روز هواي پاك درآلوده‌ترين روزهاي سال
محمد حقّاني٭
تقويم را كه ورق مي‌زنيم و از پاييز وارد ماه نخست زمستان مي‌شويم، در اواخر اين ماه روزي تحت عنوان «روز هواي پاك» نامگذاري شده است، روز 29 دي... اما نه تنها در اين روز كه ايام پيش و پس از آن چيزي كه يافت نمي‌شود، همين هواي پاك است و نكته قابل تامل اين مناسبت آن است كه در ايامي كه معمولا از آلوده‌ترين روزهاي سال محسوب مي‌شود، روزي به نام روز هواي پاك نامگذاري شده است. چند وقتي است كه مسوولان مربوطه در اظهارات خود و دستگاه‌هاي مسوول در گزارشات‌شان با افتخار اعلام مي‌كنند امسال وضعيت هواي تهران نسبت به سال گذشته بسيار بهتر شده و وجود 13 روز هواي پاك در تهران در سال جاري را به عنوان شاهد اين مدعاي خود مطرح مي‌كنند اما حقيقت اين است كه اگر استانداردهاي سختگيرانه سازمان بهداشت جهاني را براي اندازه‌گيري آلودگي هواي تهران مبنا و ملاك قرار دهيم، حتي همين 13 روز پاك كه با افتخار از آن ياد مي‌شود نيز جزو روزهاي آلوده محسوب خواهد شد. سازمان بهداشت جهاني كه اخيرا حساسيت بيشتري در وضع استانداردهاي مربوط به آلودگي هوا از خود نشان داده و از ميزان شش آلاينده عمده هوا، شاخص ذرات معلق كمتر از 10 ميكرون و كمتر از 5/2 ميكرون را به دليل اثرات مرگ‌باري كه به سلامت شهروندان به ويژه كودكان و سالمندان بر جاي مي‌گذارد، بيشتر مورد توجه قرار داده و حد مجاز استاندارد روزانه ذرات معلق كوچك‌تر از 5/2 ميكرون را به ميزان 10 ميكروگرم در هر مترمكعب هواي آزاد تعيين كرده، در صورتي كه استاندارد سازمان حفاظت محيط زيست ايران براي اين ذرات، 5/3 برابر استاندارد جهاني يعني 5/3 ميكروگرم در هر مترمكعب است كه البته در بسياري از روزهاي سال، ميزان ذرات معلق كوچك‌تر از 5/2 ميكرون در تهران از همين استاندارد نازل نيز بسيار فراتر مي‌رود. واقعيت اين است كه آنچه از آن به عنوان آلودگي هوا در جهان ياد مي‌كنند با آنچه در ايران گفته مي‌شود، بسيار متفاوت است و در صورت اعمال استانداردهاي جهاني در ايران، نه تنها هواي تهران و تمام كلانشهرها و مراكز استان‌هاي كشور بلكه هواي اغلب شهرهاي كوچك نيمه‌غربي و نيمه‌جنوبي كشورمان نيز در حد فاجعه است و اين در شرايطي است كه در بسياري از شهرهاي كشور، ذرات معلق كوچك‌تر از 5/2 ميكرون حتي اندازه‌گيري هم نمي‌شود، ذراتي كه افزايش غلظت آنها، آثار مضري روي سلامت افراد و افزايش بيماري‌هاي تنفسي، قلبي و عروقي بر جاي مي‌گذارد. نگاهي گذرا به تعداد سكته‌هاي قلبي و مغزي منجر به مرگ كه هر سال توسط سازمان بهشت زهراي تهران منتشر مي‌شود، نشان‌دهنده اين است كه آمار مرگ و مير ناشي از سكته و ايست تنفسي در نيمه دوم سال كه هواي تهران آلوده است، نسبت به نيمه نخست سال به ميزان معناداري افزايش پيدا مي‌كند و در روزهايي كه آلودگي هوا بسيار بالاست، حتي به چهار برابر روزهاي عادي نيز مي‌رسد. اخيرا سازمان بهداشت جهاني، وضعيت آلودگي هوا در 31 شهر بزرگ جهان را مورد بررسي قرار داده و در اين ميان تهران را به عنوان آلوده‌ترين كلانشهر دنيا به لحاظ ذرات معلق كوچك‌تر از 5/2 ميكرون اعلام كرده كه در نوع خود جاي تاسف دارد. براي اينكه در ارزيابي‌هاي آتي مجامع بين‌المللي در زمينه آلودگي هوا و ديگر مولفه‌هاي زيست محيطي ركوردار نباشيم، تمركز بر توسعه محيط زيست پايدار شهري با تاكيد بر مولفه‌هايي كه مي‌تواند در اين پايايي موثر باشد، با محوريت توسعه حمل و نقل عمومي كه در اين ميان حمل و نقل ريلي به عنوان حمل و نقل ايمن، پاك و سالم نقطه ثقلي است كه اساس آن بر محور شهري بنا مي‌شود كه به معناي واقعي كلمه شهر انسان محور است، شهري كه ستون‌هاي آن بزرگراه‌هاي طبقاتي و اتوبان‌هاي عريض و طويل نيست بلكه ساختار آن بر پايه انسان‌ها به عنوان شهرونداني كه حق دارند در هواي پاك تنفس كنند و از زندگي در شهر خود لذت ببرند، بنياد گذاشته شده است. ناگفته پيداست در چنين شهري كه انسان‌ها در آن كرامت و منزلت دارند، حفاظت و حراست از درختان نيز از جايگاه ويژه‌يي برخوردار است و مسوولان چنين شهري با هزار لطايف الحيل كمر به قطع درختاني كه ريه‌هاي تنفسي شهر و شريان‌هاي حياتي شهروندان هستند نمي‌بندند؛ شهري كه در آن انسان‌ها و درختان حرمت دارند نه برج‌ها و خودروها...
٭رييس كميته محيط‌زيست شوراي اسلامي شهر تهران