روز يكشنبه انتخابات رياست جمهوري و پارلماني تركيه به صورت همزمان برگزار مي‌شود. رجب طيب اردوغان و حزب عدالت و توسعه، 15 سال بعد از رسيدن به قدرت، بار ديگر در آزمون آراي عمومي قرار گرفته‌اند و اميدوارند تا قدرت خود را براي 5 سال ديگر تضمين كنند. اين انتخابات ابتدا قرار بود نوامبر 2019 برگزار شود، اما اوايل سال جاري رجب طيب اردوغان اعلام كرد كه اين انتخابات را يك سال و نيم زودتر برگزار خواهد كرد. سيامك كاكايي، پژوهشگر مسائل تركيه معتقد است كه برگزاري انتخابات زودهنگام، به نوعي طراحي و زمينه‌چيني براي تضمين پيروزي اردوغان است كه با استفاده از شرايط امنيتي اين كشور چه در داخل و چه در خارج، با تحريك احساسات ملي‌گرايانه راي دهندگان بتواند انتخابات را به نفع خود پايان دهد. در ادامه متن كامل گفت‌وگوي «اعتماد» را با سيامك كاكايي، پژوهشگر مسائل تركيه مطالعه مي‌كنيد:
انتخابات فردا در تركيه نسبت به انتخابات گذشته در اين كشور چه تفاوت‌هايي دارد و چرا تا اين اندازه مهم و چالش‌برانگيز شده‌است؟
تمايز انتخابات پيش رو در تركيه با انتخابات گذشته است نخست اين است كه انتخابات رياست جمهوري و پارلماني به صورت همزمان برگزار مي‌شود و دوم اينكه اين گام اول تغيير در نظام سياسي تركيه است. اين انتخابات در واقع نقطه آغاز و لحظه ورق خوردن نظام سياسي در تركيه از پارلماني به رياستي خواهد بود. بر اساس نتايج همه‌پرسي 14 ماه پيش تغيير قانون اساسي در تركيه، نظام سياسي اين كشور از پارلماني به رياستي تغيير كرد و اين تغيير عملا در پي اجراي انتخابات فردا عملي مي‌شود. در انتخابات يكشنبه انتخابات رياست جمهوري، راي‌گيري اصلي و تعيين‌كننده در تركيه خواهد بود. در انتخابات گذشته، دولت برآيندي از آرايش حزبي و سياسي درون پارلمان بود، اما هر چند پارلمان همچنان در نظام سياسي جديد اعتبار خود را حفظ مي‌كند، اما اصلي‌ترين نتيجه انتخابات فردا، انتخاب رييس جمهور است كه به عنوان زمامدار نظام رياستي جديد از اختيارات بسيار وسيعي برخوردار است. تركيب دولت و چينش كابينه، نهايتا بر خلاف گذشته كه در اختيار پارلمان و فراكسيون اكثريت پارلمان قرار داشت، اكنون در اختيار شخص رييس جمهور منتخب قرار مي‌گيرد.
ارزيابي شما از تركيب سياسي احزاب در آستانه انتخابات چيست؟
هر يك از احزاب تركيه با نامزد مستقلي در انتخابات رياست جمهوري مشاركت كرده‌اند. به جز حزب حاكم عدالت و توسعه كه در ائتلاف با حزب حركت ملي در اين انتخابات رجب طيب اردوغان را به عنوان نامزد مشترك اعلام كرده‌اند، اما احزاب ديگر بدون ائتلاف هر يك نامزدي منفرد را معرفي كرده‌اند. در انتخابات پارلماني، وضعيت ائتلاف‌ها متفاوت است. دو ائتلاف بزرگ انتخاباتي براي راي‌گيري انتخابات پارلماني وجود دارد. ائتلاف جمهور، با حضور احزاب عدالت و توسعه و حركت ملي و يك حزب ديگر كه نگاه خود را به پيروزي در انتخابات رياست جمهوري دوخته‌است و اميدوار است با كسب اكثريت در پارلمان، عملا وضعيت جاري قدرت و تسلط بر دو قوه مقننه و مجريه را حفظ كند. ائتلاف دوم ائتلاف ملت است كه چهار حزب جمهوري خلق، حزب سعادت، حزب تازه‌تاسيس خوب و حزب دموكراتيك، به عنوان منتقدان اصلي اردوغان در انتخابات پارلماني در كنار يكديگر قرار گرفته‌اند. اين ائتلاف اميدوار است در انتخابات پارلماني، اكثريت را از ائتلاف حاكم عدالت و توسعه و حركت ملي بگيرد. حزب خوب، به رهبري خانم مرآل آكشنر، در واقع يك انشعاب از حزب حركت ملي است كه بعد از ائتلاف اين حزب با عدالت و توسعه ايجاد شد. در شرايط كنوني مخالفان اردوغان، به خصوص حزب خوب و حزب جمهوريخواه خلق، انتقادهاي صريح‌تر و تندتري را از اردوغان مطرح مي‌كنند و به دليل مشكلات جاري، چه در داخل تركيه و چه در خارج اين كشور، توانسته‌اند آراي بيشتري را به سمت خود جلب كنند. با وجود تشكيل ائتلاف ميان اين چهار حزب در انتخابات پارلماني، در انتخابات رياست جمهوري چهار حزب مذكور با هم به توافقي براي يك ائتلاف فراگير براي شكست اردوغان نرسيدند و همين موضوع باعث انتقاد مخالفان اردوغان شده‌است كه چرا اين احزاب نتوانستند از منافع سياسي براي رسيدن به يك ائتلاف