رهبر انقلاب با اختصاص مبلغ 150 ميليون دلار براي مقابله با گرد و غبار در استان خوزستان از محل منابع صندوق توسعه ملي موافقت كردند. در روزهايي كه دوباره گرد و غبار بر سر استان خوزستان ويران شده است، از كميسيون تلفيق مجلس شوراي اسلامي خبري بيرون آمد مبني بر حذف رديف بودجه 150 ميليون دلاري مقابله با گرد و غبار (ريزگردها) .
اين خبر «ايسنا» از قول كريم شافعي، معاون حقوقي و پارلماني سازمان حفاظت محيط زيست منتشر شد. به فاصله چند ساعت بعد «غلامرضا تاج‌گردون» رييس كميسيون تلفيق بودجه حذف اين رديف را تكذيب كرد. تاج گردون در عين حال به‌شدت از دولت انتقاد كرد كه چرا «بدون اذن رهبري» اين بودجه را پيشنهاد داده است. مطابق قانون منابع مالي صندوق توسعه ملي صرفا بايد براي طرح‌هاي توسعه‌اي هزينه شود مگر اينكه رهبري انقلاب با هزينه در محل‌هاي ديگر موافقت كنند. ابهام درباره سرنوشت اين بودجه سه روز بيشتر دوام نيافت. ديروز سه‌شنبه خبرگزاري‌ها از موافقت مقام معظم رهبري با بودجه 150 ميليون دلاري مقابله با گرد و غبار در استان خوزستان، خبر دادند. «عباس پاپي‌زاده» نماينده دزفول در اين باره به خبرگزاري «مهر» گفت: «با پيگيري نمايندگان خوزستان، رهبري اذن تامين اعتبارات آن را از محل صندوق توسعه ملي صادر كردند.» به گفته پاپي‌زاده در لايحه بودجه 96 هم با موافقت رهبري و تصويب مجلس 100 ميليون دلار از صندوق توسعه ملي براي اين طرح اختصاص يافته بود و با اين اعتبار طرح كانال‌كشي به برخي كانون‌هاي ريزگرد در دست اجراست. حالا به اين ترتيب در سال 97 هم قرار است 150 ميليون دلار ديگر براي مداخله در بحران گردوغبار استان خوزستان هزينه شود. اختصاص رديف بودجه سالانه براي مقابله با گرد و غبار مي‌تواند در كاهش ميزان بحراني كه نشانه‌هاي جدي‌اش از ابتداي دهه 80 خودشان را نشان داده بودند؛ موثر باشد.
بحراني شدن هواي خوزستان در يك هفته اخير و از طرف ديگر انتشار خبر حذف بودجه 150 ميليون دلاري موجب شد تا فعالان اجتماعي استان خوزستان در شبكه‌هاي اجتماعي حسابي از دولت و مجلس گلايه كنند. پاي اين گلايه‌ها به مصاحبه تلويزيوني دوشنبه‌شب رييس‌جمهوري هم باز شد. آنجا كه كه رضا رشيد‌پور با يادآوري شعار انتخاباتي مردم خوزستان براي حسن روحاني در ايام انتخابات كه گفته بودند: «ما كه هوا نداريم/ ولي هواتو داريم»؛ از روحاني درباره چاره‌انديشي دولت براي حل اين مشكل پرسيد. رييس‌جمهوري هم با اشاره به اينكه ريزگردها هم منشأ داخلي دارد و هم منشا خارجي درباره اقدامات دولت در حوزه داخلي توضيح داد: «از امسال براي مهار منشا ريزگردهاي داخلي اقدام كرده‌ايم. البته اين مساله زمان‌بر است و ما نمي‌توانيم صدها هزار هكتار را در چند ماه نهالكاري كرده يا به سرعت به تالاب خشك شده آب برسانيم اما كار را شروع كرده‌ايم. جنوب شهر اهواز يكي از كانون‌هاي اصلي گرد و غبار است كه از پارسال نهالكاري آن را شروع كرده‌ايم و تاكنون 5هزار هكتار نهالكاري شده و تا پايان سال هم ٣٠ هزار هكتار ديگر نهالكاري مي‌شود. براي حل اين مشكل به پول، آب، مالچ‌پاشي، سياست خارجي و همكاري با ساير دولت‌ها نيازمنديم. تا پايان سال مالچ‌پاشي 5هزار هكتار زمين به
پايان مي‌رسد.»
