بنفشه سام گيس
سازمان ملل در جديدترين گزارش خود، بار ديگر درباره افزايش توليد مت آمفتامين (شيشه) در افغانستان هشدار داد و اعلام كرد كه ايران و 18 كشور در آسياي ميانه، شرق و جنوب و غرب آسيا، اقيانوسيه، شرق و جنوب غربي آفريقا، اروپاي مركزي و شمالي، به بازارهاي عرضه شيشه افغانستان تبديل شده‌اند. در گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم ملل متحد UNODC كه روز دهم سپتامبر 2023 (19 شهريور 1402) در وين منتشر شد، اعلام شده كه در فاصله سال‌هاي 2019 تا 2022، محموله شيشه افغانستان به كشورهاي ازبكستان، جمهوري آذربايجان، تاجيكستان، قرقيزستان، هنگ‌كنگ، چين، پاكستان، استراليا، اندونزي، سري لانكا، هند، امارات متحده عربي، شرق آفريقا، جمهوري تانزانيا، موزامبيك، يمن، بحرين، ايران، جمهوري چك و فرانسه ارسال شده و مجموع كشفيات شيشه در اين مناطق، از 2.5 تن در سال 2017 به 29.7 تن در سال 2021 رسيده كه افزايش 12 برابري كشفيات در اين بازه 5 ساله، نشان‌دهنده افزايش توليد است و مي‌تواند بر اثر تغيير روش ساخت مت آمفتامين اتفاق افتاده باشد. اين گزارش، تاييد مي‌كند كه مت آمفتامين در افغانستان با سه جور پيش ساز توليد مي‌شود؛ «اِفِدرين» استخراج شده از گياه بومي افدرا (توت قرمز) كه يكي از مناطق رويش آن، نواحي كوهستاني و صخره‌اي افغانستان است، «سودوافدرين» استخراج شده از داروهاي سرماخوردگي، «افدرين» صنعتي كه به طريق غيرقانوني از مرز چين، هند، كشورهاي آسياي ميانه و پاكستان به لابراتوارهاي توليد مت آمفتامين در افغانستان مي‌رسد. كارشناسان UNODC در اين گزارش تاكيد دارند كه اگرچه ممكن است فرآوري گياه افدرا براي توليد شيشه، يك روش مقرون به صرفه باشد اما با توجه به حجم بالاي كشفيات مت‌آمفتامين افغانستان، بعيد است كه توليد، به استفاده از افدرين گياهي محدود شده باشد و بنابراين، در حال حاضر هر سه شيوه (استفاده از سودوافدرين موجود در داروهاي سرماخوردگي، افدرين صنعتي و افدرين گياهي) به‌طور همزمان در لابراتوارهاي توليد شيشه افغانستان كاربرد دارد. كارشناسان UNODC در اين گزارش، بابت تغيير رژيم بازارهاي مواد در جهان به جهت ورود حجم بالاي مت آمفتامين افغانستان ابراز نگراني كرده‌اند و هشدار داده‌اند كه افزايش توليد شيشه در افغانستان، تشديد ناامني در كل منطقه آسيا و اروپا را در پي خواهد داشت چون محموله‌هاي شيشه افغانستان، بايد از جنوب غرب آسيا و جنوب شرق اروپا به شمال و مركز اروپا برسد كه حتما بازارهاي خرده فروشي 33 كشور در اين مسير هم از همين محموله‌ها تغذيه مي‌شوند علاوه بر اينكه تردد كاروان‌هاي مواد از اين مسير، به افزايش جرايم سازمان يافته منجر خواهد شد. ... گزارشي كه روز دهم سپتامبر درباره توليد شيشه در افغانستان منتشر شد، دومين گزارش سازمان ملل طي 4 ماه اخير است. تير ماه امسال و در سالروز جهاني مبارزه با مواد مخدر، سازمان ملل با انتشار گزارشي اعلام كرد: «افغانستان از توليدكنندگان عمده مت آمفتامين‌ها در منطقه است و كاهش كشت ترياك مي‌تواند به تغيير به سمت توليد مواد صنعتي منجر شود كه بازيگران مختلف از آن سود خواهند برد.» طالبان طي 18 ماه اخير و بعد از فرمان ممنوعيت توليد و خريد و فروش مواد كه آوريل 2022 