خيز كردستان عراق براي جدايي

قواي سياسي منطقه كردستان عراق اخيرا اعلام كردند به منظور آگاهي از نظر مردم اين منطقه در خصوص مساله جدايي از عراق؛ احزاب و جريان‌هاي سياسي به توافق رسيده‌اند تا در روز 25 سپتامبر آتي در منطقه كردستان همه‌پرسي برگزار شود. رياست منطقه كردستان عراق كه از سال 1991 عملا به صورت خودگردان اداره مي‌شود، اعلام كرد كه اين همه‌پرسي قرار است در منطقه كردستان و شهرهاي وابسته كه تحت حاكميت منطقه كردستان نيست برگزار شود و به اين ترتيب استان نفت خيز كركوك كه هم دولت مركزي عراق و هم منطقه كردستان بر سر آن دعوا دارند جزو اين همه‌پرسي خواهد بود. منطقه كردستان كه به صورت رسمي استان‌هاي اربيل، دهوك و سليمانه را در خود جاي داده به دنبال اضافه كردن استان‌هاي ديگر از جمله استان نفت‌خيز كركوك است و اين مساله يكي از مناقشات اصلي اين منطقه با بغداد به شمار مي‌رود. الجزيره به نقل از مسوولان كرد گزارش داد كه اين همه‌پرسي الزام‌آور نيست و به نوعي نظر سنجي از ساكنان مناطق كردنشين است تا مشخص شود مردم اين منطقه علاقه‌اي به جدايي از عراق دارند يا خير. مسعود بارزاني، رييس منطقه كردستان عراق در سال 2016 گفته بود كه وقت آن فرا رسيده تا مردم كردستان با برگزاري همه‌پرسي سرنوشت خود را تعيين كنند. او تاكيد كرده بود كه اين مساله به معناي اين نيست كه فورا دولت مستقل كرد تشكيل شود بلكه به اين معني است كه همه متوجه خواهند شد مردم اين منطقه به دنبال چه چيزي هستند و چه مطالباتي دارند، همان زمان حيدرالعبادي، نخست‌وزير عراق گفته كه منطقه كردستان عراق بخشي جدا نشدني از خاك اين كشور است و اميدواريم كه از فكر جدايي عقب‌نشيني كند. دولت مركزي و منطقه كردستان عراق سال‌ها بر مساله خودگرداني حكومت در اين منطقه نزاع داشته‌اند تا اينكه در مارس 1970 توافقي ميان معارضان كرد و دولت عراق امضا مي‌شود كه بر اساس آن با تشكيل منطقه كردستان عراق موافقت مي‌شود. بعد از انتفاضه مردم عراق در سال 1991 عليه صدام حسين شمار زيادي از كردهاي عراق به مناطق مرزي ايران و تركيه فرار كردند و بعد از وقوع جنگ دوم خليج فارس در شمال عراق و منطقه كردستان به وسيله امريكا منطقه پرواز ممنوع ايجاد شد و همين مساله سبب شد تا شمار زيادي از آوارگان كرد عراقي به شهرهاي خود بازگردند و از همان وقت عملا اين منطقه به صورت خودگردان اداره شده است. در سال 1992 پارلمان كردهاي عراق در اين منطقه انتخاب و حكومت منطقه كردستان تشكيل شد اما اين نهادها به وسيله سازمان‌هاي بين‌المللي به رسميت شناخته نشد و با تشديد درگيري‌هاي خونين ميان حزب دموكراتيك كردستان و اتحاد ميهني كردستان اين موسسه‌ها طي سال‌هاي 1944 تا 1998 تقريبا فلج شدند و كارايي خود را از دست دادند. بعد از حمله امريكا به عراق در سال 2003 و تدوين قانون اساسي جديد در اين كشور در سال 2005 موجوديت فدرالي كردستان در قالب دولت مركزي عراق به رسميت شناخته شد و زبان كردي و