وضعيت و منشا توفان‌هاي گرد و غبار در خوزستان
اما گرد و غبار چيست و چه خطراتي دارد؟ بررسي فرآيند گرد و غبار در ايران نشان مي‌دهد كه در كنار عوامل طبيعي به وجود آورنده توده گردوغبار، فاكتورهاي محيطي نيز در بروز اين پديده مخاطره آميز و پايداري و تداوم طولاني آن دخيل هستند. وجود مناطق بياباني با پوشش گياهي تنك و بارندگي كم از مشخصه‌هاي اصلي سرزمين‌هاي واقع در عرض‌هاي پايين جغرافيايي است كه موجب ايجاد شرايط آب و هواي بسيار گرم و خشك در اين مناطق و پيدايش بادهاي موسمي در فصول گرم سال مي‌شود. اين بادها كه در اثر اختلاف فشار و اختلاف شديد دماي شب و روز مناطق بياباني و صحراها به وجود مي‌آيند، مي‌توانند ذرات حاصل از فرسايش بادي خاك را از سطح زمين بلند كرده و به حالت معلق در‌آوردند. تاثير جريان‌هاي هوايي موجب مي‌شود تا اين ذرات معلق در هوا به حركت درآمده و توفان‌هاي شن و گرد و غبار در مناطق صحرايي و حواشي آنها
ايجاد شود.
اين يك فرآيند طبيعي است كه منشا سطحي داشته و در تمامي بيابان‌ها و صحراهاي دنيا از‌جمله صحراهاي عربستان، عراق، كويت و بخش‌هاي جنوبي ايران به صورت موسمي به‌ويژه در فصول گرم سال رخ مي‌دهد. گرد و غباري كه بدين‌ترتيب به وجود مي‌آيد، تداومي دراز مدت و چندروزه دارد. به طوري كه حداكثر 20 تا 50 روز از سال را دربرمي‌گيرد و برخلاف توفان شن كه بيشتر ذراتي به بزرگي ماسه
(0/15- mm 0/35) را از سطح زمين تا ارتفاع 15 متري بلند كرده و با سرعت 16 كيلومتر در ساعت به حركت در‌مي‌آورد، باد به وجود آورنده گرد و غبار ذراتي بسيار ريز را تا ارتفاع 900 تا يك‌هزار و 800 متري بلند كرده و به دليل ريز و سبك بودن ذرات، مي‌تواند مدت زمان بسيار طولاني آنها را به حالت معلق نگه داشته و با سرعت 40 تا 80 كيلومتر در ساعت در يك منطقه بسيار وسيع
پراكنده سازد.
خشكسالي‌هاي مداوم چند سال اخير سبب شده كه مناطق بياباني در سطح تمامي كشورهاي يادشده افزايش يافته و پديده گرد و غبار با شدت و تداوم بيشتري ظاهر شود كه در اين ميان دخالت عوامل محيطي نيز موجب گسترش وسيع آن شده است به طوري كه در اكثر كشورهاي خاورميانه به ويژه ايران، گرد و غبار به پديده‌اي مخاطره‌آميز و آلاينده تبديل شده است. به نوشته «سينا پرس» خبرگزاري علم و فرهنگ بر اساس تعريف سازمان جهاني هواشناسي (WMO) هرگاه در ايستگاهي، سرعت باد از 15 متر بر ثانيه تجاوز كرده و ديد افقي به كمتر از يك‌هزار متر برسد، توفان گرد و غبار رخ داده است. در چنين توفاني معمولا ذرات بسيار ريز گرد و غبار با قطر 05/0 تا 1/0 ميلي‌متر تا ارتفاع بسيار بالاتري از سطح زمين به هوا بلند شده و مسافت‌هايي بسيار طولاني را طي مي‌كنند، به طوري كه گاهي قادر به پوشش شهرهاي يك كشور و حتي كشورهاي يك قاره هستند. وقوع چنين توفان‌هايي در سال‌هاي اخير در سطح منطقه‌اي و جهاني افزايش يافته و كشور ما نيز به خصوص در استان‌هايي نظير خوزستان به‌شدت درگير اين پديده شده است.