توسط هبت‌الله آخوندزاده؛ سركرده طالبان صادر شد، همواره مدعي مبارزه با تجارت مواد بوده و حتي اوايل تابستان امسال و زماني كه اعلام شد وسعت مزارع خشخاش در اين كشور در سال 2022، با افزايش 32 درصدي نسبت به سال 2021 به 233 هزار هكتار رسيده و سال 2022 بيش از 6100 تن ترياك به انبارهاي افغانستان منتقل شده، طالب‌ها، خبرنگار يك رسانه بين‌المللي را با خود همراه كردند تا يك گزارش تبليغاتي با تيتر «كاهش 80 درصدي كشت خشخاش در افغانستانِ بعد از حضور طالبان» از امحاي مزارع خشخاش در شرق، مركز و شمال شرق افغانستان كه از دو دهه قبل، پاك‌ترين مناطق به دليل كاهش وسعت كشتزارهاي خشخاش بوده، تهيه كند در حالي كه گزارش‌هاي اخير سازمان ملل از افزايش وسعت مزارع خشخاش و تداوم قاچاق هرويين و رشد توليد مت آمفتامين در افغانستان، ثابت مي‌كند شعار «مبارزه با تجارت مواد» صرفا برگ برنده اي براي ميز مذاكره با جامعه جهاني بود كه به نظر مي‌رسد با انتشار گزارش اخير UNODC، اين برگ برنده هم كاركرد خود را از دست داده است. ...
راز 10 ساله
استفاده از افدرين گياهي براي توليد شيشه در افغانستان، اولين‌بار توسط ديويد منسفيلد؛ مشاور سازمان توسعه و تحقيقات پايدار OSDR افشا شد. سپتامبر 2019 منسفيلد كه به مدت 11 سال، بر اقتصاد زيرزميني و غيرقانوني در افغانستان تحقيق مي‌كرد، در گزارشي با عنوان «ناشناخته‌هاي موج جديد توليد مت آمفتامين در افغانستان» نوشت: «در سه سال گذشته، تاجران براي خريد گياهي كه قبلاً فقط به عنوان سوخت استفاده مي‌شد، به شهر تيوِرِه در ولايت غور (غرب افغانستان) رفته‌اند. اين گياه وحشي كه در كوهستان رشد مي‌كند و در زبان محلي به نام اومان (افدرا و معروف به توت قرمز) شناخته مي‌شود، منبع افدرين؛ پيش ساز اصلي در توليد مت آمفتامين است. اين گياه بعد از خشك شدن، آسياب و بسته‌بندي شده و سپس با كاميون به ولايت فراه در جنوب غربي افغانستان و ساير ولايات منتقل مي‌شود تا براي توليد محصولي كه در افغانستان و ايران به نام شيشه معروف است و به شكل تدخيني يا تزريق مورد استفاده قرار مي‌گيرد فرآوري شود. اومان، غير از شهر تيوره، در باقي شهرهاي ولايت غور هم فروخته مي‌شود علاوه بر اينكه از سال 2018، تاجران ولايات فراه و هلمند (در جنوب غربي افغانستان) اومان را از شهرهاي ديگري هم خريداري كرده‌اند.» منسفيلد در بخش ديگري از اين گزارش نوشت: «كشف مت آمفتامين در افغانستان تا همين اواخر بسيار كم بود و باور بر اين بود كه مت آمفتامين، در ايران يا پاكستان ساخته شده اما ظهور يك بازار پر جنب و جوش براي گياه اومان نشان مي‌دهد كه صنعت توليد مت آمفتامين در افغانستان مستقر است.تا پيش از آشنايي صاحبان آشپزخانه‌هاي شيشه با روش استخراج افدرين گياهي، سودوافدرين موجود در داروهاي سرماخوردگي قاچاق شده از ايران يا پاكستان در توليد مت آمفتامين مورد استفاده قرار مي‌گرفت و حالا توليد شيشه با افدرين گياهي، بسيار ارزان و سودآور است چنانكه هزينه توليد با افدرين گياهي، معادل نصف هزينه توليد با سودافدرين استخراج شده از داروهاي سرماخوردگي وارداتي از ايران و پاكستان است.» منسفيلد در بخش ديگري از گزارش خود نوشته بود كه افدراي خشك شده، در گوني‌هاي 70 كيلويي به سمت