عربي به زبان‌هاي رسمي اين منطقه تبديل شد. در سال 2005 شوراي ملي كردستان عراق مسعود بارزاني، رييس حزب دموكرات كردستان عراق را به عنوان رييس اين منطقه انتخاب كرد و در انتخابات سال 2009 به صورت مستقيم به وسيله مردم كردستان عراق بار ديگر با كسب 70 درصد آرا رياست منطقه كردستان را بر عهده گرفت. با وجود اينكه دوره قانوني رياست بارزاني بر اين منطقه به پايان رسيده است اما بنا بر توافقي كه ميان جريان‌هاي سياسي اين منطقه ايجاد شده بارزاني هنوز رياست اين منطقه را در دست دارد. اعلام تصميم احزاب كرد براي اجراي همه‌پرسي در خصوص جدايي از عراق اعتراضاتي در سطح داخلي و خارجي به همراه داشته كه نشان مي‌دهد طرح تشكيل دولت مستقل كرد در منطقه با پيچيدگي و چالش‌هاي زيادي مواجه خواهد شد. تركيه يكي از مخالفان سر سخت تشكيل دولت مستقل كرد در منطقه است زيرا آنكارا معتقد است تشكيل دولت كردستان، شهروندان كرد تركيه را به همين جهت سوق خواهد داد و اين مساله براي تركيه كه هرگز نتوانسته همزيستي مسالمت آميزي ميان اقوام كرد و ترك در اين كشور برقرار كند خطرآفرين خواهد شد. با وجود اينكه بارزاني گفته كه برگزاري همه‌پرسي به معناي جدايي از عراق نيست و فقط آگاهي از راي مردم است اما روزنامه العرب نوشته كه اين اقدام به معناي پيدا كردن اهرم ديگري براي اعمال فشار و باجگيري از دولت مركزي عراق به وسيله كردها در مذاكرات احتمالي با بغداد خواهد بود. بر اساس اين گزارش رهبران كرد در مذاكرات احتمالي با بغداد مي‌خواهند دولت مركزي عراق را بر سر دوراهي قرار داده و دو طرح را پيشنهاد دهند؛ يكي جدايي كامل كردستان از عراق با پشتوانه همه‌پرسي است و ديگري اعمال فشار بر بغداد براي عقب‌نشيني در برابر خواسته‌هاي رهبران احزاب كرد است كه در الحاق كركوك به منطقه كردستان و افزايش بودجه منطقه كردستان خلاصه مي‌شود. يكي از اختلاف‌هاي عمده بغداد و اربيل در طول سال‌هاي گذشته در خصوص درآمد حاصل از نفت عراق بوده است كه منطقه كردستان اقدام به فروش و صادرات نفت به صورت مستقل كرده بود كه دولت مركزي هم با خودداري از پرداخت سهم بودجه كردستان از بودجه مركزي پاسخ اين اقدام آنها را داده بود. با توجه به اينكه تركيه يكي از مخالفان اصلي تشكيل دولت مستقل كردستان است، كردهاي عراق نمي‌خواهند در پروژه جدايي از عراق عجله كنند به همين دليل براي اجتناب از تحريك خشم تركيه به آنكارا هم اطمينان خاطر مي‌دهند كه قرار نيست بعد از همه‌پرسي تجزيه و جدايي صورت بگيرد اما تركيه با اين ديد به مسائل نگاه نمي‌كند و به نظر مي‌رسد با تصميم براي همه‌پرسي برخورد جدي خواهد كرد. بن علي ايلديريم، نخست‌وزير تركيه جمعه گذشته اعلام كرد آنكارا مي‌خواهد همه مردم عراق به عنوان يك امت واحد در كنار هم زندگي كنند و اضافه كردن يك مشكل ديگر به مشكلات خاورميانه كار درستي نيست. وي همچنين تاكيد كرده بود حفظ تماميت ارضي و حاكميت سياسي عراق يكي از سياست‌هاي اصلي تركيه است.
