روسيه ، تركيه و ايران از توافقي جديد سخن ميگويند
جهان در انتظار پايان حلب
30 آذر مذاكرات سهجانبه در مسكو، مذاكرات سوري – سوري احتمالا در قزاقستان
سارا معصومي
جهان در حلب خلاصه شده است. جلسات باز و بسته در شوراي امنيت. تظاهرات مقابل سفارتخانههاي ايران و روسيه در برخي كشورهاي منطقهاي و اروپايي. احضار سفراي ايران و روسيه در لندن. احضار كاردار سفارت انگلستان در ايران به وزارت امور خارجه در غياب سفير اين كشور. تماسهاي تلفني مداوم ميان وزراي امور خارجه كشورهاي در حلقه مذاكرات سوريه. انتشار اخباري در خصوص مذاكرات سهجانبه ايران، روسيه و تركيه به تاريخ 30 آذرماه در مسكو درباره سوريه. انفجار در دمشق و گسترش دامنه توافقهاي ميان روسيه و مخالفان اسد.
تحريف واقعيت حلب در رسانهها
يك شهر و دو روايت متفاوت. داستان اين دو روايت مشتي است نمونه خروار در سوريه. قريب به 5 سال و نيم از بحران در سوريه ميگذرد اما همچنان نگاهها چه در بعد سياسي و چه از لنز رسانهاي به ماجراي اين شهر از همان دوگانه خير و شر، يكي تماما باطل و ديگري بر پايه حق رنج ميبرد. يك سوي اين ميدان براي آزادي حلب پايكوبي ميكند. همه جشن ميگيرند. دوربين مقابل صورت خسته زني سوري ميايستد و او را در حال شادماني در حلب و قدرداني از سربازان روس نشان ميدهد. اينها را در رسانههاي ايراني، لبناني، روس و چندكشور ديگر ميبينيد. اما اگر اخبار را از بيبي سي، واشنگتن پست يا نيويوركتايمز دنبال كنيد، روايت ديگري را ميبينيد. ارتش سوريه زنان و كودكان را در حلب اعدام ميكند. مردان به اسارت گرفته ميشوند و آنها كه در حملات روسيه از هوا و ارتش از زمين كشته ميشوند، مخالفان سياسي بشار اسد هستند و نه شبهنظاميان مورد حمايت القاعده و ديگر گروههاي تروريستي شناسنامه دار. براي عدهاي حلب آزاد و به آغوش وطن بازگشته است و براي عدهاي ورود ارتش به حلب به معناي در مضيقه قرار دادن مخالفان بشار اسد با ابزار نظامي است. در دو هفته اخير، برخي فعالان سياسي و شهروندان سوري كه ادعا ميكنند در بخش در محاصره حلب هستند دايما پيامهاي صوتي و تصويري منتشر ميكنند و از غرب ميخواهند كه در برابر از دست رفتن حلب (اشاره به بازپسگيري اين شهر توسط ارتش) در برابر دولت سوريه و روسيه مقابله كنند. ويدیوهاي اين افراد در حالي چندين بار در فضاهاي مجازي به اشتراك گذاشته ميشوند يا در رسانههاي پرمخاطب بينالمللي بازتاب پيدا ميكنند كه غالب آنها به تازگي به تویيتر پيوستهاند و هنگام انتشار تصاوير نيز در اتاق يا زيرشيرواني كه مشخص نيست حلب است يا نه، نشستهاند و از آخرين دقايق زندگي خود صحبت ميكنند. چند رسانه روس در چندروز اخير اقدام به راستيآزمايي تعدادي از اين ويدیوها كردهاند و افشا كردهاند كه افرادي كه ادعا ميكنند در منطقه در حصر حلب گرفتار شدهاند يا در امريكا نشسته و ويدیوها را منتشر ميكنند يا خود از سركردههاي جريانهاي تروريستي شناسنامهدار در حلب هستند. بمباران شديد هوايي حلب از يك سو و پيشرويهاي زميني از سوي ديگر، كار تاييد عكسها و تصاوير مورد ادعا از تحولات در اين منطقه را سخت و همين مساله باب خبرسازي را بازكرده است. كاربران در فضاي مجازي در برخي موارد اقدام به راستيآزمايي اين تصاوير كردهاند و