آشپزخانه‌هايي در شهرهاي «گلستان» يا «باكواه» (در ولايت فراه) حمل مي‌شود در حالي كه در اين مسير، كمترين خطر، مواجه شدن با ماموران دولتي و پليس است اما حمله راهزنان كه در واقع، گروه‌هاي رقيب، طالبان يا شبه نظاميان مخالف دولتند، بسيار خطرناك‌تر است. منسفيلد در اين گزارش اشاره داشت كه هم پليس و نيروهاي دولتي و هم طالبان و مخالفان دولت در صورت حمله به خودروهاي حامل افدرا، رشوه مي‌گيرند كه رقم رشوه از 0.07 دلار به ازاي هر كيلو تا 150 دلار به ازاي هر خودرو متفاوت است و معمولا يك راننده حامل افدرا تا زماني كه به بازار «عبدالودود» در شهر بكواه برسد، حدود 1150 دلار به پليس يا طالبان و مخالفان دولت رشوه مي‌دهد. طبق گزارش منسفيلد، بازار عبدالودود، مركز فروش افدرين گياهي و حلال‌هاي مورد نياز توليدكنندگان شيشه و هرويين بود كه در زمان رياست‌جمهوري اشرف غني، چند بار توسط پليس افغانستان به آتش كشيده شد و منسفيلد مي‌گفت كه به دنبال اين اتفاقات، بازار عبدالودود از رونق افتاده اما در عوض، خريد و فروش افدرين (پيش ساز توليد شيشه) تولوئن (حلّال مورد استفاده در توليد هرويين) و سودسوزآور (هيدروكسيد سديم، حلّال مورد استفاده در كريستاليزه كردن مت آمفتامين) در خانه فروشندگان انجام مي‌شود چون تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهد كه آشپزخانه‌هاي شيشه، همچنان در ولايت فراه (غرب افغانستان) فعال است. منفسيلد در اين گزارش به نخ ربط تغييرات قيمتي شيشه در افغانستان و تحولات اقتصادي ايران هم اشاره كرده بود و در تحليل كاهش قيمت هر كيلو شيشه از 700 دلار به 250 دلار در سال 2018، به نقل از قاچاقچيان، سقوط 64 درصدي قيمت شيشه در بازار افغانستان را به تأثيرپذيري از تورم و گراني ارز و كاهش قابل توجه ارزش ريال ايران ربط داده بود. منسفيلد در اين گزارش بر اساس حرف‌هايي كه از روستاييان و رانندگان و تاجران بازار عبدالودود شنيده بود، نوشت: «از 450 كيلو افدرا، 12 كيلو افدرين به دست مي‌آيد كه براي توليد 8 كيلو شيشه كافي است. حدود 1400 روستا در ولايت غور، در ارتفاع بالاي 2500 متر و حوالي رويشگاه افدرا هستند و اگر در هر روستا در طول فصل برداشت كه حدود 30 الي 40 روز است، 12 نفر و هر نفر روزانه 45 كيلو افدرا برداشت كنند، هر روستا، سالانه 22 تن افدراي برداشت شده دارد كه اين حجم براي توليد 390 كيلو شيشه كفايت مي‌كند. رويشگاه اومان، نقاطي است كه كشت خشخاش هم ممكن نيست و بنابراين، برداشت افدرا كه كار آساني هم نيست، حالا به يك منبع درآمد براي كوهپايه نشينان هم تبديل شده چنانكه با برداشت روزانه 45 كيلوگرم افدرا، در هر روز حدود 30 دلار درآمد دارند چون تاجران اومان، در طول فصل برداشت، روزانه 100 تا 300 كيلوگرم افدرا از كوهپايه نشين‌ها مي‌خرند. تعدادي از رانندگان كاميون گفته‌اند سالانه 130 تن افدرا به بازار عبدالودود مي‌رسانند. تعدادي از تاجران گفته‌اند در هر فصل برداشت، 180 تن افدرا مي‌خرند اما هم تعداد رانندگان، هم تعداد تاجران، هم تعداد روستاهايي كه افدرا برداشت مي‌كنند و هم حجم باري كه به بازار عبدالودود مي‌رسد نامعلوم است.» منسفيلد در اين گزارش، در اشاره به تغييرات بازار عرضه مواد در ايران طي سال‌هاي 1388 (آغاز