كتاب و كتابخواني در كشور همسايه
تركيه به سمت وحشت ميرود
محمود فاضلي
اگرچه تركيه در مقايسه با كشورهايي چون امريكا و اروپا صنعت نشر ضعيفتري دارد اما در مقايسه با بسياري از كشورهاي جهان اين كشور 78 ميليون و 741 هزار و 53 نفري از جايگاه قابل قبولي در حوزه نشر برخوردار است. طي سال 2014 در مقايسه با سال گذشته با 2/7 افزايش، به 561 هزار جلد رسيد كه اين به معناي سرانه بيش از هفت جلد كتاب براي هر يك از شهروندان اين كشور است.
طبق اين آمار 71 درصد اين آثار در حوزه آموزشي و 11 درصد كتابهاي غيرداستاني بودهاند. 9 درصد اين آثار مذهبي، پنج درصد ادبيات كودك، سه درصد ادبيات داستاني بزرگسال و يك درصد نشر دانشگاهي بودهاند. آمارها نشان ميدهد 5/59 اين كتابها در شهر استانبول، 5/27 درصد در آنكارا و 13 درصد ديگر در شهر ازمير تركيه به چاپ رسيدهاند. عمدهترين كتابهاي چاپ شده بهترتيب در حوزه ادبيات و علوم اجتماعي بوده است. طبق اين آمار 3745 كتاب با موضوع عمومي، 6126 كتاب فلسفه و روانشناسي، 1186 كتاب در حوزه دين، 5292 كتاب در زمينه هنر و 11841 كتاب با موضوع تاريخ و جغرافيا منتشر
شده است.
در اين كشور 1724 موسسه اجازه نشر دارند و 6000 هزار فروشگاه كتاب و 50 عمده فروش و پخشكننده كتاب فعاليت دارند. شهر «استانبول» با داشتن نزديك به 1000 چاپخانه، بالاترين تعداد چاپخانهها را در تركيه در اختيار دارد. در 10 سال اخير تعداد عنوانهاي ثبتشده ISBN، 32750 عنوان است. در اين كشور «موسسات نشر، عمدهفروشان، كتابفروشيها و اينترنت» بازارهاي فروش هستند. داستانهاي ترجمه شده عمدتا عناوين انگليسي، آلماني، فرانسه و اسپانيايي بوده است.
كتابهاي چاپشده 96 درصد به زبان تركي و بقيه به زبان انگليسي و آلماني است. طبق اعلام انجمن ناشران تركيه، صنعت نشر تركيه رتبه دوازدهم را در جهان در اختيار دارد. هر فرد شهروند تركيه در روز حدود 12 دقيقه از وقت خود را صرف مطالعه ميكند.
مقامات ذيربط كتاب در اين كشور سرانه مطالعه كتاب را تقريبا با سرانه مطالعه كتاب در كشورهاي برزيل، روسيه، چين و هند برابر ميدانند. حدود 1800 بنگاه نشر كتاب در تركيه فعالاند. صنعت كتابهاي اينترنتي 3 درصد حوزه نشر در اين كشور را به خود اختصاص داده و فروش اينترنتي كتاب در اين كشور سالانه با افزايش 35 تا 40 درصدي روبهرو بوده است؛ از 1800 بنگاه نشر كتاب، تنها 350 بنگاه فروش اينترنتي دارند و تنها 6000 كتاب اينترنتي در تركيه در دسترس و قابل خريداري است. در آخرين نمايشگاه بينالمللي كتاب تركيه نيز 6800 ناشر ترك
حضور داشتند.
با تصويب قانون اساسي در سال 1961 و ايجاد محيط آزادتر، افزايش قابل ملاحظهاي در تعداد خوانندگان و كتابهاي منتشره پديد آمد. پس از كودتاي 1980 تغييراتي در قانون مطبوعات صورت گرفت و مقررات و محدوديتهايي در ارتباط با انتشارات وضع شد. پس از سال 1989 در راستاي توسعه سياسي و رشد آزاديهاي دموكراتيك محدوديتهاي چاپ كتاب به حداقل رسيد و از سال 1991 با لغو مواد قانوني ذيربط آزاديهاي وسيعي براي انتشار انواع كتاب اعطا شد.
با توجه به موج اخراجها از مراكز مختلف دولتي و نظامي، فشار بر رسانهها در حوزه نشر نيز اثرگذار
خواهد بود.
تركيه تلاش دارد فعاليتهاي جنبش گولن را در همه عرصهها و به ويژه در بخش فرهنگي محدود يا متوقف كند كه اين امر در آمارهاي حوزه نشر تاثيرگذار خواهد بود. در يكسال اخير و پس از كودتاي نافرجام 15 جولاي 2016 علاوه بر نظاميان و روزنامهنگاران، نويسندگاني نيز بودهاند كه به اتهام همكاري با جريان كودتا، بازداشت و كارشان متوقف شده است. البته بازداشت و سركوبها در اين كشور صرفا به زمان پس از كودتا محدود نميشود، بلكه اين ماجرا از پيش از اين حادثه نيز وجود داشته است.
نويسندگاني كه در اين كشور بازداشت يا سركوب شدهاند، نه به دليل كتابهايشان كه بيشتر به دليل اظهارنظراتشان در مصاحبهها و گفتوگو با رسانهها بوده است. گفته ميشود نويسندگان تركيه در اتفاقات اخير صريح عمل نكرده و موضع نگرفتهاند. اورهان پاموك، از نويسندگان سرشناس تركيه و برنده جايزه نوبل معتقد است تركيه به سمت وحشت و ترس پيش ميرود. من تا به حال مشكلات متعددي در اين رابطه داشتهام. اين مشكلات نه به دليل رمانها و آثارم كه به دليل ديدگاههاي سياسي و مواضع من در مقالاتم بوده است. وضعيت آزادي بيان پس از كودتاي نافرجام بسي بدتر از قبل شده است.