بررسي پديده‌اي با نام بازار سياه
رونق جشنواره يا ضرر به حال سينما؟
تينا جلالي
از همان دقايق ابتدايي كه سايت جشنواره فيلم فجر پيش‌فروش اينترنتي فيلم‌ها را آغاز كرد بلافاصله ظرفيت‌هاي در نظر گرفته‌شده پر شد و نود درصد بليت‌ها فروش رفت. در پي استقبال بالا از سوي مردم، مسوولان جشنواره هم تصميم گرفتند به ظرفيت سينماهاي مردمي سي و ششمين جشنواره فيلم فجر اضافه كنند؛ اما چنين استقبالي از پيش‌فروش بليت‌ها اين حدس را به وجود آورد كه بازار سياه و قاچاقي هم به وجود مي‌آيد. امري كه در دوره‌هاي قبل هم صورت گرفته به‌عبارت‌ديگر تا خريداري براي اين بليت‌ها هست، عده‌اي هم از اين روند سوءاستفاده مي‌كنند و براي خود كاسبي مي‌كنند. آن‌طور كه گفته‌شده اين بليت‌ها با مبالغي حداقل سه برابر قيمت اصلي ردوبدل مي‌شود.
باوجوداينكه ذات بازار سياه امري ناپسند و مذموم است اما چنين خريد و فروشي نوعي تجارت براي افراد است كه با رضايت خريدار مواجه هستند. آنها بليت‌ها را در زمان پيش‌فروش خريداري مي‌كنند تا از آن سود و بهره اقتصادي ببرند كه البته سود هم مي‌برند. چنين مبادله‌اي تنها مربوط به سينما نيست و در زمان برپايي جشنواره موسيقي هم شاهد بوديم كه در سايت ديوار قيمت بليت كنسرت 10 برابر فروش واقعي به مردم عرضه مي‌شد. معمولا در هر صنفي با چنين پديده‌اي مواجه هستيم، بليت‌هاي مسابقه جام جهاني فوتبال روسيه تمام‌شده، فروش چند برابر آن توسط عده‌اي شرط‌بندي مي‌شود و مناقصه‌هاي گوناگون براي عرضه آن گذاشته مي‌شود؛ اما درهرصورت نكته‌اي كه بايد مخاطب به آن توجه داشته باشد و در ادوار مختلف برگزاري جشنواره با آن روبه‌رو بوديم اينكه براي اكثر فيلم‌ها سانس فوق‌العاده برگزار مي‌شود كما اينكه به دليل محدود بودن فيلم‌هاي جشنواره امسال سهم هر فيلم براي نمايش در سينماها به دو بار اكران مي‌رسد. به نظر مي‌آيد امسال مخاطبي نباشد كه نتواند فيلمي را در جشنواره ببيند.
نوستالژي دهه شصت
مجتمع سينمايي كوروش همواره يكي از پرمخاطب‌ترين پرديس‌هايي سينمايي است و اين سينما از زمان پيش‌فروش بليت‌هاي جشنواره فيلم فجر ظرفيت سالن‌هايش در همان ساعت‌هاي ابتدايي پر شد و بازار سياه براي فيلم‌هاي اين مجتمع به وجود آمد. علي سرتيپي، مسوول فرهنگي سينمايي اين مجتمع و رييس كانون پخش‌كنندگان سينماي ايران با يادآوري اينكه به وجود آمدن چنين بازاري مرا ياد دهه شصت مي‌اندازد مي‌گويد: «به‌هيچ‌عنوان به وجود آمدن چنين پديده‌اي موردپسند من نيست اما اينكه مردم تا اين اندازه از فيلم‌هاي جشنواره استقبال كردند باعث خوشحالي من است. چنين اقدامي مرا ياد دهه شصت و زماني كه مردم براي فيلم ديدن مقابل سينماها صف مي‌كشيدند، مي‌اندازد. اين مساله نشان‌دهنده اين است كه ما امسال با جشنواره‌اي پربار و پرشور مواجه هستيم.»
سال 87 براي آخرين ساخته بهرام بيضايي «وقتي همه خوابيم» همچنين بازاري به وجود آمده بود كه بليت‌ها با مبلغ هنگفت به فروش مي‌رفت و جالب اين بود كه مردم هم به دنبال هم اين بليت‌ها بودند. يا اغلب فيلم‌هاي اصغر فرهادي در جشنواره با چنين بازاري مواجه مي‌شوند اما سرتيپي معتقد است: «سال‌هاي گذشته با چنين بازاري مواجه بوديم اما نه آنقدر زودهنگام و زمان پيش‌فروش اينترنتي بليت‌ها؛ بلكه معمولا زمان اكران فيلم‌ها در جشنواره اگر فيلمي كيفيتش بالا بود چنين خريدوفروش غيرقانوني شكل مي‌گرفت.»
سرتيپي با اشاره به اينكه تمام ظرفيت‌هاي در نظر گرفته‌شده براي مخاطبان در سينما كوروش درهمان ساعات ابتدايي پيش‌فروش شده تاكيد مي‌كند كه مسوولان سينمايي بايد جلوي اين افراد سودجو بايستند.