شيوع مصرف شيشه در جمعيت عمومي ايران) تا سال 1398 نوشت: « در طول دهه گذشته، ايران به يكي از بزرگ‌ترين بازارهاي شيشه در منطقه تبديل شده و الگوي چند مصرفي شيشه و هرویين در اين مدت به‌طور فزاينده‌اي رايج شده است. مصرف شيشه به جمعيت عمومي رسيده اما بين كارگراني كه شغل دشوار يا با ساعات طولاني دارند و همچنين بين جواناني كه روابط جنسي كنترل نشده دارند، رواج بيشتري دارد. تا همين اواخر تصور مي‌شد كه ايران محل توليد عمده شيشه - هم براي مصرف داخلي و هم براي مقادير كم صادرات باشد اما تلاش‌هاي مقامات ايراني و مقابله با آشپزخانه‌هاي شيشه ظاهراً به توقف توليد در ايران منجر شده علاوه بر اينكه قاچاق داروهاي سرماخوردگي و سودوافدرين از ايران به افغانستان هم كاهش يافته اما حالا گزارش‌هايي از كاهش قيمت شيشه افغانستان در ايران به دست آمده علاوه بر اينكه مصرف‌كنندگان هم از كاهش خلوص ماده مصرفي شاكي شده‌اند.» منسفيلد ضمن اشاره به داستان‌هاي تاييد نشده درباره ايجاد كانون‌هاي موازي توليد مت آمفتامين در هند و ژاپن، نام ايران را در فهرست كشورهايي قرار داده بود كه با خطر تبديل شدن به بازار شيشه افغانستان مواجهند. در اين فهرست، نام پاكستان، هند، عراق، سوريه، عربستان سعودي، كشورهاي حاشيه خليج فارس، بحرين، جمهوري چك و هلند هم ذكر شده بود. يافته‌هاي منسفيلد، بعد از 4 سال توسط سازمان ملل تاييد شد. در گزارش اخير UNODC و در نقشه‌اي كه از بازار شيشه 19 كشور واقع در آسياي ميانه، شرق و جنوب و غرب آسيا، اقيانوسيه، شرق و جنوب غربي آفريقا، اروپاي مركزي و شمالي ترسيم شده، پاكستان، ايران، هند، امارات متحده عربي، بحرين و جمهوري چك، مطابق پيش بيني منفسيلد، به بازار شيشه افغانستان تبديل شده‌اند...
دولت ايران يكي از امضاكنندگان كنوانسيون 1988 و متعهد به جلوگيري از ورود، خروج يا انحراف پيش‌سازها و حلال‌هاي مورد استفاده در توليد مواد مخدر يا روانگردان و از جمله‌افدرين (پيش‌ساز مت‌آمفتامين) فنيل 2 پروپانون (پيش‌ساز مت‌آمفتامين) سودوافدرين (پيش‌ساز مت‌آمفتامين) اسيد فنيل استيك (پيش‌ساز مت‌آمفتامين) و انيدريداستيك (پيش‌ساز هرويين) است و بنا به همين تعهد هم از ابتداي دهه 1390 و زماني كه با اعتراض هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر INCB و چرايي افزايش 5 برابري نياز به سودوافدرين (از تركيبات داروهاي ضدحساسيت و سرماخوردگي) مواجه شد، در بررسي ساختار شيشه‌هاي كشف شده در داخل كشور، به واقعيت خودكفايي آشپزخانه‌ها در توليد شيشه با پيش ساز به دست آمده از داروهاي سرماخوردگي قاچاق شده از خاورميانه رسيد. اقدام دولت براي مقابله با واردات داروهاي قاچاق، تغيير فرمول ساخت داروهاي سرماخوردگي و كاهش خريد سودوافدرين از منابع جهاني، پايان كار آشپزخانه‌ها نبود و طي سال‌هاي اخير، برخي آشپزخانه‌ها - اگرچه كه تعدادشان، ديگر قابل مقايسه با اعداد ابتداي دهه 1390 نيست - با روش‌ها و تركيبات ديگري همچون متكاتينون و نمك حمام و مفدرون، مشغول ساخت محصولي بوده‌اند كه فقط شبيه « شيشه » است و در پاتوق‌هاي خياباني عرضه مي‌شود... فعالیت آشپزخانه‌ها در ایران،یک رقابت آشکار با جریان تولید در افغانستان است؛هم از باب قیمت و هم از باب کیفیت.
