقايي در بدترين وضعيت قرار دارند. پس از سوييس، 10 كشور بالاي جدول را فنلاند، سنگاپور، هلند، سوئد، آلمان، نروژ، بريتانيا، دانمارك و كانادا تشكيل مي‌دهند. در خاورميانه امارت متحده عربي با رتبه بيست و چهارم بهترين وضعيت را در ميان كشورهاي منطقه دارد. در ميان همسايه‌هاي ايران و كشورهاي منطقه مي‌توان به تركيه با رتبه 60، عربستان سعودي با رتبه 39، عمان 41، كويت 59، آذربايجان 64، ارمنستان 73، گرجستان 77، پاكستان 112، هند 78 و يمن 122 اشاره كرد. در اين جدول كشورهاي عراق، افغانستان و تركمنستان فاقد اطلاعات هستند. اما رتبه‌هاي خوب فقط متعلق به كشورهاي اروپايي و امريكايي نيست. در ميان كشورهاي آسيايي ژاپن در جايگاه پانزدهم، قطر هجدهم، مالزي بيست و دوم، كره جنوبي بيست و سوم و امارات بيست و چهارم قرار دارد كه حاكي از شرايط مناسب كار در اين كشورهاست.
در اين رتبه‌بندي ايالات متحده امريكا در جايگاه شانزدهم است و پايين‌تر از آن كشورهايي قرار گرفته‌اند كه از نظر قانون و شرايط كار بهترين وضعيت را دارند، اما در زمينه ايمني شرايط كار و سلامت چندان قوي نيستند.
اين پروژه از دل گفت‌وگو درباره مشكلات جهاني كار شكل گرفته است كه منحصرا شامل بيكاري جوانان و خلأ مهارت‌هاي منطقه‌يي مي‌شود و پاسخي است به اين سوال كه چگونه كشورها مي‌توانند سرمايه‌گذاري بهتري براي كارگران‌شان در حال و آينده داشته باشند. پژوهشگران اين پروژه براي سرمايه‌گذاري بلندمدت روي افراد از زمان تولد تا مرگ فكر كرده‌اند كه عواملي را چون تحصيلات زمان كودكي، دسترسي به مراقبت‌هاي پزشكي و تمرين‌هايي كه هر شغل به آن نياز دارد، دربمي‌گيرد.
وضعيت دستمزد كارگران
در كشورهاي مختلف
اوايل 2013 سازمان جهاني كار ilo هم گزارشي از وضعيت حقوق و دستمزد ماهيانه 10 كشور جهان منتشر كرد كه براساس بررسي‌ها و مطالعات صورت گرفته در سال 2010 ميلادي بوده است. بر اساس اين گزارش دستمزد ماهيانه در سال 2010 در ايران 239 تا 303 دلار، اندونزي 250، مكزيك 600، پرو 600، چين 700، مصر 700، تركيه 1400، پرتغال 1600، آفريقاي جنوبي 2400، آلمان 2800 و امريكا 3400 دلار بوده است.
هرچند ميزان درآمد افراد در هر كشوري با ميزان هزينه‌ها و قيمت‌ها در آن كشورها داراي تطابق نسبي است و نمي‌توان چنين تصور كرد كه افراد ساكن در كشورهاي ديگر تنها درآمدهاي به مراتب بالاتري از كارگران ايراني دارند (با اينكه در مقايسه با ريال ايران ارقام درآمدي بالايي نيز در برخي كشورها ديده مي‌شود) اما هزينه‌هاي آنها نيز با يك كارگر ايراني متفاوت است، با اين حال مقايسه ظاهري درآمدهاي ماهيانه برخي كشورها مانند تركيه كه در همسايگي ايران قرار دارد با كارگران ايراني قابل توجه است.
در ايران نرخ آزاد دلار در سال 88 – 2010 به ميزان 1000 تا 1100 تومان بوده است كه بر اساس حداقل دستمزدهاي تعيين شده در سال‌هاي 88 و 89 رقمي بين 239 تا 303 دلار در ماه بوده است. البته اين ارقام بر مبناي حداقل دستمزدها محاسبه شده و مي‌تواند تا سه برابر و در مواردي خاص بيشتر نيز افزايش داشته باشد.
به دنبال نوسانات نرخ ارز در سال 91 و به تبع آن سه برابر شدن نرخ دلار، هر كارگر ايراني ماهيانه 152 دلار (487هزارتومان بر مبناي دلار 3200 توماني بازار آزاد) حقوق دريافت مي‌كرده است. كارشناسان بازار كار مي‌گويند اين رقم در بالاترين حد براي كارگران و مشمولان قانون كار مي‌تواند تا سه برابر نيز افزايش داشته باشد.
طبق نظر كارشناسان در برخي كشورها مانند ژاپن به نيروي كار توجه بالايي صورت مي‌گيرد و در كشوري مانند چين به دليل بالا بودن تعداد نيروي كار، اين كشور با نيروي ارزان قيمت مواجه است. در ايران به دليل حضور دولت در همه بخش‌ها، امكان استفاده از توانمندي‌هاي افراد وجود ندارد و افراد از دستمزدها راضي نيستند.
