شناسايي كشتار ارامنه
نقطه شكست در روابط تركيه و امريكا
محمود فاضلي
اگرچه روز 24 آوريل(سالروز كشتار ارامنه) براي ارامنه يك روز مهم تاريخي براي تحت فشار قراردادن تركيه است و براي تعدادي از كشورهاي اروپا فرصتي براي انتقادهاي تند حقوق‌بشري عليه دولت تركيه است اما ماهيت اين حادثه همچنان محل بحث و جدال‌هاي بسياري از كشورهاست. در سال 1915تمام ارامنه 15 تا 50 سال به بهانه رفتن به جبهه فراخوانده شدند و به قتل رسيدند و پس از آن زنان و كودكان ارمني نيز كشته شدند. طي چند سال حدود يك‌ونيم ميليون انسان صرفا به علت اينكه ارمني بودند به قتل رسيده و 800 هزار نفر نيز آواره ديگر كشورها شدند. ارمنستان بر اين باور است كه در سال 1915 اين تعداد از ارامنه در تركيه و توسط سربازان عثماني به قتل رسيدند. اما تركيه ضمن رد چنين آماري- تركيه اگرچه مي‌پذيرد كه بسياري از ارمني‌هاي ساكن عثماني در جريان درگيري با نيروهاي اين امپراتوري در جنگ جهاني اول كشته شدند- اما ارقام منتشر شده درباره اين كشته‌ها را به چالش كشيده و سازماندهي سيستماتيك اين كشتار و اينكه يك نسل‌كشي بوده را رد مي‌كند.
عثماني‌ها ابتدا ماليات بر ارامنه را افزايش دادند سپس به صورت برنامه‌ريزي شده‌اي آنها را مورد اذيت قرار دادند. آنها كرد‌ها و ترك‌ها را عليه ارامنه تحريك كرده و هر دو به بهانه مسيحي بودن به ارامنه حمله مي‌كردند. به ادعاي تركيه ارامنه در آن دوران در جريان يك كوچ اجباري و به خاطر بيماري، سرما و گرسنگي جان خود را از دست داده‌اند. تركان جوان نام «ارمنستان» را نيز به «تركيه شرقي» تغيير دادند تا اثري از آنها نماند. اموال آنها مصادره و كودكاني كه جان سالم به در برده بودند آواره كشورهاي ديگر شدند.
در سال‌هاي اخيرگروهي ازكشورها يك برنامه هدفمند ديپلماتيك تبليغاتي وسيع عليه تركيه برپا كرده‌اند. تركيه از به رسميت شناختن اين نسل‌كشي سرباز مي‌زند و هنوز بسياري از ابعاد اين فاجعه ناشناخته باقي مانده است. طي 106 سال گذشته، بسياري از دولت‌ها، رهبران جهان، افراد برجسته و سازمان‌هاي بين‌المللي آن را به رسميت شناخته‌اند. منتقدين اروپايي تركيه مدعي‌اند اسناد و مدارك بي‌شماري در آرشيو كشورهاي‌شان وجود دارد كه اقدامات جنايت‌آميز عاملان آن را بدون هيچ ترديدي شناسايي كرده است. در اين ميان ارامنه از 24 آوريل هميشه به عنوان فرصتي براي تحت فشار قرار دادن تركيه استفاده مي‌كنند. وزير خارجه ارمنستان اخيرا در نشست كميسيون دايمي روابط خارجي پارلمان ارمنستان تاكيد داشته «نسل‌كشي و به رسميت شناختن بين‌المللي آن همچنان يكي از موضوعات مهم و اولويت‌هاي برنامه سياست خارجي است و يك روز مهم محكوميت و پيشگيري از نسل‌كشي‌ها در صحنه بين‌المللي است. آنچه در ماه‌هاي اخير رخ داد بار ديگر به آن كشورها، چهره‌هايي كه براي ارزش‌هاي جهاني از جمله حقوق‌بشر مي‌جنگند يادآوري كرد كه مصونيت از مسووليت نسل‌كشي ارامنه به معناي فراخوان سياستمداراني است كه اهداف نسل‌كشي را دنبال مي‌كنند. 24 آوريل امسال پيام مضاعفي خواهد داشت و در اين روزكشورهاي مختلف و مقامات دولتي حمايت خود را به مردم ارمنستان ابراز خواهند كرد.» ارامنه چندي است كمپين‌هايي در زمينه شناسايي كشتار ارامنه را در رسانه‌هاي مختلف به راه انداخته و ادعاهاي ارضي و مسائل مربوط به دريافت غرامت مالي را مطرح مي‌كنند.