تابستان 1397، ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره واردات «شيشه ارزان‌قيمت» از افغانستان هشدار داد. يك سال بعد، اين هشدار با خبر «كاهش 80 درصدي قيمت عمده فروشي هر كيلو شيشه از 80 ميليون تومان به 18 ميليون و 500 هزار تومان در ايران» تاييد شد. اولين فرض اين بود كه شيشه افغانستان، به دليل صعود يك‌باره قيمتي در نيمه دهه 1390، بازار خود را در ايران از دست داده و شبكه قاچاق مي‌خواهد با عرضه جنس ارزان قيمت، رمق دوباره به اين بازار برگرداند. فرض دوم ولي به واقعيت نزديك‌تر بود؛ به دنبال افزايش توليد شيشه در افغانستان و رشد حجم ورودي به بازار ايران، قيمت هم شكسته است. سال 1398، حدود 8 سال از آزمون و خطاي توليد مت آمفتامين در افغانستان مي‌گذشت. در اين سال، UNODC در گزارشي اعلام كرد كه كشفيات شيشه در افغانستان، از 2 مورد در سال 2011 به 153 مورد در سال 2014 افزايش يافته علاوه بر اينكه در 15 ولايت افغانستان كه اغلب در نوار غربي (پشت مرزهاي ايران) هستند، آشپزخانه شيشه شناسايي شده است.
نگاهي به تقويم كشفيات مواد افغانستان
بعد از حضور دوباره طالبان
روز 24 مرداد 1400 (15 اگوست 2021) شهر كابل سقوط كرد و دور جديد حكومت طالبان در افغانستان آغاز شد. از اين تاريخ تا امروز، گزارش‌هاي متعددي درباره كشف محموله‌هاي مت آمفتامين افغانستان در كشورهاي دور و نزديك و همچنین ایران ،منتشر شده كه برخي از اين گزارش‌ها را مرور مي‌كنيم.
ایران : دی ۱۴۰۰ محموله 476 کیلویی شیشه که از افغانستان وارد کشور شده بود در شهرستان نی‌ریز استان فارس کشف شد... مرداد پارسال ، حجیم‌ترین محموله شیشه از مبدا افغانستان در گمرک شرق کشور کشف شد ؛ محموله‌ای به وزن هزار و 118 کیلو ( یک تن و 118 کیلو و 800 گرم ) که در یک تانکر سوخت و یک کامیون جاسازی شده بود و راننده هر دو خودرو، افغانی بودند و خودروها همزمان از افغانستان به ایران آمده بودند. این ششمین محموله حجیم شیشه در سال 1401 بود . پیش از آن ، محموله های شیشه به وزن 580 کیلو، 154 کیلو، 400 کیلو ، 61کیلو و 100 کیلو در گمرک شرق کشف شد که همگی از افغانستان به ایران رسیده بود ... آذر ۱۴۰۱ فرمانده انتظامی استان یزد از توقیف 730 کیلو شیشه جاسازی شده در یک کامیون ورودی از افغانستان خبر داد . این کامیون با گذر از استان گلستان به مقصد مرکز و غرب کشور در حرکت بود ... تير امسال ۴۵۰ کیلو شیشه در استان تهران کشف شد . این محموله جاسازی شده در یک تریلی ، از افغانستان و به مقصد استان های غربی وارد کشور شده بود ...مرداد امسال ، برای اولین بار در سال جاری ، 500 لیتر مت آمفتامین مایع ( آبکار و آماده برای پخت و تبدیل به شیشه کریستالیزه ) در ایران کشف شد . این محموله ، در افغانستان داخل یک تریلی جاسازی شده بود که در استان هرمزگان ضبط شد .... شهریور امسال ۲۶۸ کیلو و ۲۰۰ گرم شیشه در شهرستان زاهدان کشف شد. مبدا این محموله ، افغانستان بود ... شهریور امسال 210 کیلو شیشه در استان گلستان کشف شد . این محموله از افغانستان وارد کشور شده بود ... هفته گذشته ، بیش از ۹۰ کیلوشیشه در گمرکات مرزی « دوغارون » و « ماهیرود » کشف شد. یکی از محموله ها به وزن 12 کیلو و 200 گرم ، در کوله پشتی دو زن افغانی ورودی به ایران و محموله دوم به وزن 78 کیلو و 750 گرم ، در مخازن کامیون یک راننده افغانی ورودی به ایران جاسازی شده بود ... با توجه به اینکه تنها بخشی از شیشه تولید شده در افغانستان ، وارد خاک ایران می‌شود تا بعد از تغذیه بازار داخلی ، به سایر کشورها برسد ، نکته مهم در کشفیات شیشه در ایران ، دفعات توقیف یکباره محموله‌هایی با اوزان بالا در کشور است که نشانه سازمان‌یافتگی اقدامات در مبداء ( افغانستان ) به منظور قاچاق گسترده به شکل تغذیه بازار ایران از طریق خرد کردن بخشی از محموله در مسیرهای فرعی داخل ایران و حمل بخش اعظم محموله از مسیر ایران به حوزه خلیج فارس ، آسیای میانه یا حوزه بالکان است .
