كتابفروشي‌ها و كتابخانه‌ها هم انبار شده‌اند
دولت در سياست‌هاي حمايتي از كتابخواني تجديدنظركند
حسن همايون/ دولت سال‌هاست براي حمايت و ترويج كتابخواني، از ناشران كتاب مي‌خرد و به كتابخانه‌هاي عمومي كشور ارسال مي‌كند. در كشور‌هاي مختلف جهان ناشران به اندازه توليد كتاب به عرضه و توزيع كتاب و نيز بازاريابي براي اين كالاي فرهنگي اهميت مي‌دهند؛ اما ناشران ايراني به دلايل متعددي از جمله كاهلي چشم اميدشان به دست دولت است تا با برگزاري نمايشگاه‌هاي استاني كتاب، نمايشگاه كتاب تهران و همچنين خريد عمده كتاب بتواند به آنها كمكي برساند. سال‌هاست ناشران به اين مناسبات دولتي كتاب تن داده‌اند تا لابد نفع بيشتر ببرند و زحمت كمتري به جان بخرند. تجربه نشان داده اين دست رويكرد‌ها علاوه بر آنكه به تبعيض و بي‌عدالتي‌ها دامن مي‌زند عملا سبب مي‌شود دولت‌هاي از اين دست امكان‌هاي ترويج كتاب به عنوان ابزاري براي حمايت از طيفي خاص از ناشران بهره بگيرند. از سويي اين نوع سياست‌ها نه‌تنها كمكي به رونق كتاب و كتابخواني در ايران نكرده بلكه عملا به دليل اتكا و وابستگي بسيار شديد صنعت چاپ و نشر كتاب به حمايت‌هاي دولتي هيچ نهاد پايدار و گسترده توزيع و عرضه كتاب در ايران شكل نگرفته است. سال‌هاست دو نهاد دولتي هيات خريد كتاب در معاونت فرهنگي ارشاد و نهاد كتابخانه‌هاي عمومي اقدام به خريد كتاب از ناشران مي‌كنند و كتاب‌ها را به كتابخانه‌هاي عمومي مي‌فرستند. در حالي كه عمده كتابخانه‌هاي عمومي به قرائت‌خانه‌هايي براي پشت كنكوري‌ها بدل شده است و درصد كمي از اعضاي كتابخانه، كتابي امانت مي‌گيرند.
در چنين فضايي علي‌اكبر اشعري از فعالان حوزه فرهنگ و مدير پيشين كتابخانه ملي معتقد است «كتاب مي‌خرند و انبار مي‌كنند» او از اجراي اين سياست ناكارآمد انتقاد دارد و مي‌گويد «اگر به‌جاي همتي كه براي خريد توسط نهادها و سپس انبار كردن آنها صورت مي‌گيرد در زمينه توسعه زيربناها مثل بحث توزيع و تبليغ كار انجام مي‌شد نتيجه چيزي غير از وضعيت كنوني مي‌شد.»
عمده كتابفروشي‌هاي ايران در تهران است، در حالي كه بسياري از شهر‌هاي ايران حتي يك كتابفروشي هم ندارد. به گفته محمود آموزگار، رييس اتحاديه ناشران «قريب 75 درصد كتاب ايران در تهران توليد و عرضه مي‌شود». سهم سي و چند استان ديگر از كتاب يك‌چهارم كل بازار كتاب ايران است. اين آمارها به وضوح نشان از تفاوت توزيع و پراكندگي كتابفروشي و فعاليت‌هاي مرتبط با كتاب در شهرستان‌ها و پايتخت را مي‌دهد. شمار ناشران يعني توليد‌كنندگان كتاب در ايران نزديك به دوازده هزار ناشر است و شمار كتابفروشي‌ها در ايران بسيار اندك است. در حالي كه در همه جاي دنيا مراكز عرضه و توزيع كتاب و فروشگاه‌ها از توليد‌كنندگان بيشتر است؛ اين رابطه در ايران برعكس و عمده دليل آنها حمايت‌هاي آشكار و پنهان دولت از ناشران است كه افراد مختلف را به گرفتن جواز نشر ترغيب مي‌كند. به اعتقاد فعالان نشر تا وقتي كه در بر اين پاشنه مي‌چرخد و شبكه پايدار و منسجم و گسترده از فروشگاه‌هاي كتاب در ايران شكل نگرفته است، نمي‌توان به بهبود وضعيت كتاب وكتابخواني اميدي بست.