رييس مركز تحقيقات ايدز
در گفت‌وگو با «اعتماد» تاييد كرد
ايدز به مرحله
اپيدمي رسيد
بنفشه سام‌گيس
شيوع اچ‌آي وي ايدز در ايران به دليل تعداد موارد شناسايي شده در جمعيت معتادان تزريقي و زنان معتاد تن‌فروش، به مرحله اپيدمي متمركزconcentrated رسيد. به استناد نتايج مطالعات ١٠ ساله وزارت بهداشت كه در سطح كشوري انجام شده، در حال حاضر شيوع اچ‌آي وي ايدز در مصرف‌كنندگان تزريقي مواد مخدر (كه تعدادشان حدود ٢٥٠ هزار نفر برآورد مي‌شود) ١٣/٨درصد و در زنان معتاد تن‌فروش بالاي ٥ درصد است. در راهنماي آموزشي مركز مديريت بيماري‌هاي وزارت بهداشت – تابستان ١٣٨٣ – در توضيح اپيدمي متمركز آمده است: «در اين نوع همه‌گيري، آلودگي در يك يا چند گروه جمعيتي به سرعت در حال گسترش است. اما جمعيت عمومي گرفتار نشده، به اين معنا كه بيش از ٥ درصد حداقل يك گروه اجتماعي و كمتر از يك درصد كل زنان باردار شهرنشين مبتلا هستند.» مينو محرز، رييس مركز تحقيقات ايدز وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «اعتماد» در توضيح خطر بروز اپيدمي متمركز براي جمعيت عمومي جامعه مي‌گويد: «اپيدميولوژي عفونت اچ‌آي وي، سه مرحله دارد؛ مرحله پايين LOW كه ما از اين مرحله گذشتيم و وارد مرحله تمركز شده‌ايم اما هنوز به مرحله سوم
GENERAL نرسيده‌ايم. در مرحله تمركز و شيوع بيش از ٥ درصد در گروه با رفتار پرخطر و در حالي كه امروز هم الگوي غالب ابتلا به ايدز در ايران، تماس جنسي است، اين خطر وجود دارد كه زنان، بيش از بقيه در معرض ابتلا هستند. از طرفي، اعتياد در زنان رشد داشته و تعداد زنان كارتن‌خواب به دليل اعتياد رو به افزايش است و اين زنان مجبورند براي تامين مواد مصرفي، مرتكب تن‌فروشي بشوند كه اين اتفاق، ضمن آنكه موجب افزايش شيوع بيماري در زنان مي‌شود، خطر انتقال ويروس به جنين را هم بالا مي‌برد. چنانكه در آمارها هم ميزان ابتلاي زنان نسبت به سال‌هاي قبل افزايش داشته كه اگر شناسايي زودهنگام نداشته باشيم با افزايش نوزادان ايدز مواجه خواهيم بود. به همين دليل وزارت بهداشت برنامه‌هايي براي اين گروه در دست دارد از جمله اينكه به مركز تحقيقات ايدز سفارش داده كه براي زنان كارتن خواب و زنان تن‌فروش، كلينيك موبايل ايجاد كنيم و ما به محل اين زنان برويم و آنها را از نظر بيماري‌هاي مقاربتي و ايدز كنترل كنيم و وسايل پيشگيري از بارداري و انتقال ايدز بين اين زنان توزيع كنيم تا سلامت اين زنان حفظ شود و جامعه سالم بماند.» محرز در گفت‌وگو با «اعتماد» از نتايج تحقيقي كه سه سال قبل و درباره زنان تن‌فروش شهرتهران انجام شد، مي‌گويد. تحقيقي با جمعيت نمونه ١٦١ نفر كه نتايج آن به مسوولان مركز تحقيقات ايدز نشان داد كه از هر ١٤ زن تن‌فروش در شهر تهران، دو نفر مبتلا به ايدز است. «نمي‌توانيم برآوردي داشته باشيم از اينكه يك مبتلاي اچ‌آي وي ايدز، چند نفر را مي‌تواند آلوده