اروپا، ترامپ را به نفع تهران دور زد

سارا معصومي

21 تا 23 ژوئن 2017، شهر والنسيا در اسپانيا و نشست سالانه نهاد ترتيبات مالي بين‌المللي براي جلوگيري از پولشويي و تامين مالي تروريسم موسوم به FATF. ايران و ميزان همكاري اين كشور با FATF يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي مورد بحث حاضران است. يك سال پيش پس از حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5، تهران از ليست سياه به شكل موقت خارج شد و اين خروج تا تاريخ 23 ژوئن (روز جمعه) هم اعتبار داشت. يك سال پيش اعضاي اين نهاد مالي بين‌المللي موافقت كردند كه محدوديت‌هاي تحميلي قبلي اين نهاد بر نظام بانكي و مالي ايران را براي مدت زمان محدودي معلق يا متوقف نگاه دارند. شرايط جهاني در آن نشست با فضاي بين‌المللي كه نشست روز جمعه در سايه آن برگزار شد كاملا متفاوت بود. جهان شاهد ظهور دونالد ترامپ به عنوان رييس‌جمهور در امريكا نبود، فضاي بحران‌هاي منطقه‌اي به سمت تلاش برخي بازيگران براي تنش‌آفريني‌هاي بي‌شمار نرفته بود و تندروها در رياض، واشنگتن و تل آويو هنوز اينچنين اتحادهاي پنهان خود را علني نكرده بودند. آنچه جهان از 20 ژانويه سال 2017 تجربه كرد عملا نگراني‌هايي را براي تشديد فشارها بر ايران در سطح بين‌المللي با هدايت و جهت دهي امريكا ايجاد كرده بود. يكي از اين نگراني‌ها هم به نشست FATF در اسپانيا و مساله تمديد توقف اقدام‌هاي تنبيهي در مورد ايران بازمي‌گشت. در حالي كه خبرهاي پشت پرده حاكي از اين بود كه امريكا و برخي متحدان منطقه‌اي اين كشور تلاش دارند مانع از تمديد توقف اجراي اين اقدام‌هاي تنبيهي در مورد ايران شوند، روز جمعه اعضاي نهاد FATF طي مصوبه‌اي از اقدامات موثر نظام بانكي و مالي ايران براي مقابله با پولشويي و تامين مالي تروريسم تقدير كردند و بدين‌ترتيب براي دومين سال متوالي اعمال محدوديت‌هاي تحميلي قبلي اين نهاد بر نظام بانكي و مالي ايران را تعليق و متوقف كردند. در بيانيه FATF در اين باره آمده است: در ژوئن 2016، FATF تعهد سياسي بالاي ايران براي پاسخ دادن به برخي نقص‌هاي موجود در سيستم مالي و بانكي بين‌المللي اين كشور را مورد استقبال قرار داد. ايران در همان تاريخ تصميم خود براي كمك گرفتن‌هاي فني در اجراي برنامه عمل از سوي FATF را اعلام كرد. با توجه به تعهد سياسي ايران به اين مساله و همچنين با نيل به گام‌هايي كه اين كشور در راستاي برنامه عمل برداشته، FATF تصميم مي‌گيرد كه اقدام‌هاي تنبيهي عليه اين كشور را همچنان معلق نگاه دارد. FATF به روند نظارت بر اجراي برنامه عمل از سوي ايران ادامه مي‌دهد و مقدمات را براي برداشتن گام‌هاي آتي هم فراهم مي‌كند. البته ايران در دستور كار بيانيه عمومي FATF تا زماني كه برنامه عمل كاملا اجرايي شود، باقي مي‌ماند. تا زماني كه ايران گام‌هايي را كه بايد براي پاسخ دادن به كاستي‌هاي وارده بر سيستم بانكي و مالي خود برداشته و در برنامه عمل هم به آنها اشاره شده برندارد FATF نسبت به تغذيه مالي تروريست‌ها با استفاده از شبكه مالي ايران و تهديدي كه اين مساله براي سيستم مالي بين‌المللي دارد، دغدغه خواهد داشت. در ادامه اين بيانيه هم از ايران درخواست شده كه به نقص‌هاي مطرح شده از سوي FATF به خصوص مسائل مربوط به تغذيه مالي تروريست‌ها توجه كند و درصدد رفع هرچه سريع‌تر آنها برآيد.