نمونههايي از دروغپردازيها را افشا كردهاند. در يك مورد تصوير سه سال پيش از اعدام نظاميان سوري به دست القاعده در خانالعسل در غرب حلب منتشر و ادعا ميشود كه تصوير مربوط به اعدام 500 غيرنظامي در شرق حلب است. در مورد ديگري ادعا ميشود كه شبهنظاميان شيعي منزلي را در شرق حلب به آتش كشيدهاند در حالي كه تصوير منتشر شده به آتشسوزي دو سال قبل در حادثه نشت گاز در شهر اسيوط مصر تعلق داشته است. حلب دو پاره شده است و حقيقت اين است كه شرق و غرب آن اطمينان به يكديگر را از دست دادهاند. دولت بشار اسد، رييسجمهور سوريه ميگويد به شهروندان غيرنظامي گرفتار در شرق امان ميدهد تا به غرب حلب بروند و اين در حالي است كه موج اخبارهاي رسانهاي بسياري از آنها را ترسانده و نميدانند كه با پا بيرون گذاشتن از حصر در شرق حلب، چه سرنوشتي در انتظار آنها خواهد بود.
تروريست در موصل، مخالف در حلب
رابرت فيسك، تحليلگر ارشد مسائل خاورميانه در اينديپندنت در گزارشي درباره وضعيت حلب نوشت: سياستمداران، كارشناسان و خبرنگاران غربي از چندروز پيش با شدت گرفتن اخبار در خصوص حلب و تا چندروز پس از اتفاقات در اين منطقه مرتبا داستانهايي را در خصوص جمعيت گيرافتاده در شرق حلب براي ما تكرار خواهند كرد اما به نظر ميرسد كه كم كم پردهها فرومي افتد و ما در خصوص ماهيت شبهنظامياني كه در تمام اين سالها مورد حمايت غرب، امريكا، بريتانيا و برخي كشورهاي عضو شوراي همكاري بودند بيشتر ميشنويم. اين گروههاي شبهنظامي دخيل در حلب همان متحدان جبهه النصره، جبهه فتح الشام بودند كه جورج بوش، رييسجمهور وقت امريكا زماني آنها را عاملان كشتار شهروندان امريكايي در 11سپتامبر 2001 خوانده بود. همان مرداني كه زماني مخاطب شعارهاي مبارزه با ترور ما بودند اكنون كه شرق حلب را ترك ميكنند، متحد ما هستند و نه مخالف ما. فيسك در ادامه گزارش خود مينويسد: بله يك سوي حقيقت اين است كه بشار اسد هم با تمام ابزارها در برابر كساني كه ميخواستند رژيم او را ساقط كنند، ايستاد. او هم به شكنجه و اعدام و زندانهاي مخفي روي آورد اما وقت آن است كه آنسوي اين روايت هم خوانده شود. بايد اعتراف كنيم كه بسياري از شبهنظامياني كه مورد حمايت غرب هستند، بسياري از شبهنظامياني كه نخستوزير انگليس تراز مي در سفر خود به بحرين آنها را مورد ملاطفت خود قرار داد در حقيقت وحشيترين و ظالمترين جنگجوهايي هستند كه خاورميانه به خود ديده است. ما رفتار مشابه اين شبهنظاميان در موصل را ميبينيم و مورد انتقاد قرار ميدهيم اما در برابر همين رفتار در شرق حلب سكوت ميكنيم و با چرخاندن سر تظاهر ميكنيم كه نميبينيم. فيسك در ادامه به خاطره گفتوگوي خود با يكي از خانوادههايي كه در روزهاي اوليه درگيريها در شرق حلب از اين منطقه گريختهاند اشاره ميكند و مينويسد: پدر اين خانواده به من گفت كه شبهنظاميان برادرش را به دليل عبور كردن از خط مرزي ميان دو حلب اعدام كردهاند. پدر اين خانواده رفتار شبهنظاميان در تعطيل كردن مدارس و مستقر كردن تجهيزات نظامي خود مقابل بيمارستانها و مراكز درماني را تقبيح ميكرد و اين كارها را غيرانساني خواند. نكته جالب اينجاست كه اين مرد از حاميان دولت بشار نبود اما از رفتار شبهنظاميان در شرق حلب به ستوه آمده بود.
