گوسفندچراني كه مدير انرژي جهان شد

براي ما ايراني‌ها قصه نفت داستان پرآب چشمي است كه معمولا قصه‌گوهايش آن را به «خواب آشفته» و «نفرين» تشبيه مي‌كنند. قصه‌اي كه از روز اولش درد و رنج است و نهايتا در كودتاي 28 مرداد به ذكر مصيبت بدل مي‌شود. اما قصه نفت سياه از نگاه ديگران آنچنان هم سياه نيست. براي كودك ريزجثه عشيره بدوي در صحراي عربستان، كه دو سه سالي بعد از كشف اولين چاه‌هاي نفت در اين كشور به دنيا آمد و كم‌كم خودش به سكاندار كشتي نفت در جهان بدل شد، داستان نفت، يك داستان سراسر شيرين است. علي النعيمي، از روزي كه در 12 سالگي توانست از يك چشم‌پزشك محلي گواهي 17 سالگي بگيرد، مسيري را شروع كرد كه از يك كودك چوپان با دمپايي‌هاي پاره، به وزير نفت و مديرعامل بزرگ‌ترين صادركننده نفت خام جهان تبديل شد. او 7 دهه در آرامكوي سعودي كار كرد و نهايتا، خيلي بي‌سر و صدا از مقامش كناره‌گيري كرد. «برآمده از صحرا» Out of Desert زندگي خودنوشت علي النعيمي، وزير نفت و منابع طبيعي پيشين عربستان سعودي است كه دو سال پيش از مقام خود كناره‌گيري كرد تا خالد الفالح، بعد از 21 سال به عنوان يك چهره جديد سكان نفت را در اختيار خود بگيرد. علي النعيمي، چهارمين وزير نفت عربستان بود، اسلاف او به خصوص دو وزير نفت ابتدايي پادشاهي سعودي، روياهاي بزرگي را براي منابع عظيم نفت عربستان و مديريت بازار جهاني نفت انديشيده‌بودند، كه نهايتا وقتي در ابتداي دهه 1980 مسووليت مديريت شركت آرامكو به علي النعيمي واگذار مي‌شد، او را به يكي از مهم‌ترين بازيگران اقتصادي جهان تبديل ‌كرد، تا جايي كه 10 سال پيش، مجله تايم در گزارشي علي النعيمي را يكي از 100 چهره موثر جهان ناميد و فايننشيال تايمز مقام او را «قدرتمندترين مرد در حوزه انرژي جهان» مي‌نامد. علي النعيمي يك پسر ريز جثه از عشيره‌هاي بدوي عربستان بود كه كاركردن را از 4 سالگي با چوپاني گوسفندان قبيله آغاز كرد. بزرگ‌ترين نقطه عطف زندگي اين صحرانشين، زماني بود كه برادرش او را با خود به مدرسه برد، جايي كه معلم‌ها اولين كلمات انگليسي را به او ياد دادند. همين دانش زبان خارجي بعدها خيلي به كار نعيمي آمد كه قرار بود چندين دهه از زندگي خود را در كار كردن با مهندسان و مديران امريكايي در شركت نفت كاسوك و بعدها آرامكو و نهايتا به عنوان يكي از شناخته‌شده‌ترين ديپلمات‌هاي اقتصادي جهان بگذراند. كمتر از 10 سال داشت كه به عنوان دستيار برادرش كه در دفاتر شركت نفت كاسوك كار مي‌كرد، وارد اين شركت نفتي نوپا شد. مدتي بعد، زماني كه برادرش جان خود را از دست داد، شركت تصميم گرفت او را كه مدتي با برادرش در دفاتر به عنوان پادو كار كرده و با شرايط آشنا بود به جاي او استخدام كند. اما براي اين اولين شغل نفتي، بخت زياد با نعيمي يار نبود. چند ماهي بيشتر نگذشته‌بود كه پادشاهي عربستان يك قانون كار جديد تصويب كرد كه بر اساس آن كمپاني‌ها حق استخدام كودكان زير 18 سال را نداشتند. نعيمي كه 12-10 سالي بيشتر نداشت و جثه كوچكش هم سن او را حتي از اين كمتر جلوه مي‌داد، شغل اول خود را قرباني اين قانون مي‌ديد. او طي ماه‌هاي بعد چندين شغل موقت ديگر را تجربه كرد و حتي توانست در يكي از پايگاه‌هاي نظامي امريكايي هم كاري براي خود دست و پا كند، اما نهايتا در دوازده سالگي بار ديگر پايش به كاسوك، شركت نفت امريكايي عربستان سعودي باز شد. اصرار او براي گرفتن شغل نهايتا او را به مطب يك چشم‌پزشك محلي رساند تا گواهي سني براي خودش دست و پا كند و ثابت كند كه 18 ساله است. مي‌نويسد كه پزشك در گواهي‌اش مي‌نويسد 12 سال و خودش اصرار مي‌كند كه دست كم 20 سالش است، نهايتا دو طرف روي 17 توافق مي‌كنند، عددي كه براي استخدام در شركت كاسوك كه اندكي در برابر سن قانوني انعطاف داشت، كافي بود.