اواخر ارديبهشت امسال، پليس هند از كشف محموله‌اي شامل 2500 كيلو مت آمفتامين در مرز دريايي اين كشور خبر داد و اعلام كرد كه مبدا اين محموله، افغانستان بوده كه به مقصد هند، سري لانكا و مالديو بارگيري شده است. پليس هند اعلام كرد كه اين محموله از آب‌هاي آزاد و از سواحل پاكستان و ايران به مقصد بنادر هند رسيده است.
شهريور پارسال، پليس استراليا از كشف بزرگ‌ترين محموله مت آمفتامين در اين كشور خبر داد؛ محموله‌اي به وزن حدود 2 تن و به ارزش بيش از يك ميليارد دلار كه طبق تحقيقات پليس استراليا، مبداء ارسال اين محموله از مسير دريايي از كشور امارات در خاورميانه بود. با توجه به اينكه تا امروز در خاورميانه هيچ شبكه توليد مت‌آمفتامين شناسايي و كشف نشده كه بتواند مواد روانگردان با حجم بالا عرضه كند و در حالي كه طبق گزارش سازمان ملل، طي دو سال اخير، امارات يكي از مقصدهاي تخليه مت‌آمفتامين افغانستان بوده، اين فرض تبديل به يقين مي‌شود كه كشور امارات، يك واسطه براي انتقال محموله شيشه افغانستان به مقصد استرالياست.
اواخر پاييز 1400، پليس هند در گزارشي از كشف محموله 4300 كيلويي مخدرها و روانگردان‌ها از مبدا افغانستان خبر داد. اين محموله در مرز دريايي هند كشف شد و شامل 3200 كيلو مت‌آمفتامين، ۵۰۰ كيلو هرویين و ۵۲۹ كيلو حشيش بود. ....
ثمر دهي تلاش شبكه توليد مواد افغانستان براي رسيدن به فرمول توليد شيشه مطلوبِ بازارهاي دوردست، در مرور همين خبرها مشخص مي‌شود وقتي به تاريخ‌هاي پيش‌تر برگرديم و با مرور چند خبر، به مبداء محموله‌هاي مت آمفتامين توجه كنيم و ببينيم كه پيش از اگوست 2021 محموله‌ها از كدام كانون توليد ارسال مي‌شده است:
فروردين 1398 (حدود 28 ماه پيش از اشغال دوباره افغانستان توسط طالبان) پليس استراليا از كشف يك محموله 1800 كيلويي مت آمفتامين خبر داد. اين محموله از بانكوك (منطقه مثلث طلايي؛ قطب توليد مت‌آمفتامين درجنوب شرقي آسيا -تايلند، برمه، لائوس) به بندر ملبورن ارسال شده بود.
فروردين 1396 كشف محموله 903 كيلويي مت‌آمفتامين با ارزش 680 ميليون دلار در ملبورن استراليا خبر ساز شد. بنا به اعلام پليس استراليا، اين محموله حجيم‌ترين ميزان كشف شده شيشه در تاريخ استراليا تا آن زمان محسوب مي‌شد. پليس استراليا اعلام كرد اين محموله از چين به بندر ملبورن رسيده است.
فروردين 1395 دولت آلمان بابت افزايش مصرف شيشه در اين كشور ابراز نگراني كرد. در آن زمان شيشه مصرفي در بازار غيرقانوني آلمان از طريق شبكه توليد در مرزهاي غربي جمهوري چك، براي انتقال به بلژيك، هلند و انگليس بارگيري مي‌شد اما به واسطه همسايگي آلمان و جمهوري چك، گذر كاروان‌هاي شيشه از شاهراه‌هاي آلمان به غرب اروپا، به ايجاد يك بازار پرتقاضا در همسايه غربي جمهوري چك منجر شده بود. طبق گفته پليس جمهوري چك، اعضاي اصلي شبكه توليد مت امفتامين در نوار مرزي اين كشور، ويتنامي‌ها بودند. ....