عامل انتحاري 7 ساله
كودكان و زنان اصليترين قربانيان جنگ در سوريه هستند. يك روز جسد آيلان در سواحل تركيه جهان را شوكه ميكند و چندروز هياهوي رسانهاي به راه ميافتد تا شايد درماني براي درد سوريه يافته شود. اما عكسها رنگ و رو ميبازند و ارادهها نيز. روز ديگر تصوير كودكي در آمبولانس كه از زير آوارها بيرون كشيده شده و نه اشك ميريزد و نه فرياد ميكشد، وجدان جهان را به درد ميآورد. اما روزي كه شبهنظاميان در دمشق، بمب بر كمر دختربچهاي 7 ساله ميبندند و او را راهي اداره پليس ميكنند و چندثانيه بعد از راه دور وي را منفجر ميكنند، خبر به صدر اخبار رسانههاي بينالمللي بدل ميشود. درست در ساعاتي كه روند خروج ساكنان غيرنظامي شرق حلب از اين منطقه آغاز شده است، انفجار بدن نحيف تا دندان مسلح به بمب دختربچهاي در دمشق جان سه افسر پليس را ميگيرد. اين نخستين عمليات انتحاري در دمشق از 11 ژوئن بود و زماني است كه تروريستهاي داعش با انفجار در بيرون زينبيه در جنوب دمشق چندين فلسطيني را هدف قرار دادند. يك شاهد عيني در اين خصوص ميگويد: دختربچه وارد ايستگاه پليس شد و به نظر ميرسيد كه گم شده است. درست وقتي كه خواستیم او را به سرويس بهداشتي ببريم منفجر شد.
لندن، نگران حلب، آسوده از يمن
تمام بازيگران منطقهاي و فرامنطقهاي دخيل در بحران سوريه ميگويند به دنبال تضمين جان شهروندان غيرنظامي و برقراري ثبات و امنيت در سوريه هستند. بحران انساني در شرق حلب چه در حد و اندازهاي باشد كه در رسانهها منعكس ميشود و چه ابعاد آن كمتر يا بيشتر باشد به ابزاري تبديل شد تا برخي بازيگران منطقهاي كه تا همين چندماه پيش دستي در توليد و تجهيز گروههاي تروريستي رنگارنگ در سوريه داشتند با شعارهاي انساندوستانه و تبليغات سياسي پرطمطراق دامان خود را از خونهاي ريخته شده در اين 5 سال منزه كنند. رهبران برخي كشورهاي منطقهاي كه تا پيش از سرريز ناامني به داخل اين كشور، مرزهاي خود را براي رفت و آمد بيدردسر شبهنظاميان باز گذاشته بودند در چندروز اخير داعيهدار برقراري صلح و آرامش در حلب شدهاند. همزمان جو ضدايراني و ضد روسي با تحريك معنادار برخي بازيگران منطقهاي ايجاد شده است كه در نتيجه آن سفارتخانههاي ايران و روسيه در چندروز گذشته در چندنوبت شاهد تجمع معترضاني بود كه اين دو كشور را مسوول اتفاقهاي رخ داده در حلب ميدانستند. همزمان وزارت امور خارجه انگلستان اقدام به احضار سفراي ايران و روسيه در لندن كرد. بوريس جانسون، وزير امور خارجه بريتانيا پس از انتشار خبر اين احضار در صفحه تویيتر خود نوشت: من سفراي ايران و روسيه را براي انتقال مراتب نگراني لندن در خصوص اتفاقهاي جاري در حلب احضار كردم. حفاظت از شهروندان غيرنظامي و كمك رساني به منطقه حلب از اهميت فوقالعادهاي برخوردار است. اين اقدام لندن با واكنش متناسب ايران همراه شد و معاون مديركل غرب اروپای وزارت امور خارجه به دنبال اظهارات و مواضع نسنجيده مقامات انگليسي در قبال نقش جمهوري