فقدان سياست شهري
مجيد وحيد
در دهه فعلي تحولي براي اولين‌بار در جهان روي داده است و آن اينكه جمعيت شهر‌نشين جهان از جمعيت روستانشين آن بيشتر شده است. چنين چيزي به اين معني است كه در جهان پيش رو سكونت‌گاه‌هاي اصلي شهرها هستند و توليد اساسا در شهرها متمركز خواهد شد. البته كشاورزي هميشه پراهميت خواهد بود، اما اهميت كشاورزي به منزله اهميت روستاها و نيروي انساني در اين بخش نيست. اكنون شهرهاي جهان مراكز عمده رقابت براي جذب سرمايه‌هاي مالي و انساني شده‌اند و اين اعتقاد در جهان بيشتر و بيشتر محكم مي‌شود كه واحد شهر واحد مناسبي براي سياست و سياستگذاري براي شهروندان است. در شماري از كشورها، سال‌هاست كه سياست‌هايي با عنوان سياست‌هاي شهر تدوين و اِعمال مي‌شوند و شهرها از استقلال بالايي در اداره خود برخوردار شده‌اند.
مطالعات بسياري در جهان نشان مي‌دهد كه شهر، واحد مناسبي براي سياستگذاري‌هاي توسعه پايدار است. اينچنين است كه اكنون در جهان شهرهايي نظير توكيو، پكن، دوبي، استانبول، لندن، پاريس، برلين، نيويورك، مونترال و... با يكديگر براي جذب بيشترين و بهترين منابع به رقابت برخاسته‌اند. شهرها، بايد شرايطي را فراهم آورند تا بتوانند مقصدي براي سرمايه‌ها و بهترين نيروهاي انساني جهان باشند. شهرها براي جذب بايد شرايط مناسبي را در ابعاد محيط‌زيست، حمل و نقل، امنيت، امكانات فرهنگي و آموزشي و... ايجاد كنند تا بتوانند به عنوان مقصد انتخاب شوند. شهرها در جهان اكنون به دنبال ايجاد معروفيت‌ها و تصاويري براي خود هستند كه براي‌شان جاذبه ايجاد كند. به عنوان مثال، شهرهايي كه در بالا نام‌شان آمد هر يك در زمينه يا زمينه‌هايي معروفيتي را براي خود ساخته‌اند كه آنها را در جهان مقصد كرده است. بايد توجه داشت كه در اين قرن، مطلوبيت شهر با بزرگي آن نسبتي ندارد و برخلاف ابتداي قرن بيستم كه شهرهاي بزرگ همه در كشورهاي پيشرفته بودند، اكنون بزرگ‌ترين شهرهاي جهان در كشورهاي در حال پيشرفت يا جنوب متمركز شده‌اند. شهرها، با هر بعدي، چه بزرگ، چه متوسط و چه كوچك، بايد چيزي را بيشتر از نمونه‌هاي خود عرضه كنند تا بر آنها در جهان پيشِ رو برتري داشته باشند. در ايران، به معناي بالا، برنامه‌اي براي شهرها وجود ندارد. به نظر مي‌رسد كه برخلاف بسياري از كشورها، ايران چندان علاقه‌مند به داشتن شهرهايي كه در آن مردمي از كشورهاي گوناگون زندگي كنند نيست و اولويت هيچ شهري در ايران جذب سرمايه‌هاي انساني غيرايراني نيست. پايتخت ايران، تهران، علاوه بر اينكه واجد هيچ جذابيت منحصر به فردي در ميان پايتخت‌هاي جهان نيست، درگير مسائلي جدي است. به عنوان مثال، تهران در شمار آلوده‌ترين كشورهاي جهان است، ترافيك در اين شهر بسيار كاهنده است و با اينكه اين شهر نسبت به بسياري از شهرهاي جهان از امنيت اجتماعي بالاتري برخوردار است اما در مقابل خطر جدّي زلزله چندان خود را مجهز نكرده است. اصفهان كه روزي رقيبي براي شهرهاي زيادي در جهان در بعد جاذبه‌هاي جهانگردي بوده و از معدود شهرهاي ايران است كه از ميان آن رودي مي‌گذرد، اين جاذبه را تا حدود زيادي از دست داده است و پل‌هاي تاريخي آن اكنون بر فراز بستر خشك زاينده‌رود قرار يافته‌‌اند. شماري از شهرهاي مهم كشور نظير اهواز در معرض آلودگي‌هاي سخت مرتبط با ريزگردها قرار گرفته‌اند و هرگاه از شهرهاي بزرگ و متوسط به سوي شهرهاي كوچك حركت كنيم، اين حس را مي‌يابيم كه گويا زمان متوقف شده است و شهر در طول سال‌ها، تغيير ساختاري مهمي را به خود نديده است. وضع زندگي در شهرها و روستاهاي ايران، روندي از مهاجرت از روستاها به شهرهاي كوچك و از شهرهاي كوچك و متوسط به شهرهاي بزرگ و نهايتا كلانشهر تهران را پديد آورده است. تهران نيز خود مبدايي براي مهاجرت سرمايه‌ها و نيروهاي انساني كشور به ساير كشورهاي جهان شده است. موضوع شهر، با وجود اهميت جدي آن، هنوز در ايران موضوع مطالعات سياسي و سياستگذاري جدي نشده است.