گروهي معتقدند در 24 آوريل اگر امريكا ادعاهاي نسل‌كشي ارامنه را مطرح كند، مي‌تواند نقطه شكست جديد در روابط تركيه و امريكا باشد و به مناسبات دو كشور آسيب وارد كند. روساي جمهوري سابق امريكا از عبارت «فاجعه بزرگ» استفاده مي‌كردند. مجلس نمايندگان و مجلس سناي امريكا در سال 2019 قانوني كه حوادث 1915 را «نسل‌كشي» مي‌شمارد، پذيرفته بودند. اما ترامپ رييس‌جمهوري سابق اعلام كرده بود كه از اين قانون حمايت نمي‌كند. اردوغان نيز به شدت به قانون مذكور واكنش نشان داده و حتي تهديد به بستن پايگاه هوايي «اينجيرليك» و پايگاه رادار «كوره جيك» كرده بود.
بايدن پيش از انتخابات رياست‌جمهوري مدعي شده بود چنانچه انتخاب شوم، متعهد مي‌شوم از قطعنامه‌اي كه نسل‌كشي ارامنه را به رسميت مي‌شناسد، حمايت كرده و حقوق‌بشر جهاني را اولويتي براي دولتم قرار دهم. چند دهه است كه لوايح مربوط به نسل‌كشي خواندن كشتار ارمني‌ها دركنگره امريكا به بن‌بست مي‌خورند و روساي جمهور امريكا نيز از نسل‌كشي خواندن آن امتناع مي‌كنند كه عمدتا ناشي از نگراني‌ها درباره روابط با تركيه است. چنين تصميمي مي‌تواند به جامعه ارمني كمك كند تا دادخواست‌هايي كه پيش از اين دادگاه‌هاي امريكا به ضرر آنها رأي داده بودند را مجددا به جريان انداخته و تجديدنظرخواهي كنند. طرف ترك نسبت به اين اقدام امريكا هشدار داده بود كه هرگونه اقدامي از سوي بايدن به جهت به رسميت شناختن كشتار سال 1915 ارامنه توسط عثماني تحت عنوان «نسل‌كشي» به روابط از هم گسسته اين دو كشور هم‌پيمان در ائتلاف ناتو هر چه بيشتر آسيب وارد خواهد كرد. به ادعاي آنكارا بيانيه‌هايي كه الزام حقوقي نداشته باشند، سودي نخواهند داشت اما به روابط آسيب وارد خواهند كرد. طرف ترك چندي پيش درباره اقدام هلند براي به رسميت شناختن دروغ نسل‌كشي ارامنه، تاكيد كرده بود در صورت دخالت پارلمان‌ها به يك مساله سياسي تبديل خواهد شد. همه بايد بدانند هركشوري كه در راستاي به رسميت شناختن ادعاي به اصطلاح نسل‌كشي ارامنه تصميم مي‌گيرد، در واقع قصد گروگان گرفتن ارمنستان و ارامنه و ممانعت از عادي‌سازي وضعيت در منطقه را دارد. به رسميت شناختن ادعاي نسل‌كشي ارامنه هيچ فايده‌اي براي ارمنستان و ارامنه نخواهد داشت. مخالفين تركيه معتقدند اهداف توسعه‌طلبانه تركيه-آذربايجان در قره‌باغ متوقف نمي‌شود و خطري بزرگ براي مردم غيرنظامي ارمنستان است. رژه جشن پيروزي اين دو كشور در باكو فرصتي بود تا اردوغان و علي‌اف گفتمان ايدئولوژيك پان تركيستي را مطرح كنند.