اين خبرها نشان مي‌دهد كه ظرف كمتر از 10 سال، مبدا مت آمفتامين از آسياي جنوب شرقي به افغانستان تغييركرده است. جمله‌هاي كليدي گزارش اخير سازمان ملل، همين است: « توليد مت آمفتامين در افغانستان يك تهديد فزاينده است و تاكنون، كشفيات مت‌آمفتامين با منشأ افغانستان از نقاط مختلف اتحاديه اروپا، خاورميانه، آسياي جنوب شرقي، شرق آفريقا و همسايگان افغانستان گزارش شده و افزايش قابل توجه كشفيات مت آمفتامين در افغانستان و كشورهاي همسايه نشان مي‌دهد كه قاچاق شيشه به سرعت در حال گسترش است و بازارهاي مواد مخدر غيرقانوني را تغيير مي‌دهد. » مختصات نقشه UNODC از مقصد مت آمفتامين افغانستان در فاصله سال‌هاي 2019 تا 2022، نشان مي‌دهد كه طي اين سال‌ها، شبكه توليد شيشه در افغانستان به چنان تبحري رسيده كه انحصار توليد را از دست رقبا بيرون آورده است. يك مثال در اين زمينه، جمهوري چك است كه تا 7 سال قبل، يك توليد‌كننده مت‌آمفتامين در اروپاي مركزي بود و حالا به بازار شيشه افغانستان تبديل شده است. مثال ديگر، كشور اندونزي است كه با كانون توليد شيشه و هرويين در آسياي جنوب شرقي و منطقه مثلث طلايي (برمه، لائوس، تايلند) مرز دريايي دارد اما بازار عرضه اين كشور هم توسط مت‌آمفتامين افغانستان تسخير شده است. هند و چين، مثال‌هاي ديگر هستند؛ دو كشوري كه با كانون توليد هرويين و شيشه در منطقه مثلث طلايي (برمه) مرز مشترك زميني دارند اما مت‌آمفتامين افغانستان در بازار اين دو كشور خريد و فروش مي‌شود در حالي كه بيشترين تعدادآشپزخانه‌هاي توليد شيشه در افغانستان، در غرب و جنوب غرب اين كشور است و انتقال مواد از جنوب غرب افغانستان به گذرگاه كوهستاني «واخجير » در شمال شرق اين كشور كه مسيري صعب العبور و تنها نقطه اتصال زميني چين و افغانستان است، چندان كم هزينه و آسان نيست اما آنچه در بازار هند پيدا مي‌شود، شيشه افغانستان است و چيني‌ها هم ترجيح داده‌اند به جاي شيشه برمه‌اي، جنس افغاني مصرف كنند.