FATF در حالي دستور به تمديد توقف اجراي اقدام‌هاي تنبيهي عليه ايران به مدت 12 ماه ديگر داد كه پيش از اين برخي رسانه‌هاي داخلي در ايران مانند خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) و خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا) در خبرهاي مشابه به نقل از برخي منابع آگاه از كارشكني‌هاي دولت ترامپ و برخي از لابي‌هاي عربي آنها در اين مسير خبرداده بودند. براساس اين اخبار، دولت ترامپ با حمايت برخي كشورهاي عربي تلاش كرده بود اعضاي اين نهاد مالي بين‌المللي را براي عدم تمديد توقف اجراي اقدام‌هاي تنبيهي عليه ايران تحت فشار قرار دهند. تلاشي كه در نهايت هم با راي براساس اجماع اعضاي اين نهاد به بن‌بست خورد.
حميد بعيدي نژاد، سفير ايران در بريتانيا و از اعضاي تيم مذاكره‌كننده ايران پس از تصميم جديد FATF در توقف اجراي تنبيه‌هاي ايران نوشت: كشورهاي اروپايي و كشورهاي بزرگ اقتصادي جهان با اين تصميم خود، امكان توسعه روابط بانكي و مالي خود با ايران را كه يكي از اهداف عمده تفاهم هسته‌اي برجام است، تضمين كردند. اين تصميم در شرايطي اتخاذ مي‌شود كه برخي محافل و مراكز تندرو در امريكا از ترامپ رييس‌جمهور اين كشور خواسته بودند كه به هر ترتيبي جلوي اين تصميم را بگيرد اما امريكا تحت فشار كشورهاي اروپايي نهايتا پذيرفت كه متن مورد حمايت تمامي كشورهاي مهم جهان را بپذيرد. امريكا با پذيرش متن مصوبه اين نهاد بين‌المللي مجبور شد اقدامات موثر بين‌المللي ايران در مقابله با پولشويي و تامين مالي تروريسم را مورد تاييد قرار دهد تا راه براي رفع هر چه بيشتر محدوديت‌هاي بانكي و مالي ايران طبق برجام هموار شود.

چراغ سبز براي ايمن ماندن معامله با ايران
FATF كه مقر اصلي آن در پاريس است پس از حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در جولاي سال 2015 بود كه تغيير نگاه بنيادين به ايران را در سر لوحه برنامه‌هاي بازبيني خود قرار داد و در سال 2016 با معلق شدن برخي اقدام‌هاي تنبيهي عليه ايران به مدت يك سال موافقت كرد. در همان زمان هم كشورهاي حاضر در مذاكرات هسته‌اي با ايران بودند كه از FATF درخواست معلق شدن برخي تنبيه‌هاي ايران را كردند. اقدامي در راستاي اجراي با حسن نيت برجام تا روند بازگشت ايران به بازارهاي بين‌المللي و جامعه جهاني به خصوص از بعد اقتصادي تسريع شود. تحريم‌ها و اقدام‌هاي تنبيهي كه از سوي FATF بر كشورها تحميل مي‌شود به دليل سابقه نه چندان مثبت آنها در شفاف‌سازي چرخه مالي و بانكي به خصوص در مساله تامين مالي گروه‌هاي تروريستي و همچنين پولشويي است. تا پيش از سال 2016 و معلق شدن تحريم‌هاي ايران در اين نهاد بين‌المللي مالي ايران و كره شمالي در ليست سياه قرار داشتند. اين قرارگرفتن در ليست سياه به معناي اين بود كه بانك‌هاي غربي و آسيايي براي معامله و انجام كارهاي تجاري با ايران با محدوديت‌هاي بسياري از سوي FATF روبه رو مي‌شدند. ايران در يك سال گذشته اقدام به تصويب قانون‌هايي در مجلس شوراي اسلامي براي مقابله با فايننس گروه‌هاي تروريستي و همچنين پولشويي كرده است. همزمان ايران اقدام به نصب سيستم‌هايي در بانك‌هاي خود كرده تا نقل و انتقال‌هاي مشكوك مالي را شناسايي كند. برخي از مقام‌هاي ايران در مصاحبه‌هاي خود تاكيد دارند كه تهران احتمالا مي‌تواند تا پايان سال 2017 ميلادي به تدابير خواسته شده از سوي FATF به شكل كامل جامه عمل بپوشاند.
