سه بزرگداشت
براي كيارستمي
در جشنواره جهاني فجر
الهام نداف
رضا ميركريمي دبير سي‌وپنجمين جشنواره جهاني فيلم فجر، در نشست خبري اين جشنواره صراحتا اعلام كرد: «نمي‌توانيم تريبوني در اختيار افرادي خاص و سياستمداران قرار دهيم.» جشنواره جهاني فجر روزهايي برگزار مي‌شود كه نامزدهاي انتخابات رياست‌جمهوري، خود را براي حضور در اين رقابت سياسي بزرگ آماده مي‌كنند. بدون ترديد برخي از اين نامزدها برنامه مدوني براي فرهنگ و هنر و به خصوص سينما دارند و از همين حالا جشنواره جهاني فجر را غنيمتي براي كسب وجاهت ميان سينماگران مي‌دانند. دبيرجشنواره جهاني فجر نيز سينما را فرصتي مطالعاتي براي همه اقشار جامعه مي‌داند، اما به عقيده او اين فرصت بايد هميشه و نه فقط در مقطعي خاص از سوي سياستمداران جدي گرفته شود: «سياستمداران نيز جزيي از مردم هستند و در آستانه انتخابات رياست‌جمهوري مي‌توانند از برنامه‌هاي اين جشنواره استفاده كنند. » با اين همه به گفته ميركريمي برنامه‌هاي جشنواره جهاني فجر از پيش تدوين شده و حضور سياستمداران به معني برگزاري ميتينگ‌هاي سياسي نيست. طبيعي است برگزاري جشنواره در حد و اندازه جهاني با مشكلات فراواني همراه است. ميركريمي و تيم همكاران او سال گذشته اين مسووليت را به بهترين شكل به سرانجام رساندند، اما با توجه به محدوديت‌هاي بين‌المللي ايران، در دومين تجربه برگزاري اين جشنواره آنها مسير دشواري را پيش رو دارند. دبير جشنواره جهاني فجر در بخشي از صحبت‌هاي خود به تعدادي از اين محدوديت‌ها اشاره كرد: «ما امسال مشكلات فرامتني زيادي داشتيم كه حضور رييس‌جمهور جديد امريكا هم از جمله اين مشكلات است. يك‌سري قوانين تبعيض‌آميز حتي در همين منطقه وجود دارد كه به شهروندانش اجازه سفر به ايران را نمي‌دهد.» در ادامه ميركريمي از فشارهاي داخلي گفت؛ فشارهايي كه سال گذشته كمابيش گريبانگير او و تيم برگزاري جشنواره بود و پيش‌بيني مي‌شود اين فشارها در آستانه برگزاري انتخابات و با تغيير مديريت در سازمان سينمايي، امسال بيش از سال گذشته باشد: «ما كار سختي پيش رو داشتيم كه علاوه بر دشمنان خارجي، برخي كوته‌فكران داخلي هم به آن دامن زدند كه شما نمي‌توانيد يك جشنواره محلي را هم برگزار كنيد. من همين جا مي‌گويم هر كسي مي‌تواند براي برگزاري هر چه بهتر جشنواره بيايد و ما دست‌‌شان را هم مي‌فشاريم. چون نمي‌خواهيم يك رويداد كوچك‌تر برگزار كنيم. من به آنها مي‌گويم شما بهتر است دعواي نان را سر كوچه خودتان ببريد.» در چنين شرايطي ۳۵۰ مهمان از ۶۶ كشور در جشنواره سي‌وپنجم حضور دارند كه اين تعداد ۲ برابر سال گذشته است. اين جشنواره اما جايي براي سلبريتي‌ها ندارد و ميركريمي تاكيد كرد افراد دعوت شده به اين رويداد سينمايي معدل تحصيلي بالايي دارند: «ما به سمت نخبه‌گرايي رفته‌ايم و كساني در باشگاه هم حضور دارند كه معدل تحصيلات‌شان بيشتر از فوق‌ليسانس است.»
در بخش ديگري از اين نشست ميركريمي در مقابل پرسشي مبني بر شفاف‌سازي مالي بودجه جشنواره، توضيح داد كه اين كار وظيفه او نيست و نمي‌تواند به آن پاسخ دهد: «از اعلام بودجه جشنواره جهاني فجر استقبال مي‌كنم و بد نيست حتي مقايسه‌اي هم با بودجه‌هاي ديگر صورت گيرد. من از مديريت سازمان سينمايي و وزارت ارشاد كه بودجه را در اختيار ما قرار داده‌اند، مي‌خواهم كه آن را اعلام كنند.»
او همه آنچه درباره جشنواره جهاني فجر اتفاق افتاده را مديون درايت و توجه حجت‌الله ايوبي دانست. جشنواره‌اي كه بعد از 33 سال برگزاري، بالاخره توانست به شكل مستقلي اداره شود: «اگر اين جشنواره امروز مستقل شده مرهون حمايت آقاي ايوبي بوده است. خوشبختانه حالا آقاي محمدمهدي حيدريان آمده كه با بلندنظري از همان روز اول گفت استقلال‌تان را از دست ندهيد.»
دبير جشنواره جهاني فجر در ادامه تاكيد كرد شكل و شيوه برگزاري اين جشنواره بايد با جشنواره‌هاي عربي متفاوت باشد. در عين حال قرار نيست از جشنواره‌هايي چون كن، برلين و لوكارنو كپي كنيم: «ما ادعا مي‌كنيم ذائقه و سليقه داريم و دنبال يك تعامل هستيم كه در فرهنگ به آن روابط متقابل مي‌گويند.»
