تلاش براي دور كردن پوتين از اسد

سارا معصومي

نخستين ديدار در پرتنش‌ترين روزها. نگاه‌ها به مسكو دوخته شده است. ركس تيلرسون، وزير امورخارجه ايالات متحده شايد دوست داشت در روزهاي آرام‌تري راهي كرملين شده و مهمان تزار روس‌ها شود اما دست قضاي روزگار وي را در بحراني‌ترين روزهاي رابطه واشنگتن – مسكو به كرملين رسانده است. زخم حمله امريكا به پايگاه هوايي الشعيرات هنوز تازه است، اندك تفاهم و توافق ميان روسيه و امريكا در سوريه به حالت تعليق درآمده است، روس‌ها همصداي با ايراني‌ها اصرار بر تحقيقات بين‌المللي براي مشخص شدن چند و چون حادثه خان شيخون دارند و امريكايي‌ها مي‌گويند كه شايد آنچه در صبح جمعه رخ داد آخرين مورد از حمله نظامي هدفدار امريكا به سوريه نباشد. واشنگتن براي نخستين‌بار از زمان حضور دونالد ترامپ در قدرت در عمل با اروپايي‌ها عليه مسكو يكصدا شده و تيلرسون از نشست گروه هفت در ايتاليا و پس از رايزني با همتاهاي خود در اين گروه با دستان پر، راهي روسيه شده است. اولويت اول، دوم و سوم رييس دستگاه ديپلماسي امريكا در ديدار با مقام‌هاي روس از شخص رييس‌جمهور تا وزير امور خارجه، سوريه خواهد بود. پيش از اين گفته شده بود كه در حمله امريكا به خان شيخون روس‌ها را در جريان قرار داده‌اند اما اين مساله تاثيري بر خشم كرملين‌نشين‌ها از ورود نظامي غيرمنتظره امريكا به پرونده سوريه نداشت. روسيه از آخرين روزهاي حضور باراك اوباما در كاخ سفيد صبوري غيرقابل پيش‌بيني را پيشه كرد: پوتين در برابر اخراج ديپلمات‌هاي روس سكوت كرد، تحريم‌هاي تازه نفس امريكا عليه روسيه را ناديده گرفت، به اتهام دخالت‌هاي مسكو در انتخابات رياست‌جمهوري اين كشور توجه چنداني نكرد و حتي زماني كه نخستين قرباني در تيم ترامپ هم به دليل رابطه با مسكو بود كه وادار به استعفا شد باز هم رييس‌جمهور روسيه تلاش كرد در عكس‌العمل نشان دادن تعجيل نكند. روس‌ها بارها و بارها همزمان با برگزاري نشست‌هاي امنيتي – سياسي آستانه با محوريت مسائل در سوريه ناز امريكايي‌ها را خريدند و خواهان حضور آنها در اين رايزني‌ها شدند. توييت‌هاي روسي ترامپ به دلخوشي براي كرملين بدل شده بود كه شايد گذرزمان نظر دولت تازه مستقر در واشنگتن را بر ساختار سياسي ضدروسي در اين كشور تحميل كند. با اين‌همه صبح جمعه 7 آوريل 2017 به گونه‌اي آغاز شد كه روس‌ها انتظار آن را داشتند: امريكا به آنچه حمله شيميايي دولت بشار اسد به خان شيخون مي‌خواند، واكنش نشان داد. خبرهاي رسيده حاكي از آن است كه ركس تيلرسون با ولاديمير پوتين هم ديدار خواهد كرد. چهارشنبه به وقت روسيه روز سرنوشت‌سازي براي مسكو – واشنگتن و شايد تا حدودي هم سوريه باشد. برخي منابع خبري مي‌گويند كه هنوز برنامه ديدار وزيرامورخارجه امريكا با رييس‌جمهور روسيه تاييد نشده است و اين در حالي است كه طبق پروتكل‌هاي رسمي معمولا برنامه اين ديدارها از پيش تعيين واعلام نمي‌شود. با اين‌همه چندمنبع روسي در گفت‌وگوي رسانه‌هاي غربي تاكيد كرده‌اند كه اين ديدار صورت خواهد گرفت. اصلي‌ترين ماموريت تيلرسون در اين سفر، تشويق روس‌ها به ترك حمايت از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه است. اروپايي‌ها و امريكا مي‌گويند كه بشار مسوول كشته شدن 86 نفري است كه هفته گذشته در حمله به خان شيخون كشته شدند. روسيه تاكنون همصدا با ايران در برابر اين موضع امريكا ايستاده و تاكيد دارد كه جنگنده‌هاي امريكايي با اين اقدام خود قوانين بين‌المللي را نقض كرده‌اند. تهران و مسكو اين حمله را خط قرمز خوانده‌اند