كند اما قطعا افرادي كه شركاي جنسي متعدد دارند، در معرض ريسك بالاتر خواهند بود. چند سال قبل مطالعه‌اي درباره معتادان تزريقي شهر تهران انجام داديم كه شيوع ايدز در آنها ٢٥ درصد بود. سال ٩٢ مطالعه‌اي بر زنان تن‌فروش شهرتهران انجام داديم كه شيوع ايدز در اين زنان ٦/٧ درصد بود. اين زنان بيماري ايدز را مي‌شناختند و حتي تعدادي شان هم وسايل پيشگيري از ايدز همراه داشتند اما اگر اين زنان به سمت اعتياد بروند و بخصوص، مصرف‌كننده مواد روانگردان بشوند تا بتوانند پاسخگويي بيشتري داشته باشند، يا حتي به دليل دريافت پول بيشتر، از وسايل پيشگيري از ايدز استفاده نخواهند كرد.» با وجود اقدامات پيشگيرانه‌اي كه از ابتداي دهه ٨٠ براي آموزش عواقب تزريق مشترك بين معتادان تزريقي كشور به اجرا درآمد، گزارش فعالان غير دولتي درمان اعتياد همچنان مويد گرايش به تزريق مشترك است. مسوول يك مركز گذري كاهش آسيب اعتياد DIC در شمال غربي تهران، به «اعتماد» مي‌گويد كه نتايج انجام تست سريع ايدز براي ٨ الي ١٠ درصد مردان معتاد تزريقي مراجعه‌كننده به اين مركز مثبت بوده است. ليلا ارشد هم كه فعالان دولتي و غير دولتي عرصه درمان اعتياد، او را با ايجاد نخستين مركز گذري كاهش آسيب اعتياد زنان ايران – خانه خورشيد - به ياد دارند، از مشاهدات خود در جنوبي‌ترين نقطه تهران به «اعتماد» مي‌گويد: «طي دو سال گذشته فعاليت ما به خدمت رساني به زنان بهبود يافته تغيير مسير داده اما تفاوت مشاهدات امروزمان با گذشته اين است كه سن اعتياد زنان و بروز ايدز در آنها كاهش يافته است. در دهه ٨٠، مبتلايان ايدز در گروه سني ٤٠ سال بودند كه از دهه سوم زندگي شان مصرف مواد را شروع كرده بودند. امروز مبتلايان ايدز در گروه سني ٣٠ هستند در‌حالي كه از دهه دوم زندگي مصرف مواد را شروع كرده‌اند.» نخستين هشدارها درباره همسويي روابط پرخطر و محافظت نشده با اعتياد تزريقي، از پايان دهه ٨٠ مطرح شد وقتي نتايج مطالعه كشوري وزارت بهداشت با همكاري مركز تحقيقات مراقبت بيماري‌هاي آميزشي و اچ‌آي وي دانشگاه علوم پزشكي كرمان بر ٢٤٨٠ مصرف‌كننده تزريقي مواد در ١٣ استان كشور و با طرح سوال از مردان مراجعه‌كننده به مراكز گذري كاهش آسيب اعتياد و مصرف‌كنندگان رسوبي در پاتوق‌هاي مصرف مواد نشان داد كه به‌طور متوسط هر يك از مصرف‌كنندگان تزريقي مواد طي يك سال منتهي به انجام اين تحقيق، با شش نفر روابط جنسي پرخطر داشته و ٢٢ درصد از اين روابط با زنان تن‌فروش بوده ضمن آنكه بيش از دوسوم پرسش شوندگان اذعان داشتند كه در روابط جنسي خود به‌طور منظم از كاندوم استفاده نمي‌كردند. نتايج تحقيقي هم كه سال ٩٠و توسط ٢٠ دانشگاه علوم پزشكي كشور با جمعيت نمونه ٢٢٨٨ نفر از بيماران ايدز انجام شد، نشان داد كه ٧٣/٨ درصد بيماران به دليل اعتياد تزريقي و ٤٨/٢درصد به دليل مصرف روانگردان‌ها و روابط جنسي محافظت‌نشده مبتلا شده بودند.