اسلامي ايران در قبال بحران سوريه، در غياب سفير انگليس در تهران، كاردار اين كشور را به وزارت امور خارجه احضار كرد. در جلسه فوق مقام وزارت امور خارجه كشورمان با اشاره به سياستها و اقدامهاي ايران در جهت برقراري صلح و ثبات در سوريه و ارايه كمكهاي انساني به مردم آن كشور، بر ضرورت قطع هرگونه كمك و حمايت دولت انگليس از گروههاي تروريستي تاكيد كرد. انگليس در حالي در حركتي خصمانه و خارج از چارچوب تلاشهاي بينالمللي براي حل هرچه سريعتر بحران در حلب اقدام به احضار سفير ايران كرده است كه نخست وزير اين كشور در جلسه دو هفته پيش شوراي همكاري خليج فارس در منامه كوچكترين اشارهاي به فجايع انساني رخ داده در يمن توسط ائتلاف سعودي نكرد و تنها به همصدايي با عربستان و حاميانش در اين شورا در برابر ايران اكتفا كرد. همزمان در حالي كه نهادهاي حقوق بشري معتبر از نقض فاحش حقوق بشر در يمن توسط عربستان سخن ميگويند و ايالات متحده در نتيجه فشارهاي عمومي اقدام به محدود و مشروط كردن فروش تجهيزات و تسليحات نظامي خود به عربستان كرده است، لندن همچنان به تجهيز آلسعود ادامه ميدهد.
ابتكار ايران در نشست سهجانبه
روزهاي حياتي در شطرنج سياسي و امنيتي سوريه. بازپسگيري حلب هرچند به معناي پايان جنگ در سوريه نيست اما گامي استراتژيك براي يك سوي ميدان است كه ميتواند دست برنده را در مذاكرات سياسي بالاتر نگه دارد. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان آخر هفته پركاري را پشت سرگذاشت. تماسهاي تلفني ميان تهران، مسكو، آنكارا و بروكسل لحظهاي متوقف نشد. در شرايطي كه روسيه و امريكا نتوانستند مذاكرات دوجانبه را براي حل مساله حلب پيش ببرند، بازيگران منطقهاي درگير در اين بحران با مطلعسازي اتحاديه اروپا در حال تلاش براي به سر و سامان رساندن اوضاع در شرق حلب هستند. رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان با تماسهاي مكرر براي يافتن راهكارهاي اثربخش، طرح نشست وزراي خارجه سه كشور ايران، تركيه، روسيه در مسكو براي 30 آذر ماه را نهايي كرد. بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان با اعلام خبر برگزاري اين نشست افزود: بحران ساختگي در سوريه و گسيل تروريستهاي بينام و نشان توسط محور غربي-عربي حامي تروريستها به اين كشور در بحبوحه تحولات موسوم به بهار عربي با توهم سرنگوني دولت قانوني سوريه، موجب تمام اين فجايع انساني و مادي در اين كشور شد و متاسفانه آنچه امروز و طي ساليان اخير شاهد آن بوديم، نتيجه دخالت برخي كشورها و گروههاي تروريستي دستپرورده آنان است. ايران نخستين كشوري بود كه با ارايه طرحهاي چند مادهاي بر آتشبس، امدادرساني انساني و انجام گفتوگوهاي سوري- سوري تاكيد داشته و دارد. وي با اشاره به هياهو و جنجالهاي اخير محور غربي-عربي حامي تروريسم در خصوص اوضاع حلب افزود: ايران فارغ از جنجالهاي بيحاصل و بعضا رياكارانه برخي كشورها، حفظ جان غيرنظاميان و بازگشت ثبات و امنيت