سرانه بيكاري در جهان
برآورد تغييرات نرخ بيكاري در 43 كشور جهان در سال 2013 همچنين نشان‌دهنده ثبت بهترين وضعيت در كشور تايلند به ميزان هشت دهم درصد و بدترين وضعيت در يونان به ميزان 4/26 و اسپانيا 3/26 درصد است. بيكاري در ايران نيز به ميزان 5/20 درصد برآورد شد اما طبق اعلام مركز آمار ايران در سال 92 نرخ بيكاري كشور در پايان سال 91 به ميزان 2/12 درصد بوده است كه اختلاف فاحشي با آمار ارايه شده توسط سازمان جهاني كار دارد.
بيكاري در شهرهاي مختلف ايران در سال 93
مركز آمار ايران نرخ بيكاري تابستان 93 را 5/9 درصد اعلام كرد كه نسبت به فصل بهار 2/1درصد كاهش داشته است.
براساس نتايج آمارگيري، نرخ بيكاري مردان و زنان به ترتيب در تابستان امسال 9/7 و 18درصد گزارش شده است.
ميانگين نرخ بيكاري جوانان 15تا 24 ساله 9/22 درصد بود كه اين نرخ براي مردان 1/19 و زنان 6/43 درصد است.
متوسط نرخ مشاركت اقتصادي در بهار امسال معادل 2/37 درصد اعلام شده كه اين نرخ براي مردان 7/62 و براي زنان 7/11 درصد است.
نرخ مشاركت اقتصادي براي مناطق شهري 2/36 و روستايي 8/39 درصد گزارش شده است.
در نتايج طرح آمارگيري ميانگين نرخ بيكاري مناطق شهري 5/10 درصد و روستايي هفت درصد بوده است.
بنابر گزارش مركز آمار 6/44 درصد از شاغلان مرد بيش از 49 ساعت در هفته كار مي‌كنند در حالي كه اين ميزان براي زنان شاغل 9/13درصد است. همچنين سهم شاغلان با بيش از 49 ساعت كار در مناطق شهري 8/40 و روستايي 2/39 درصد است.
براساس اين گزارش سهم اشتغال ناقص در كل كشور در سال 1392 معادل 6/8 درصد و اين نرخ براي مردان 4/9 و زنان 8/3 درصد است.
بررسي اشتغال در بخش‌هاي عمده اقتصادي نشان مي‌دهد بخش خدمات با 4/47 درصد بيشترين سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. همچنين بخش‌هاي صنعت با 6/33 درصد و كشاورزي با 19 درصد در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند.
براساس نتايج طرح آمارگيري، استان خراسان شمالي با 2/16 درصد داراي بالاترين و استان تهران با 1/5 درصد كمترين نرخ بيكاري را در ميان استان‌هاي كشور دارند.
بيكاري در شهرهاي مختلف ايران در سال 92
گزارش مركز آمار ايران حاكي از آن است كه ميانگين نرخ بيكاري سال 1392، 4/10 درصد بوده كه اين نرخ براي مردان 6/8 و براي زنان 8/19درصد است.
براساس نتايج آمارگيري نيروي كار سال 1392، نرخ بيكاري پاييز 3/10 درصد، تابستان 4/10 درصد، بهار 6/10 درصد و زمستان سال گذشته معادل 5/10 درصد بوده است.
ميانگين نرخ بيكاري جوانان در سال گذشته 15تا 24 ساله 24 درصد بود كه اين نرخ براي مردان 20 و زنان 8/40 درصد است.
متوسط نرخ مشاركت اقتصادي در سال 1392 معادل 6/37 درصد اعلام شده كه اين نرخ براي مردان 63 و براي زنان 4/12 درصد است.
نرخ مشاركت اقتصادي براي مناطق شهري 9/36 و روستايي 7/39 درصد گزارش شده است.
درنتايج طرح آمارگيري ميانگين نرخ بيكاري مناطق شهري 8/11 درصد و روستايي هفت درصد اعلام ثبت است.
مركز آمار ايران همچنين اعلام كرد كه 4/44 درصد از شاغلان مرد بيش از 49ساعت در هفته كار مي‌كنند در حالي كه اين ميزان براي زنان شاغل 3/15 درصد است. همچنين سهم شاغلان با بيش از 49 ساعت كار درمناطق شهري 3/41 و روستايي 4/37 درصد است.
سهم اشتغال ناقص در كل كشور در سال 1392 معادل 9/8 درصد و اين نرخ براي مردان 7/9 و زنان 7/4 درصد است.
بررسي اشتغال در بخش‌هاي عمده اقتصادي نشان مي‌دهد بخش خدمات با 4/47 درصد بيشترين سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. همچنين بخش‌هاي صنعت با 3/34 درصد و كشاورزي با 3/18 درصد در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند.
براساس نتايج طرح آمارگيري، استان لرستان با 1/17درصد داراي بالاترين و استان گلستان با 8/5درصد كمترين نرخ بيكاري را در سال 92 در ميان استان‌هاي كشور داشته‌اند.
همچنين 15 استان در سال 1392 نرخ بيكاري تك‌رقمي و 16 استان نرخ بيكاري دورقمي را در كارنامه‌شان ثبت كرده‌اند.