آخرين آمارها هشدار‌دهنده است
بنا بر آمار پاياني سال ٩٠ و تا ابتداي فروردين ٩١، ٩٠/٨ درصد مبتلايان شناسايي شده، مرد و٩/٢ درصد زن بوده‌اند و علت ابتلا در كل موارد ثبت شده از سال ٦٥، ٦٩/٧ درصد ناشي از تزريق مواد مخدر با سرنگ مشترك و ١٠/٣ درصد به دليل رابطه جنسي محافظت‌نشده بوده است. به فاصله گذشت پنج سال، بنا بر آخرين گزارش سه ماهه وزارت بهداشت در پايان خرداد ٩٥ و طي ٣٠ سال گذشته، ابتلا به ايدز بر اثر تزريق مواد مخدر با سرنگ مشترك، به ٦٨/٢ درصد كاهش يافته اما علت ١٨/٥ درصد موارد ابتلا، رابطه جنسي محافظت نشده بوده ضمن آنكه از مجموع ٣٢ هزار و ٦٧٠ بيمار شناسايي شده، ۸۴ درصد بيماران، مرد و ۱۶ درصد زن بوده‌اند. ارقام نگران‌كننده در اين گزارش رسمي، اين است كه از كل موارد گزارش شده در سه ماه اول سال جاري، دليل ابتلاي ٣٤ درصد موارد، اعتياد تزريقي و ۴۲ درصد رابطه جنسي پرخطر بوده كه فعالان غير‌دولتي درمان اعتياد احتمال مي‌دهند در حاشيه موفقيت‌آميز بودن برنامه‌هاي كاهش آسيب اعتياد كه از سال ٨٣ تاكنون در كل كشور اجرا شده، يكي از دلايل افت شيب تزريق مشترك، متوجه گرايش معتادان به مواد محرك به دليل تاثيرات مهيج‌تر اين مواد و كاهش رغبت به تزريق باشد كه چنين رويكردي مي‌تواند خطر افزايش ابتلا به ايدز بر اثر بروز جنون جنسي را تشديد كند. خطري كه نگراني جدي رييس اداره پيشگيري و كنترل ايدز و بيماري‌هاي آميزشي وزارت بهداشت را هم به دنبال دارد. پروين افسركازروني در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن آنكه آمار مراجعات افراد با رفتارهاي پرخطر به مراكز مشاوره رفتاري را رضايت‌بخش نمي‌بيند، مي‌گويد كه به هيچ‌وجه مراجعه داوطلبانه ٥٠ ميليون جمعيت ١٥ تا ٦٤ ساله براي انجام آزمايش ايدز مورد انتظار وزارت بهداشت نيست چون قطعا، همه اين افراد رفتار پرخطر ندارند اما تاكيد مي‌كند: «از سال ١٣٨٣ تاكنون حدود ٢٠٠ مركز مشاوره بيماري‌هاي رفتاري داراي استانداردهاي مراقبت و درمان فرد مبتلا در كشور ايجاد شده و افراد با سابقه رفتار آسيب‌زا، لازم است به اين مراكز مراجعه كنند و آزمايش بدهند تا در صورت ابتلا، سريع‌تر شناسايي شده و تحت مراقبت و درمان قرار بگيرند. اگر رفتار آسيب‌زا، تكرار مي‌شود، بايد هر سه ماه يك‌بار هم مشاوره و آزمايش تجديد شود. بر اساس مدل‌سازي و مطالعاتي كه انجام شده، حدود ٧٥ هزار مبتلا در كشور زندگي مي‌كنند كه در حال حاضر حدود ٣٠ درصد موارد مبتلا شناسايي شده‌اند. در واقع، ٧٠ درصد مبتلايان از بيماري خود آگاه نيستند و تعدادي از اين افراد، معتادان و مصرف‌كنندگان مواد محرك هستند. وزارت بهداشت و سازمان بهزيستي، بيش از ١٠ سال است كه مراكز كاهش آسيب براي ارايه خدمات مشاوره، آزمايش، توزيع سرنگ و متادون به معتادان تزريقي راه‌اندازي كرده‌اند. بايد اين مراكز را گسترش بدهيم تا اين گروه راحت‌تر مراجعه كنند. همچنين بايد خدمات مراكز مشاوره زنان آسيب‌پذير را گسترش بدهيم. در كل كشور ٣٤مركز براي اين زنان داريم كه البته در ٢٧ دانشگاه علوم پزشكي مستقر شده است. اين زنان هم جمعيت آسيب‌پذير هستند و بيشترين نگراني ما هم از بابت پنهان ماندن جمعيتي است كه بيشتر در معرض آسيب و رفتارهاي پرخطر هستند. هر فردي كه رفتار آسيب‌پذيرداشته باشد، جمعيت كليدي است و بايد آزمايش اچ‌آي‌وي بدهد چون جمعيت كليدي با انجام رفتارهاي آسيب‌زا بيشتر در معرض ابتلا هستند و زنان تن‌فروش و مشتريان اين زنان، مصرف‌كنندگان مواد محرك (به دليل افزايش رفتار آسيب‌زا)، معتادان تزريقي و شركاي جنسي اين افراد، جمعيت كليدي و گروه‌هاي در اولويت ما هستند.»