گرداب هائل
عباس عبدي
شايد اين تمثيل به نظر تند و گمراه‌كننده بيايد ولي معتقدم كه چنين نيست و تمثيلي واقعي است. كدام تمثيل؟ اينكه سياست قيمت‌گذاري را در همه حوزه‌ها و امور انجام مي‌دهيم، كمابيش مثل رفتارهاي كارتون جذاب و ديدني «پت و مت» است. پت و مت نماد كساني هستند كه در مواجهه با امور و براي حل مشكلات با رويكرد نقطه‌اي و ساده‌انگارانه و اقتضايي عمل مي‌كنند و فاقد نگاه سيستمي و دانش عميق و آينده‌نگرانه هستند. در واقع مثل يك لباسي است كه اندازه‌هاي آن را بدون توجه به كليت و تناسب جسمي كه بايد آن را به تن كند، تغيير مي‌دهيم، در نهايت يك لباس بدقواره و بي‌اندازه پيش روي ما قرار مي‌گيرد. وضعيت بي‌قوارگي اقتصاد و حتي سياست ايران محصول غلبه رويكرد قيمت‌گذاري است. براي آنكه روشن‌تر بگويم، مثلا قيمت‌گذاري بنزين ۱۵۰۰ تومانی هيچ فرقي با انتخاب مدير فاقد صلاحيت در فلان پست مهم يا فلان سفارتخانه ندارد هر دو بازتابي است از اراده قدرت براي قيمت‌گذاري. يكي بر كالا و ديگري بر نيروي انساني قيمت مي‌گذارد. يكي بنزين را يك‌دهم قيمت تعيين مي‌كند و ديگري كارشناسان خبره را بي‌ارزش و كم‌قيمت ارزيابي مي‌كند، به‌طوري كه در نهايت افراد كم‌صلاحيت يا بي‌صلاحيت هم عهده‌دار امور اجرايي و تقنيني مي‌شوند. قيمت‌گذاري ابتدا سهل و آسان مي‌نمايد. مي‌گوييم خب اينكه كاري ندارد، از امروز ويزيت پزشكان را اين رقم اعلام مي‌كنيم. مردم هم هورا مي‌كشند يا بليت هواپيما را فلان رقم تعيين مي‌كنيم. همه هم خوشحال مي‌شوند كه جلوي گراني و تورم را گرفته‌ايم. غافل از اينكه ماجرا به اين سادگي نيست ده‌ها و بلكه صدها عامل همزمان دست به كار مي‌شوند تا اين تصميم را خنثي كنند و دور بزنند. همان‌طور كه حكومت هم براي دور زدن تحريم‌ها اقدام مي‌كند، در اين ميان دود زيان ماجرا به چشم مردم مي‌رود، چه بسا گران‌تر از قيمت تعادلي مجبور به خريد كالا و خدمات قيمت‌گذاري شده، شوند. در واقع با قيمت‌گذاري تورم را از در بيرون مي‌كنند، ولي اين تورم از پنجره فساد و رانت و تقلب وارد مي‌شود.
دولت هم تمام توان خود را به صورت بيهوده صرف اجراي قيمت‌گذاري مي‌كند. مثلا تعرفه پزشكان چگونه دور زده مي‌شود؟ بسياري از اقلام را مي‌گويند خود بيمار بخرد. هم زحمت خريد آن به صورت گران‌تر را به دوش بيمار مي‌اندازند و هم احتمالا اقلام تقلبي است و البته تعرفه پزشك تغييري نكرده ولي در نهايت از جيب بيمار خيلي بيشتر بيرون رفته است. فكر نكنيد اين كار را فقط پزشكان بخش خصوصي يا بيمارستان‌هاي خصوصي انجام مي‌دهند. خير، بيمارستان‌هاي دولتي هم براي انجام كارهاي خود همين كار را انجام مي‌دهند و اين قيمت‌گذاري به نوعي زير سر پوپوليسم و بيمه‌هاست تا از زير بار تعهدات خود شانه خالي كنند. آنها هم به شكل ديگري خود را ذي‌حق مي‌دانند. فساد و رانت هم در اين ماجرا تا دل‌تان بخواهد فراوان است. قيمت‌گذاري گرداب هائل است، هنگامي كه درون آن بيفتيم با هر دست و پا زدني، بيشتر سقوط كرده و فرو مي‌رويم. اين اتفاق از سال ۱۳۵۴ تاكنون يعني حدود نيم قرن در ايران همزاد با تورم وجود دارد. به نظر من بدترين بخش آن نه قيمت‌گذاري در كالا و خدمات است كه البته اين هم خيلي مهم است، بلكه قيمت‌گذاري در فرهنگ، سياست و مديريت است كه موجب شده افراد و خدمات كم‌ارزش قيمت‌گذاري‌هاي بالايي شوند و برعكس. بنيان قيمت‌گذاري بر حذف تعادل از جامعه و حذف رقابت است و اين هزينه بسيار سنگيني براي توسعه و رفاه كشور داشته است. به لحاظ اقتصادي قيمت‌گذاري در پول (سود پول)، ارز و حامل‌هاي انرژي اقتصاد كشور را زمين‌گير كرده است و كل توان حكومت و دولت را از ميان برده، به ويژه دولتي كه مديرانش نيز محصول نوعي ديگر از اين قيمت‌گذاري از خلال نظارت استصوابي هستند.