اختلاف داخلي كردها
تصميم براي همه‌پرسي در كردستان عراق نه‌تنها در تناقض با قانون اساسي اين كشور است حتي در داخل خود كردستان عراق و ميان احزاب كرد اين كشور هم با مخالفت‌هايي همراه شده است، به اين ترتيب جريان التغير و حزب اتحاد ميهني كردستان معتقدند كه تصميم براي برگزاري همه‌پرسي يك مانور سياسي از سوي بارزاني است تا چهره بهتري از خود به نمايش بگذارد در حالي كه با وجود گذشت دو سال از پايان دوره رياست او بر منطقه هنوز كناره‌گيري نكرده است. روزنامه العربي الجديد در اين راستا به نقل از يك منبع آگاه گزارش داد كه اختلاف در بدنه سياسي كردها به حدي است كه برخي سران جريان‌هاي سياسي در نشست روز چهارشنبه اربيل شركت نكرده بودند. بر اساس اين گزارش جريان‌هاي كرد با طرح بارزاني براي برگزاري همه‌پرسي موافقت كرده‌اند اما در مقابل از او تعهد گرفته‌اند تا انتخابات پارلمان اين منطقه براي انتخاب رييس جديدي براي كردستان برگزار شود. به گفته اين منبع، امارات يكي از كشورهايي است كه از همه‌پرسي در كردستان استقبال مي‌كند به همين دليل ابتسام الكتبي، رييس مركز سياسي امارات توافقي با اربيل امضا كرده تا بر اساس آن اين موسسه در زمينه برگزاري همه‌پرسي به منطقه كردستان كمك كند. اين منبع دولتي گفت: من اسم اين اقدام را استقلال نمي‌نامم اين كار يعني تجزيه عراق در حالي كه نقش امارات در اين زمينه روز به روز افزايش پيدا مي‌كند. سعد الحديثي، سخنگوي دولت عراق روز جمعه گذشته گفته بود هر اقدامي كه از سوي هرجريان يا گروهي سياسي در عراق گرفته مي‌شود بايد مطابق قانون اساسي اين كشور باشد و افزوده بود كه آينده عراق به يك فرد مربوط نمي‌شود كه بخواهد خودسرانه براي كل كشور تصميم‌گيري كند؛ هر تصميمي در خصوص آينده عراق به همه شهروندان اين كشور مربوط مي‌شود و يك فرد حق ندارد سرنوشت كشور را به تنهايي مشخص كند. نخست‌وزير عراق با مسعود بارزاني به صورت تلفني گفت‌وگو كرده و به گفته منابع آگاه العبادي از بارزاني خواسته مساله برگزاري همه‌پرسي را با توجه به شرايط فعلي كشور به تاخير بيندازد كه بارزاني با اين درخواست نخست‌وزير مخالفت كرده است. با اين وجود آرامش نسبي دولت مركزي عراق در برابر اين تصميم شايد به اين دليل است كه بغداد معتقد است برگزاري همه‌پرسي با چالش‌ها و موانع زيادي مواجه است كه برگزاري آن در زمان تعيين شده را غير ممكن مي‌سازد. تحولات خاورميانه و درگير شدن منطقه با پديده داعش، نيروهاي پيشمرگه و آسايش كردي را وارد ميدان مبارزه در منطقه كرده است و همين مساله منجر شده كه ايده تشكيل حكومت كردستان در جريان‌ها و احزاب كرد تقويت شود كه معتقدند نيروهاي آسايش و پيشمرگه مي‌توانند نيروهاي مسلح يك حكومت مستقل را تشكيل دهند، ايالات متحده نيز با تقويت گروه‌هاي كرد حاضر در سوريه در جنگ عليه داعش از تشكيل دولت مستقل كردستان استقبال مي‌كند و به اين ترتيب مي‌تواند نفوذ خود را در منطقه تقويت كند.