گياه افدرا؟ افدرين صنعتي؟ سودوافدرين؟
در گزارش UNODC مقدار مورد نياز گياه افدرا، سودوافدرين و افدرين صنعتي مورد نياز براي توليد مت آمفتامين برحسب نحوه ساخت محاسبه شده؛ آشپزخانه‌هاي افغانستان، براي توليد يك كيلو شيشه خالص، يا 196.8 كيلو افدراي خشك شده (نيمي از وزن گياه تازه افدرا، آب است) مصرف كرده‌اند، يا 27.8 كيلو قرص سرماخوردگي يا 1.75 كيلو افدرين صنعتي در حالي كه ميزان ماده موثره بر حسب منشأ پيش ساز، متفاوت است به اين معنا كه در صورت استفاده از گياه افدرا، ميزان افدرين در محصول ساخته شده، حداكثر 5 درصد، در صورت استفاده از قرص سرماخوردگي، ميزان افدرين حدود 9 تا 15 درصد و در صورت استفاده از افدرين صنعتي، ميزان افدرين، بالاي 95 درصد خواهد بود. كارشناسان سازمان ملل بر مبناي ميزان كشفيات مت آمفتامين افغانستان در سال 2021 (29.7 تن) تخمين زده‌اند كه براي توليد اين حجم شيشه، يا 6500 - 11700 تن گياه افدرا، يا 414 - 745 تن داروي سرماخوردگي يا 26 - 47 تن افدرين صنعتي مصرف شده است. تاكيد گزارش سازمان ملل بر اين است كه استفاده از افدرين گياهي، به دليل مخاطرات اقليمي و طبيعي، نمي‌تواند مستمر باشد و احتمال تداوم توليد شيشه با افدرين صنعتي قاچاق و داروهاي سرماخوردگي حاوي سودوافدرين، پررنگ‌تر است اگرچه كه ممكن است از پيش سازهايي همچون فنيل استون هم به جاي افدرين استفاده شده باشد. كارشناسان UNODC هشدار مي‌دهند كه توليد شيشه در افغانستان، صرفا به پيش ساز محدود نمي‌شود و حلّال‌ها و عناصر شيميايي از جمله سود سوزآور، يد و فسفر قرمز هم براي كريستاليزه شدن محصول لازم است كه اين مواد هم به صورت قاچاق به افغانستان مي‌رسد. در اين گزارش، تصويري از يك كيسه «سود كاستيك پرك» (هيدروكسيد سديم - سود سوزآور) ضميمه شده در حالي كه روي كيسه، مهر كارخانه‌اي واقع در جاده اصفهان خورده است. اين كيسه سودسوزآور، در يكي از آشپزخانه‌هاي توليد شيشه افغانستان كشف شده است....
رجوعي به دو گزارش قديمي
منسفيلد، سال 2019، گزارش خود را با سوالي درباره آينده توليد شيشه در افغانستان به پايان برد: «آيا افدرا، به كاركرد قبلي خود كه روشن نگهداشتن آتش تنور روستاها بود باز مي‌گردد؟» ارديبهشت پارسال و حدود يك ماه بعد از انتشار فرمان سركرده طالبان درباره ممنوعيت تجارت مواد، خبرنگاران واشنگتن پست در گزارشي از تجارت پر رونق مت آمفتامين در افغانستان نوشتند. خبرنگاران اين رسانه براي تهيه اين گزارش به بازار عبدالودود (شهر بكواه - ولايت فراه) رفتند تا وضعيت خريد و فروش پيش سازهاي توليد شيشه را از نزديك مشاهده كنند. اين خبرنگاران در توصيف بازاري كه بعد از طي مسيرهاي صعب‌العبور در غرب ولايت قندهار به آن رسيده بودند نوشتند: «... رديفي از مغازه‌هاي غبارآلود كه بالاي آن پرچم‌هاي طالبان نصب شده. عمده فروشاني كه هر هفته ده‌ها كيلو مت آمفتامين جابه‌جا مي‌كنند.... يك كيسه نيم كيلويي شيشه كه ارزش آن در خيابان‌هاي اروپا ده‌ها هزار دلار است و در اين بازار حدود 250 دلار به فروش مي‌رود... براي چندين دهه، اين كشور يك مركز جهاني براي توليد ترياك بوده و اكنون صنعت مت (شيشه) در اين كشور با سرعت سرسام آوري در حال رشد است و اين نگراني را در ميان كارشناسان و مقامات غربي برانگيخته كه در زمان طالبان، افغانستان مي‌تواند با افزايش تقاضا در سطح جهان به يك تامين‌كننده اصلي مت تبديل شود. قاچاقچيان افغان اكنون يك گياه بومي به نام افدرا را آسياب مي‌كنند كه منبع طبيعي عنصر اصلي مت است.... در 6 سال گذشته، صدها آزمايشگاه مت در افغانستان ايجاد شده و هر ماه به تعداد اين آزمايشگاه‌ها اضافه مي‌شود زيرا بحران اقتصادي كشور، افغان‌ها را مجبور مي‌كند منابع جديد درآمد پيدا كنند. اكثر مت توليد شده براي قاچاق است و فروشندگان در بازار مت در روستاهاي غرب افغانستان مدت‌هاست كه آزادانه به تجارت خود مشغولند و يك فروشنده مي‌گويد دولت قبلي تا حد زيادي چشم خود را بر اين فعاليت بست و طالبان نيز از زمان به قدرت رسيدن، همين رويكرد را در پيش گرفته‌اند و اگرچه گاهي بازار را بازرسي مي‌كنند اما تلاشي براي بستن آن نكرده‌اند....»