و تاكيد كرده‌اند كه در كنار دولت سوريه در برابر تروريست‌ها مي‌ايستند و حملات آتي نيز بي‌پاسخ نخواهد بود. تيلرسون كه به نسبت وزراي امور خارجه پيشين امريكا نقش كمتري در عرصه ديپلماسي اين كشور حداقل تاكنون ايفا كرده مي‌گويد كه واشنگتن خواهان بركناري بشار اسد از قدرت است. برخي منابع مي‌گويند كه وي در گفت‌وگو با مقام‌هاي روس آنها را با تحريم‌هاي بيشتر به شكل ضمني تهديد خواهد كرد. تنها تيلرسون نيست كه چنين سياستي را دنبال مي‌كند چرا كه دونالد ترامپ در گفت‌وگوهاي تلفني اخير خود با ترزا مي، نخست وزير بريتانيا و آنگلامركل، صدراعظم آلمان نيز تاكيد كرده است كه درحال حاضر فرصتي براي ترغيب روسيه براي رهاكردن بشار اسد به وجود آمده است. اروپايي‌ها همصدا با كاخ سفيدنشين‌ها تاكيد دارند كه تداوم حمايت از رييس‌جمهور سوريه ديگر تضمين‌كننده تامين منافع روسيه چه در بعد داخلي و چه خارجي نخواهد بود. تيلرسون درحالي از شهر لوچا در ايتاليا و جلسه با وزراي خارجه گروه 7 شامل امريكا، انگليس، فرانسه، آلمان، كانادا، ژاپن و ايتاليا راهي روسيه شده است كه برخي منابع خبري مي‌گويند يكي از پيشنهادهاي وي به ساكن كرملين اين است كه روسيه مي‌تواند به اين گروه بازگردد و نام گروه 8 را احيا كند اما به شرطي كه دست از حمايت از بشار اسد بردارد. وزراي خارجه تركيه، عربستان سعودي، امارات عربي متحده، اردن و قطر نيز اين روزها در ايتاليا هستند تا مواضع خود را به اطلاع همتاهاي خود در اين گروه برسانند. عضويت روسيه در گروه 7 در سال 2014 ميلادي به حالت تعليق درآمد و اكنون برخي از منابع مي‌گويند كه پوتين مايل به بازگشت كشورش به اين گروه است. تيلرسون در حالي به ديدار با مقام‌هاي روسي رفته است كه بوريس جانسون، وزير امور خارجه بريتانيا سفر خود به مسكو را معلق كرد تا به قول خودش در ايتاليا به همراه همتاهايش از گروه هفت درباره سوريه به مشورت بنشيند. يك صداي واحد از ايتاليا براي پوتين مخابره شده و آن هم اين است كه روس‌ها بايد نيروهاي نظامي خود را از سوريه خارج كنند و همزمان دست از حمايت از بشار هم بردارند. برخي از منابع مي‌گويند كه وزراي امور خارجه گروه 7 به تيلرسون اين اختيار را داده‌اند كه به پوتين پيشنهاد الحاق مجدد روسيه به گروه را در صورت دست برداشتن از حمايت از بشار اسد بدهد. روسيه به دليل رفتاري كه در پرونده اوكراين داشت و الحاق كريمه به خاك روسيه از گروه هشت بيرون رانده شد و اكنون شايد به دليل همكاري با غرب در پرونده سوريه بتواند به اين گعده بازگردد. برخي از تحليلگران اعتقاد دارند كه نبود سابقه خصومت‌آميز ميان تيلرسون و روس‌ها منجر به اين مي‌شود كه مكالمه منطقي در كرملين در روز چهارشنبه شكل بگيرد. مكالمه‌اي كه در آن وزيرامور خارجه امريكا به پوتين خاطرنشان خواهد كرد كه اگر روسيه مي‌خواهد به راس هرم روابط بين‌المللي بازگردد بايد بشار اسد را فراموش كند. اروپا و امريكا مي‌گويند كه مي‌توانند نقشه راه سياسي خروج بشار اسد از قدرت را با روس‌ها و متحدان اين كشور در منطقه درميان بگذارند و به رييس‌جمهور سوريه مصونيت قضايي نيز بدهند. درحالي كه روسيه در شش سال گذشته به پرونده سوريه به چشم يك سرمايه نگاه كرده است اكنون اروپا، امريكا و متحدان عرب واشنگتن در منطقه مي‌خواهند حلقه را بر روسيه به حدي تنگ كنند كه اين كشور به تداوم سياست خود در سوريه به چشم ادامه خسران سياسي نگاه كند و نه يك سرمايه امنيتي. هفته گذشته تنها چندساعت پس از حمله شيميايي به خان شيخون بود كه سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه در اظهاراتي بي‌سابقه تاكيد كرد كه با وجود رابطه بسيار قوي ميان روسيه و سوريه، حمايت كرملين از بشار اسد بي‌قيد و شرط نيست. حضور ترامپ در كاخ سفيد و مخالفت يكدست اروپايي‌ها با وي اين اميدواري را به روس‌ها داده بود كه مسكو مي‌تواند از اين اختلاف ميان زوج‌هاي محبوب در عرصه بين‌المللي استفاده كند. مخالفت شديد اللحن اروپايي‌ها با اقدام‌هاي روسيه در قبال اوكراين موجي از تحريم‌ها عليه روسيه را به راه انداخته بود كه دوستي كاخ سفيد با كرملين مي‌توانست علاجي فوري براي آن باشد. با اينهمه حمله شيميايي كه به خان شيخون صورت گرفت و به تبع آن حمله امريكا به پايگاه هوايي الشعيرات به كارت‌هايي بدل شده كه اروپايي‌ها را به سمت كاخ سفيد بازگرداند. اروپايي‌ها كه در ابتدا به‌شدت از سياست‌هاي انزواطلبانه ترامپ ترسيده بودند و گمان مي‌كردند كه وي به دليل تمايل به نزديكي به روس‌ها از خير حل ماجراي كريمه به نفع اوكراين مي‌گذرد در چند روز گذشته با اميدواري بيشتري به رييس‌جمهور امريكا نگاه مي‌كنند. اروپايي‌ها يكصدا از حمله امريكا به الشعيرات حمايت كردند به خصوص زماني كه تيلرسون مباحث مربوط به دغدغه‌هاي حقوق بشري را در سخنان خود پررنگ كرد. بوريس جانسون، وزير امور خارجه بريتانيا به صراحت اعلام كرد كه حمايت گسترده‌اي در سطح بين‌المللي از آنچه كه امريكا در پاسخ به حمله شيميايي خان‌شيخون انجام داد، وجود دارد. وزير امورخارجه ايتاليا آنچه را كه بر زبان همتاهاي اروپايي‌اش بود پس از حمله امريكا به سوريه بر زبان راند و گفت اين حمله منجر به هماهنگي بيشتر ميان اروپا و امريكا شد. با وجود همصدايي شكلي كه ميان اروپا و امريكا در مقطع فعلي به وجود آمده است اما تلاش‌هاي اروپايي‌ها براي تشديد تحريم‌هاي روسيه و سوريه در نشست گروه 7 در ايتاليا بي‌نتيجه ماند. برخي از منابع اروپايي مي‌گويند كه بريتانيا خواستار تحريم مقامات ارشد كشورهاي روسيه و سوريه بوده كه اجماعي در اين باره ميان كشورهاي گروه 7 صورت نگرفته است. وزيرامورخارجه فرانسه مي‌گويد كه اعضاي گروه 7 متفق‌القول تاكيد دارند كه بشار اسد در آينده سوريه جايي ندارد. با وجود آنكه معلوم نيست استراتژي بعدي امريكا در پرونده سوريه چيست اما ركس تيلرسون در تمام موضع‌گيري‌هاي خود از روز جمعه تا به امروز تاكيد دارد كه استراتژي واشنگتن كه اجتناب از دخالت در جنگ داخلي در سوريه است همچنان براي واشنگتن يك اولويت قابل تعقيب است. درحالي كه دونالد ترامپ در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي و حتي چندساعت پس از حمله شيميايي به خان شيخون تاكيد كرده بود كه وي رييس‌جمهور تمام جهان نيست و تنها مسووليت دولت در امريكا را بر عهده دارد لذا اولويت وي نيز پرداختن به تامين منافع ملي اين كشور است، اما حمله نظامي به سوريه چهره ديگري از سياست‌هاي واشنگتن در سطح بين‌المللي را به تصوير كشيده است. تيلرسون در حالي به عنوان رييس دستگاه ديپلماسي كشورش در حال سفر به روسيه است كه وي در بسياري از مناسبت‌هاي گذشته در سطح بين‌المللي به اعتراف همتاهاي اروپايي‌اش به شكل غيرقابل دركي ساكت بوده است. با اين‌همه اتفاق‌هاي سوريه چهره ديگري از تيلرسون را به نمايش گذاشته و وي در چند روز اخير هر روز و در يك روز بارها موضع‌گيري‌هاي متنوعي درخصوص بحران سوريه داشته است. برخي از منابع امريكايي مي‌نويسند كه يكي از دلايل فعال شدن تيلرسون، افزايش نفوذ جرد كوشنر، داماد دونالد ترامپ در كاخ سفيد است و تلاش‌هاي تيلرسون براي ممانعت از قدرت‌گيري بيشتر وي.