غبار به‌شدت با عوامل اقليمي نظير بارندگي، دما، سرعت باد و... مرتبط است. اينگونه توفان‌ها هنگامي به وقوع مي‌پيوندند كه مجموع بارش سالانه به طور قابل توجهي از بارش ميانگين بلندمدت منطقه بيشتر مي‌شود.
در شبه‌جزيره عربستان با افزايش دما در اواخر زمستان و اوايل بهار، دماي هواي مجاور سطح خاك افزايش پيدا مي‌كند. اين افزايش موجب تلاطم و وزش باد در لايه‌هاي زيرين اتمسفر شده و در صورتي كه سرعت وزش باد از سرعت آستانه فرسايش خاك بيشتر شود، مقدار قابل توجهي از ذرات خاك را از بستر خود جدا كرده و در جو با خود همراه مي‌كند. يافته‌هاي علمي تحقيق علمي پژوهشگران دانشگاه اصفهان كه در شماره 71 مجله «علوم و فنون كشاورزي و منابع طبيعي، علوم آب و خاك» منتشر شده، نشان مي‌دهد وقوع توفان‌هاي گرد و غبار در دوره ده‌ساله 1380 تا 1389 روند متفاوتي داشته است. بنابراين نتايج، از سال 1380 تا 1384 تعداد روزهاي همراه با توفان، روندي كاهشي نشان مي‌دهد ولي از سال 1384 به بعد، روزهاي توفاني افزايش چشمگيري پيدا كرده و در محدوده سال‌هاي 1385 تا 1387 به بالاترين حد خود مي‌رسد. طبق نتايج اين مطالعه، به طور كلي در بين ايستگاه‌هاي مختلف، ايستگاه آبادان با 164 روز، از همه بيشتر دچار پديده توفان گرد و غبار شده و بعد از آن با فاصله‌اي اندك، ايستگاه اهواز قرار دارد. كمترين ميزان وقوع توفان گرد و غبار نيز به ميزان 64 بار از ايستگاه مسجد سليمان گزارش شده است.
يافته‌هاي مطالعه حاكي از آن است كه بيشترين ميزان و تعداد روزهاي همراه با توفان گرد و غبار در استان خوزستان، همزمان با كم باران‌ترين سال دهه مورد مطالعه در اين استان بوده است. همچنين بيشترين ميزان فراواني گرد و غبار در شهرهاي آبادان و اهواز، در فصل بهار اتفاق افتاده است در حالي كه در شهرهاي اميديه، دزفول و مسجدسليمان اين اتفاق در فصل تابستان رخ داده است. با توجه به اينكه بيشترين درجه حرارت در همه ايستگاه‌ها در تابستان رخ مي‌دهد، وقوع بيشتر توفان گرد و خاك در فصل بهار براي دو شهر آبادان و اهواز، نشان از منشا فراملي اين توفان‌ها دارد. همچنين پژوهشگران با توجه به نتايج اين مطالعه اشاره كرده‌اند كه توفان‌هاي گردوغبار در استان خوزستان، با حركت از سمت غرب به شرق منشا محلي بيشتري
پيدا مي‌كنند.
چاره‌انديشي براي منشا داخلي گردو غبار
نتايج اين پژوهش هم نشان مي‌دهد استان خوزستان با پديده‌اي روبه‌روست نه در مدتي كوتاه به وجود آمده و نه در مدتي كوتاه مي‌توان اين درد را درمان كرد. بيش از يك ميليون و 200 هزار هكتار از زمين‌هاي خوزستان را بيابان تشكيل داده كه نقش مهمي در بروز پديده گردوغبار در اين استان دارد و گفته مي‌شود بين 30 تا 40 درصد اين گرد و غبارها منشا داخلي دارد. اما دولت حسن روحاني وعده داده است كه براي درمان گام به گام اين درد عميق اقدام كند. چنان كه دوشنبه شب هم رييس‌جمهوري به بلندمدت بودن مقابله با اين پديده اشاره كرد. استاندار خوزستان با اشاره به اينكه منشا داخلي 320 هزار هكتار از كانون‌هاي گرد و غبار اين استان بايد مهار شود، گفت: اكنون به برنامه مديريت يكپارچه سرزميني در استان و كانون‌هاي داخلي ريزگرد نياز داريم.