المانيتور در اين باره مي‌نويسد: ايران ترجيح مي‌دهد كه نام اين كشور به طور كامل از ليست خارج شود اما در حال حاضر با توجه به اقدام عملي كه ليست ملزومات آن در اختيار تهران قرار گرفته بهترين سناريو تا تحقق كامل تمام بندها مي‌تواند تعليق اجراي اقدام‌هاي تبيهي عليه تهران باشد. در حالي كه دونالد ترامپ همزبان با بسياري از تندروهاي امريكايي در كنگره و هم‌راستا با برخي متحدان منطقه‌اي خود تلاش مي‌كند كه حلقه محاصره بر ايران را دوباره تنگ كند اما به نظر مي‌رسد كه اروپايي‌ها براي تمديد اجراي اقدام‌هاي تنبيهي ايران دست به تلاش‌هاي بسياري در روزهاي منتهي به نشست اف‌اي‌تي‌اف در اسپانيا زدند. المانيتور در گزارش خود در اين باره مي‌نويسد: آنها ترجيح مي‌دهند كه ايران را در ليست خاكستري نگاه دارند به جاي آنكه نام آن را دوباره در ليست سياه درج كنند. به باور نمايندگان كشورهاي اروپايي اين اقدام مي‌تواند به منزله مشوقي براي ايران باشد تا گام‌هاي بيشتري را براي بهبود وضعيت بانكداري خود بردارد و همچنين به پررنگ‌تر شدن فضاي مثبت پيرامون ايران در سطح جهاني براي ورود به بازارهاي اين كشور هم كمك شاياني خواهد كرد. ايران همواره در يك سال و نيم گذشته از زمان اجراي توافق هسته‌اي اين گلايه را داشته است كه عدم اجراي با حسن نيت برجام از سوي برخي از شركاي تهران در اين مذاكرات كه عمدتا امريكا است، منجر به اين شده كه روند بازگشت ايران به جامعه جهاني با كندي پيش برود. الي گرانمايه كه از تحليلگران ارشد مسائل ايران در شوراي اروپايي است در اين باره به المانيتور مي‌گويد: وضع دوباره اقدام‌هاي تنبيهي اف تي‌اي اف در برابر ايران مي‌توانست بر عزم و اراده كمپاني‌ها و بانك‌هاي اروپايي براي معامله با تهران تاثير منفي بسياري بگذارد. اگر FATF توقف اجراي اقدام‌هاي تنبيهي خود را برداشته بود روند پيشرفت اقتصادي كه ميان ايران و اروپا شكل گرفته بود هم متوقف مي‌شد. اين مساله عملا اجراي صحيح برجام را با مخاطره روبه‌رو كرده و به معناي ديگر توافق هسته‌اي را به قهقرا برده بود.
به گفته اين تحليلگر مسائل ايران، بانك‌هاي بزرگ در روسيه و چين هم در نامه‌هاي درخواستي جداگانه به FATF از اين نهاد مالي بين‌المللي چراغ سبزي براي ايمن بودن معامله با ايران مطالبه كرده بودند. مساله‌اي كه نشان مي‌دهد حتي كشورهايي كه بيشترين سطح تماس اقتصادي با تهران را دارند و رابطه سياسي آنها با ايران نيز در كل مثبت است براي هرگونه نزديك شدن به تهران به مجوز و چراغ سبز FATF نياز دارند.
المانيتور در ادامه اين گزارش مي‌نويسد: مخالفان امريكايي برنامه جامع اقدام مشترك در چندهفته گذشته لابي‌هاي وسيعي را براي وضع دوباره تحريم‌هاي FATF عليه ايران به كار گرفته بودند. در مقاله مشتركي كه دو سناتور امريكايي روز دوشنبه هفته گذشته در وال استريت ژورنال نوشتند هر دو از FATF خواستند كه اقدام‌هاي تنبيهي عليه ايران را بازگرداند. در بخش‌هايي از اين مقاله مشترك ادعا شده بود كه ايران براي مقابله با پولشويي كه مدنظر FATF است اقدام‌هاي بسيار ناچيزي انجام داده است و اين در حالي است كه ادعاي تكراري و بدون سند و مدرك حمايت ايران از جريان‌هاي تروريستي نيز در اين مقاله چندين بار تكرار شده بود.
منابع آگاه در حالي از تلاش‌هاي دولت ترامپ براي اجرايي شدن دوباره تحريم‌هاي FATF عليه تهران خبر مي‌دهند كه دولت ترامپ با وجود همه هياهوهاي صورت گرفته همچنان به برجام پايبند است و تحريم‌هاي هسته‌اي كه از سوي امريكا بر ايران اعمال شده بود نيز توسط دونالد ترامپ معلق شده‌اند. المانيتور در بخش ديگري از گزارش خود مي‌نويسد: با وجود اينكه FATF با تمديد توقف اجراي تحريم‌هاي ايران موافقت كرده است اما هنوز هم برخي از كمپاني‌هاي غربي يا بانك‌هاي بزرگ براي كار با ايران دچار ترديد هستند و دليل آن هم تحريم‌هاي يكجانبه غيرهسته‌اي است كه دولت جديد امريكا به دنبال وضع آنها عليه ايران است. تحريم‌هايي كه مي‌تواند جريمه‌هاي سنگين را عليه كمپاني‌ها و بانك‌هايي كه با ايران كار كنند، اعمال كند. با اين همه به نظر مي‌رسد كه اگر اراده اقتصادي در كمپاني‌ها و بانك‌هاي متنوع براي همكاري با ايران وجود داشته باشد آنها مي‌توانند مسيرهاي ايمن در اين زمينه را شناسايي كنند.