به گفته ميركريمي اهداف فرهنگي و هنري در برگزاري چنين رويدادي در اولويت است اما در كنار آنها به اهداف ملي هم توجه ويژه‌اي مي‌شود: «ما مي‌خواهيم در منطقه حرف اول را در كوتاه‌مدت و در آسيا در بلندمدت بزنيم و بعد از آن به ارتقاي جهاني هم فكر كنيم.»
در بخشي از اين نشست ميركريمي درباره اعلام نشدن نامزدها توضيحاتي ارايه كرد. سال گذشته نيز نامزدها معرفي نشدند و به عقيده دبير جشنواره اين كار در جشنواره‌هاي معتبر دنيا، اتفاق مرسومي است: «هر فيلمي كه به جشنواره راه يافته جزو بهترين‌ها بوده است. پس هيات انتخاب و اعلام كانديداها را حذف كرديم. ضمن اينكه با وجود تقسيم كاري كه انجام شده، بايد يك كشتي‌بان وجود داشته باشد تا همه‌چيز را نظارت كند. بنابراين من مسووليت تمام انتخاب‌ها را برعهده دارم.» در كنار اينها برگزاركنندگان جشنواره فهرستي از فيلم‌هاي متقاضي حضور در جشنواره فجر منتشر نكردند. ميركريمي معتقد است تقاضاي صاحبان اين آثار امانتي است و مثل راز نزد دبيرخانه جشنواره باقي مي‌ماند: «از طريق ايميل از كساني كه فيلم‌شان پذيرفته نشده است عذرخواهي و سعي كرديم با احترام برخورد كنيم.»
كارگردان «خيلي دور خيلي نزديك» در حالي مسووليت فيلم‌هاي حاضر در سي و پنجمين جشنواره جهاني فجر را بر عهده دارد كه به جز فيلم‌هاي ژانر وحشت، همه آنها را ديده است: «مي‌ترسم فيلم‌هاي ژانر وحشت را ببينم. » امسال ۱۱ فيلم در ژانر ترس و دلهره‌آور در جشنواره جهاني فجر هر شب ساعت 23 اكران مي‌شود و تماشاي اين فيلم‌ها براي افراد زير ۱۶ سال هم ممنوع است. ميركريمي تاكيد كرد اين ممنوعيت به خاطر جذب تماشاگر نيست و قطعا امكان حضور افراد زير 16 سال وجود ندارد.
اما جشنواره امسال نسبت به جشنواره سال گذشته كمي متفاوت‌تر است. ميركريمي در نشست خبري اعلام كرد امسال متقاضيان بيش از گذشته شده است و بيش از يكصد نفر با هزينه خودشان به ايران مي‌آيند. مديران جشنواره در اين دوره از حضور مهمانان در هتل‌هاي گرانقيمت صرف نظر كرده‌اند و همين مساله سبب استقبال متقاضيان كشورهاي مختلف شده است. اين صرفه‌جويي تا اندازه‌اي هزينه‌هاي جشنواره را كاهش داده است. همچنين بخش دارالفنون كه يكي از شاخص‌ترين بخش‌هاي جشنواره در سال گذشته بود، به دليل استقبال زياد علاقه‌مندان امسال دو روز زودتر از جشنواره آغاز مي‌شود. در بخش «دارالفنون» ۷۰ نفر از ۳۲ كشور جهان و همچنين ۵۲ نفر از سراسر ايران حضور دارند. علاوه بر اينها جشنواره جهاني امسال سه مراسم ويژه براي عباس كيارستمي تدارك ديده است كه مسووليت برگزاري آن بر عهده سيف‌الله صمديان است. در اين مراسم افراد مختلفي از سراسر دنيا به ايران سفر كرده و از كيارستمي فيلمساز جهاني مي‌گويند.
در سي‌وپنجمين جشنواره جهاني فيلم فجر ۱۴۰ فيلم بلند سينمايي از ۵۸ كشور حضور دارند. ايران با ۳۵ فيلم و فرانسه با ۱۷ فيلم بيشترين ميزان مشاركت در جشنواره را دارند. اسپانيا، روسيه، آلمان، ژاپن، كره و تركيه با ۶ فيلم در رتبه بعدي قرار دارند و امريكا، چين، لتوني و لهستان هم با ۴ فيلم در جشنواره سي‌وپنجم حضور دارند. به گفته ميركريمي در اين دوره از جشنواره بيشتر فيلم‌هايي به نمايش درمي‌آيند كه كمتر در جشنواره‌هاي ديگر روي پرده رفته‌اند. همچنين مميزي‌ها محدود و با توافق كارگردان و صاحبان آثار است. با اين همه فيلم‌هايي انتخاب شده است كه كمتر به دخل و تصرف نياز داشته باشند.
در نشست خبري دبير جشنواره با اهالي رسانه مديران بخش‌هاي مختلف از جمله مازيار ميري، شادمهر راستين، امير اسفندياري، سيف‌الله صمديان، عليرضا شجاع‌نوري و كيوان كثيريان ميركريمي را همراهي مي‌كردند. با توجه به برنامه مدون و تجربه يك دوره برگزاري اين جشنواره انتظار مي‌رود ميركريمي و تيم همراهش روزهاي يكم تا هشتم ارديبهشت ماه سال 96، بيش از سال گذشته موفق ظاهر شوند.