به همه مناطق سوريه و آغاز گفتوگوهاي سوري- سوري را به عنوان راهبرد هميشگي حل بحران در سوريه مورد تاكيد و پيگيري جدي قرار داده و ميدهد و همچنان معتقد است بحران سوريه تنها راهحل سياسي دارد. ولاديمير پوتين، رييسجمهور روسيه تمام تلاش خود را براي پايان دادن به پرونده سوريه در غياب امريكا و متحدان اروپايياش به كار گرفته است. تازهترين طرح پوتين كه ظاهرا با موافقت همتاي ترك وي رجب طيب اردوغان همراه شده است دال بر ادامه روند مذاكرات صلح ميان طرفين درگير در آستانه، پايتخت قزاقستان است. رييسجمهور روسيه در اين خصوص ميگويد: گام بعدي ما رسيدن به توافق در مورد قطع كامل درگيريها در سوريه است. در حال حاضر مذاكرات بسيار فعالي با نمايندگان مخالفان مسلح دولت سوريه با ميانجيگري تركيه را از سر گرفتيم. روسيه با اردوغان به توافق رسيده است كه به طرفهاي درگير پيشنهاد دهند ميزباني قزاقستان را به عنوان كشور ثالث در مذاكرات صلح بپذيرند.
با توجه به گفته پوتين، اگر طرفهاي درگير در مورد برگزاري مذاكرات در آستانه به توافق برسند، در اين صورت روسيه و تركيه از «نورسلطان نظربايف» رييسجمهور قزاقستان براي حمايت از اين روند درخواست كمك خواهند کرد.
تحولات نو در سايه توافق جديد
صفي از اتوبوسهاي سبزرنگ پشت سرهم. اتوبوسهايي براي خارج كردن شهروندان غيرنظامي از شرق حلب. تصويري كه در چندروز گذشته بارها و بارها از رسانههاي متفاوت منتشر شد. اين روند خروج افراد از شرق حلب در اين مدت با وقفههايي همراه شده است اما روز گذشته منابعي از دو طرف اعلام كردند كه به توافقي جديد براي تكميل خارج كردن افراد از شرق حلب دست يافتهاند. بر اساس گزارشهاي رسيده، توافق جديد شامل خروج زخميها به همراه خانوادههايشان از شهركهاي كفريا و فوعه ميشود كه تحت محاصره مخالفان در استان ادلب است و نيز شامل خروج زخميها و خانوادههايشان از دو شهرك مضايا و الزبداني است كه تحت محاصره نيروهاي دولتي در حومه دمشق است. رسانههاي سوري ميگويند كه درباره اوضاع صدها تن از دو شهرك زاكيه و الديرخبيه در حومه جنوب غربي دمشق حل و فصلي شده است. بنابراين توافقهاي صورت گرفته شرق حلب و چهار شهرك مختلف در حومه ادلب و دمشق را از سر ميگيرد. برخي منابع غربي نظير گاردين مينويسند كه دولت سوريه روند خروج از شرق حلب را بعد از اينكه شرط جديدي مطرح شد به حالت تعليق درآورد. آن شرط اين بود كه زخميهاي دو روستاي فوعه و كفريا در مقابل ازسرگيري خروج از حلب در امنيت كامل از اين دو شهرك شيعهنشين خارج شوند. مخالفان سوري روز جمعه تهديد كرده بودند در صورتي كه نظام پايگاههاي باقي مانده مخالفان در شهر حلب را از بين ببرد، آنها به دو روستاي الفوعه و كفريا كه حامي نظام سوريه هستند، يورش ميبرند. در شرايطي كه توافق جديد اجرايي شده و بخشهايي از حومه دمشق را هم شامل شود بايد گفت كه سوريه در حال تجربه تحولات جديدي است كه ميتواند از عمر بحران نظامي رودررو ميان دو طرف اندكي بكاهد.