در مدت يك سال و نيم گذشته از اجراي برجام؛ بويينگ كه شركت هوايي امريكايي است در چندقرارداد جداگانه با ايرلاين‌هاي ايراني، كليد صادرات وسيع به تهران را زده است، شركت آلماني زيمنس نيز موافقت خود را با ارتقاي وضعيت شبكه حمل و نقلي و ريلي ايران اعلام كرده و چند غول حوزه خدمات ارتباطي انگلستان نيز كار مدرن‌سازي شبكه‌هاي ارتباطي ايران را آغاز كرده‌اند. ايرباس نيز كه همتاي اروپايي بويينگ در حوزه هواپيما است قراردادهاي كلان و پرتعدادي را با ايرلاين‌هاي دولتي و خصوصي در ايران منعقد كرده است. هفته گذشته شركت توتال فرانسه نيز آمادگي خود براي سرمايه‌گذاري در ميدان گازي پارس جنوبي را اعلام كرد. مسوولان توتال فرانسه مي‌گويند كه توسعه ميدان گازي پارس جنوبي را با سرمايه‌گذاري اوليه يك ميليارد دلار آغاز خواهند كرد. در حالي كه در مجموع برخي از مقام‌هاي ايراني مي‌گويند كه ميزان سرمايه‌گذاري‌هاي مستقيمي كه در اين كشور پس از برجام انجام شده از حد مدنظر آنها كمتر بوده است اما به نظر مي‌رسد كه اين روند اندك اندك با چراغ سبزهايي كه دولت‌هاي اروپايي و اتحاديه اروپا نشان مي‌دهند در حال سرعت گرفتن است.
به گزارش« اعتماد»، در حالي كه در امريكا طرح شماره 722 با عنوان پرطمطراق مقابله با فعاليت‌هاي ثبات زداي ايران از سد مجلس سنا با 98 راي مثبت در مقابل 2 راي منفي عبور كرده اما در پيچ و خم‌هاي مجلس نمايندگان گرفتار شده است، در روزهايي كه در منطقه عربستان سعودي به همراه چندكشوري كه نقش پدرخواندگي سعودي را پذيرفته‌اند عرصه را بر قطر تنگ كرده و از اين كشور مي‌خواهند كه تمام ارتباط‌هاي ديپلماتيك خود با تهران را قطع كند اما در اروپا صداي ديگري به گوش مي‌رسد. صدايي از بروكسل كه فدريكا موگريني مسوول سياست خارجي آتحاديه اروپا مي‌گويد به دنبال ايفاي نقش جدي‌تر در عرصه بين‌المللي است. قريب به دو هفته پيش بود كه فدريكا موگريني در نشست پرسش و پاسخ در اسلو درحالي كه دوشادوش محمد جواد ظريف، وزيرخارجه ايران نشسته بود تعهد داد كه اتحاديه اروپا فارغ از ديدگاه‌هاي ساير شركايش در برجام به كار با ايران و اجراي توافق هسته‌اي ادامه مي‌دهد. وي تداوم برجام از سوي اتحاديه اروپا را تضمين شده خواند و اكنون به نظر مي‌رسد كه تصميم FATF در تمديد توقف اقدام‌هاي تنبيهي عليه ايران كه با اجماع اعضا هم به دست آمده بخشي از همان ضمانتنامه‌اي است كه اروپايي‌ها از آن سخن مي‌گفتند. در حال حاضر سياست‌هاي تند و تيز ترامپ عليه ايران و همچنين اقدام‌هاي بي‌حساب و كتاب برخي بازيگران منطقه‌اي كه تنها ثمره آن دميدن در آتش بحران‌هاي امنيتي در منطقه و سرايت آن به جامعه جهاني است، اروپا را پس از سال‌ها مشتاقي و مهجوري به سمت ايران كشانده است. اگر تا پيش از روي كار آمدن دولت يازدهم اين ايراني‌ها بودند كه بايد براي مهار تبعات مشكلات اقتصادي ناشي از تحريم ايران به راهي براي دور زدن اين تحريم‌ها مي‌انديشيدند اكنون اروپا دست در دست روسيه و چين به عنوان دو بازيگر اصلي ديگر در برجام به نفع ايران، تحريم‌هاي غيرهسته‌اي يا تهديد به تحريم‌هاي ترامپ را دور مي‌زند.