بليت‌هاي كپي نه اصل
از جهت ديگر اين نگراني هم به وجود مي‌آيد كه افراد سودجو كه به عرضه بليت‌هايي چند برابر به مخاطب مبادرت مي‌ورزند به‌صورت كپي اين بليت‌ها را به تماشاگران بدهند به همين منظور محمدرضا فرجي، مدير امور سينماهاي جشنواره فيلم فجر و مديركل سينماي حرفه‌اي در همين زمينه به ما مي‌گويد: «از گوشه و كنار شنيدم كه پيش‌فروش بليت‌ها به‌صورت غيرقانوني به مخاطبان عرضه مي‌شود البته كميته حقيقت‌ياب جشنواره اين مورد را تاييد نكرده اما با توجه به اينكه سير خريد براي مخاطبان به پايان رسيده به آنها توصيه مي‌كنيم كه از دلالان و افراد سودجو ارتباط برقرار نكنند و بليت‌ها را نخرند چون ممكن است اين افراد كپي بليت‌ها در اختيارشان بگذارند و در زمان اكران فيلم‌ها براي‌شان مشكل به وجود بيايد... اگر آنها نتوانستند از ستاد جشنواره و سامانه پيش‌فروش بليت‌ها را تهيه كنند، نگران نباشند هنوز بيست درصد ظرفيت گيشه باقي است ضمن اينكه قطعا براي فيلم‌هاي موردعلاقه‌شان سانس فوق‌العاده گذاشته مي‌شود.»
يكي از مسوولان سينماهاي مردمي جشنواره فيلم فجر در مورد بازار سياه بليت فيلم‌ها به «اعتماد» مي‌گويد: «اين مبادله دوسويه انجام مي‌شود مني كه خريدار اين بليت‌ها هستم به رونق اين بازار كمك بيشتري مي‌كنم. به همين جهت كنترل چنين پديده‌اي تقريبا غيرممكن است.»
آيا چنين افراد توسط مديران سينما قابل‌شناسايي هستند؟ او مي‌گويد: «خير اكثريت اين افراد قابل‌شناسايي نيستند؛ با نام و نام خانوادگي بليت‌ها خريداري مي‌شود و هيچ مختصات ديگري از اين افراد در دست نيست و اصلا ممكن است كه اين افراد سودجو نباشند. به اين معني كه كسي بليت فيلم‌ها را خريده اما در زمان رويداد در ايران نيست براي اينكه بليت روي دستش نماند به ديگري مي‌فروشد. ذات اين خريد و فروش حرام نيست. چون هر دو طرف رضايت كامل دارند؛ اما قطعا اين بيزينس براي سينما مضر است.»
البته يك‌سري افراد هم هستند كه غيرحرفه‌اي برخورد مي‌كنند و ممكن است كه هويت خود را در چنين خريد و فروشي لو دهند: «سال 93 شخصي بود كه هرروز از پرديس ما بليت خريد مي‌كرد؛ خودش به سالن نمي‌رفت ولي دم در ورودي مي‌ايستاد وقتي بليت فيلم‌ها براي نمايش تمام مي‌شد او در ساعت اكران فيلم مربوطه به قيمت چند برابر بليت‌هايي را كه مي‌خريد به مخاطبان مي‌فروخت. به ما اطلاع دادند و ما با او برخورد قانوني كرديم اما عده‌اي از افراد هستند كه كاملا حرفه‌اي عمل كرده و مي‌دانند چگونه عمل كنند. »
امسال بليت‌ها به‌صورت ۲ گروه قيمتي، گروه اول مجموعه يازده‌تايي بليت‌ها به مبلغ ۱۳۲ هزار تومان (نمايش فيلم‌ها در سينماهاي مدرن) و گروه دوم مجموعه يازده‌تايي بليت‌ها به مبلغ ۸۸ هزار تومان (نمايش فيلم‌ها در سينماهاي درجه‌يك) عرضه شدند.
از طرف دفتر جشنواره به آن علاقه‌مندان سينما كه علاقه‌اي به خريد بليت‌ها به‌صورت گروهي نداشتند، اين قول داده شد كه در روز اكران فيلم‌ها به گيشه سينما مراجعه كرده و بليت تهيه كنند. بااين‌حال شك و شبهاتي براي بازار سياه در نزديك‌هاي جشنواره وجود دارد: «بازار سياه نشان مي‌دهد جشنواره فيلم فجر از پويايي خوبي برخوردار است و مخاطبي دارد كه براي آن خرج مي‌كند در اين اوضاع نابسامان اقتصادي كشور مخاطب براي تماشاي فيلم‌هاي موردعلاقه‌اش هزينه مي‌كند. البته ممكن است بعدا پشيمان شود؛ اما عده‌اي هستند صرفا براي نوستالژي كه از جشنواره دارند براي آن هزينه مي‌كنند و براي تماشاي فيلم‌ها حاضرند به بازار سياه مراجعه كنند.»