گزارش استاندار از اقدامات انجام شده
به گزارش ايرنا، غلامرضا شريعتي افزود: نمي‌توان تحمل كرد كه يك وزارتخانه براي تحقق اهداف خود پروژه‌اي را بدون توجه به پيامدهاي زيست‌محيطي آن اجرا كند. رييس‌جمهوري دستگاه‌هاي مختلف مانند وزارت جهاد كشاورزي، استانداري خوزستان، سازمان برنامه‌وبودجه و محيط زيست را مامور حل مشكل گردوغبار خوزستان كرده است.
شريعتي با اشاره به اينكه 300 ميليارد ريال در اسفند سال گذشته براي مهار كانون‌هاي گردوغبار خوزستان تخصيص يافت، افزود: در سال 96 نيز مبلغ 100 ميليون دلار براي كاهش اثرات گردوغبار در نظر گرفته شد كه افزون بر 70 درصد آن در حوزه‌هاي مختلف به جهاد كشاورزي، موسسه جهادنصر، سازمان محيط‌زيست، زمين‌شناسي و اداره كل هواشناسي خوزستان اختصاص يافت. به گفته شريعتي اين طرح‌ها شامل دو بخش بيولوژيك و فني مهندسي هستند: «در بخش فني مهندسي، موسسه جهادنصر تونلي به طول 47 كيلومتر و عرض 50 متر حفر كرده كه با وجود موانع طبيعي و غيرطبيعي بيشمار تا چند روز آينده افتتاح مي‌شود. يكي از مزاياي اين تونل آب‌اندازي به تالاب‌هاي فصلي مانند منصوري و شريفيه است كه در چند سال گذشته
خشك شدند.»
به گفته استاندار خوزستان سال گذشته بيش از 6 هزار هكتار از عرصه‌هاي فوق بحراني جنوب‌شرق اهواز نهال كاري شد، حدود چهار هزار هكتار نيز در سال‌هاي پيش از آن نهالكاري شده بود. او با اشاره به اينكه حدود 42هزار هكتار از اراضي جنوب شرق اهواز فوق بحراني است، تاكيد كرد: طبق برنامه قرار است امسال نيز در سطح 19هزار هكتار از اراضي نهال كشت شود.
به نظر مي‌رسد اختصاص بودجه 150 ميليون دلاري سال 97 مقابله با گرد و غبار خوزستان ديگر مانعي بر سر راه نداشته باشد. اما بايد ديد در هنگام ابلاغ اين بودجه و رديف‌هاي هزينه آن دولت چه رويكردي را براي گزارش كار به مردم خوزستان در پيش مي‌گيرد.
نيم نگاهي به بحران گرد و غبار خوزستان
بيش از يك ميليون و 200 هزار هكتار از زمين‌هاي خوزستان را بيابان تشكيل داده كه نقش مهمي در بروز پديده گرد و غبار در اين استان دارد و گفته مي‌شود بين 30 تا 40 درصد اين گردوغبارها منشا داخلي دارد.
وجود مناطق بياباني با پوشش گياهي تنك و بارندگي كم از مشخصه‌هاي اصلي سرزمين‌هاي واقع در عرض‌هاي پايين جغرافيايي است كه موجب ايجاد شرايط آب و هواي بسيار گرم و خشك در اين مناطق و پيدايش بادهاي موسمي در فصول گرم سال مي‌شود. اين بادها كه در اثر اختلاف فشار و اختلاف شديد دماي شب و روز مناطق بياباني و صحراها به وجود مي‌آيند، مي‌توانند ذرات حاصل از فرسايش بادي خاك را از سطح زمين بلند كرده و به حالت معلق در‌آوردند.
استاندار خوزستان: سال گذشته بيش از 6 هزار هكتار از عرصه‌هاي فوق بحراني جنوب‌شرق اهواز نهالكاري شد، حدود چهار هزار هكتار نيز در سال‌هاي پيش از آن نهالكاري شده بود. او با اشاره به اينكه حدود 42هزار هكتار از اراضي جنوب شرق اهواز فوق بحراني است، تاكيد كرد: طبق برنامه قرار است امسال نيز در سطح 19هزار هكتار از اراضي نهال كشت شود.