بعد از اين دوره پيشرفت علي النعيمي آغاز مي‌شود، دو بار اعزام براي تحصيلات تكميلي به دانشگاه امريكايي بيروت و بعد از آن هم در دانشگاه ليهاي و استنفورد امريكا، او را به يك مهندس متخصص زمين‌شناسي و هيدرولوژي تبديل كرد. او پله پله در شركت نفت عربستان رشد كرد، اما نهايتا، بالاترين مقام اين كمپاني را زماني كسب كرد كه دولت عربستان موفق شد تمامي سهام آرامكو را از شركاي امريكايي خريداري كند. پروژه آغاز كنترل بر بازار جهاني نفت براي رياض از زمان اولين وزير نفت اين كشور، عبدالله الطريقي آغاز شد. طريقي كه تحصيلكرده امريكا بود و از مقام‌هاي منصوب ملك سعود بن عبدالعزيز محسوب مي‌شد، يك مقام بلندپرواز سعودي بود كه بعد از جدايي مديريت نفت سعودي از وزارت اقتصاد و تشكيل وزارت نفت، صدارت نفت و منابع طبيعي عربستان را بر عهده گرفت. او كه به شيخ سرخ مشهور بود، از فعالان سياسي مخالف وليعهد وقت و شاه بعدي عربستان، ملك فيصل بود. مشهورترين اقدام طريقي، تاسيس سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) با همكاري خوزه پابلو پرز آلفونسو، وزير نفت ونزوئلا به عنوان اولين جرقه تعيين قيمت توسط كشورهاي توليد‌كننده نفت به جاي كمپاني‌هاي غربي بود. دولت طريقي مستعجل بود و با روي كار آمدن ملك فيصل از كارش بركنار شد و به بيروت تبعيد شد. اما پروژه‌اي كه او آغاز كرده‌بود، توسط جانشينش، احمد زكي‌يماني، ادامه يافت. يماني ضمن ادامه كار براي تشكيل اوپك، پروژه بازپس‌گيري امتياز توليد و استخراج نفت عربستان از امريكا را هم آغاز كرد. از سال 1962 تا 1983 دولت عربستان به تدريج تمام سهام شركت آرامكو را از امريكا خريد و نهايتا با خريداري آخرين واحد اين شركت، يعني واحد گاز مايع، علي النعيمي، كه بعد از 35 سال كار در آرامكو در سن 47 سالگي به يك مدير ارشد و كاركشته عربي تبديل شده‌بود، به عنوان اولين مديرعامل غيرامريكايي آرامكوي سعودي انتخاب شد. نعيمي 12 سال بعد به مقام وزارت نفت رسيد و دو دهه اين مقام را در اختيار داشت. او طي 21 سال با 3 پادشاه همكاري كرد و به عنوان بزرگ‌ترين توليدكننده اوپك، توافق‌هاي بزرگي را براي مديريت بازار جهاني نفت مديريت كرد. آخرين اقدام او، براي برداشتن سقف توليد عربستان با هدف جلوگيري از افزايش شديد قيمت نفت در سال 2014 بود.