بگذرند، بدون تشكيل ائتلاف در انتخابات رياست جمهوري، شانس نامزد حاكم براي پيروزي در انتخابات بسيار بيشتر خواهد شد. اما تركيب كنوني سياسي پيش از انتخابات نشان مي‌دهد كه ائتلاف ملت به اندازه كافي براي شكستن اكثريت ائتلاف جمهور در انتخابات بخت ندارد. گروه سومي هم به جز اين دو ائتلاف است كه نقش موثر و تعيين كننده‌اي در انتخابات پارلماني و رياست جمهوري خواهند داشت. كردهاي تركيه به نمايندگي حزب جمهوريخواه خلق، با وجود اينكه در تنگناهاي سياسي و امنيتي شديد قراردارد و نامزد رياست جمهوري آنها، صلاح الدين دميرتاش از زندان در انتخابات مشاركت كرده‌است. كردها تلاش دارند كه دست كم 10 درصد آراي پارلماني را براي حدنصاب ورود نامزدهاي‌شان به پارلمان كسب كنند و همچنين با در اختيار گرفتن بخشي از آراي انتخابات رياست جمهوري به كشيده‌شدن انتخابات به دور دوم كمك كنند. با اين حال وضعيت اين حزب نسبت به انتخابات پيشين در جايگاه ضعيف‌تري قرار گرفته، به‌خصوص كه فشارها نسبت به اقليت كرد افزايش پيدا كرده و شماري از اعضاي اين حزب، از جمله رهبر زنداني شده‌اند. در حال حاضر مي‌توان گفت كه پنج حزب در حال رقابت با اردوغان هستند و اميدوارند كه انتخابات رياست جمهوري به دور دوم كشيده‌شود و شخصي كه بعد از اردوغان بيشترين آرا را كسب مي‌كند، همه احزاب اپوزيسيون در دور دوم پشت سر آن قرار بگيرد. فضاي امنيتي كه اكنون در تركيه حاكم است چه در بيرون تركيه يعني در سوريه و عراق و چه در داخل اين كشور، به نظر مي‌رسد كه به نفع اردوغان عمل كند و نهايتا انتخابات فردا را به نفع اردوغان و حزب حاكم عدالت و توسعه رقم بزند.
آيا شرايطي سياسي در تركيه بعد از انتخابات تغيير عمده‌اي مي‌كند؟ و اگر آقاي اردوغان بتواند انتخابات رياست جمهوري را بار ديگر برنده شود، آيا اقتدار او نسبت به گذشته افزايش خواهد يافت يا نه؟
در ماهيت قدرت، همانگونه كه تغييرات قانون اساسي ديكته مي‌كند، قطعا تغييرات جدي ايجاد مي‌شود. رويه شخص اردوغان هم كه از 2003 تاكنون قدرت را در آنكارا در اختيار دارد و چهار دوره توانسته با حزبش زمام امور را در دست بگيرد، قطعا متناسب به تغيير ماهيت نظام، تغيير خواهد كرد. اردوغان شخصا چشم‌انداز 2023 تركيه را براي صدمين سالگرد تاسيس جمهوري تركيه طراحي كرده‌است و تلاشش اين است كه براي به ثمر رساندن اين برنامه، خود و حزبش تا آن زمان در قدرت باقي بمانند. هدف اصلي اردوغان از تغيير قانون اساسي اين بود كه بتواند يك رييس جمهور مقتدر و با صلاحيت و اختيارات وسيع، زمام امور را در تركيه در اختيار بگيرد، نه اينكه در حاشيه فعاليت پارلمان و خواست احزاب سياسي قدرتمند رقيب باشد. دامنه اختيارات و صلاحيت‌هاي رييس جمهور بعد از اين انتخابات به شدت افزايش پيدا مي‌كند، تا جايي كه حق انحلال مجلس هم در اختيار رييس جمهور قرار مي‌گيرد. قابل پيش‌بيني است كه اگر اردوغان در انتخابات پيروز شود، روند اقتدارگرايانه‌اي در پيش بگيرد. اردوغان اعلام كرده كه به دنبال ورود به عصر جديدي در سياست تركيه است. او يك مهندس و طراح سياسي است و تاكنون مشي او به گونه‌اي بوده كه زمينه‌ها را براي رسيدن به اهداف خود طراحي كرده‌است و اكنون در حال برداشتن گامي بلند براي نزديك شدن به آرمان‌هاي سياسي خودش براي آينده تركيه است. با اين حال بخشي از بلندپروازي‌هاي سياسي اردوغان، وابسته به شرايط منطقه و پيرامون تركيه است كه نمي‌توان به دقت پيش‌بيني كرد تا چه اندازه اجازه قدرتنمايي و نقش فعال آنكارا در شرايط منطقه و پيرامون اين كشور را خواهد داد و عواملي در آن موثر است كه از اختيار اردوغان خارج خواهدبود.
به نظر شما ممكن است پس از انتخابات شرايط تركيه در عمليات سوريه يا مساله كردها تحولي اساسي پيدا كند؟
خيلي از تحليلگران معتقدند كه اعلام انتخابات زودهنگام از سوي اردوغان به نوعي بهره‌برداري از وضعيت اين كشور در عرصه خارجي بود. وضعيتي كه در عفرين سوريه رخ داد، عمليات ارتش تركيه در خارج از خاك اين كشور و ترديدهايي كه در مورد عمليات ارتش در شمال عراق وجود دارد، همه تحركاتي كه در سياست خارجي تركيه است به اين دليل است كه اردوغان تصور مي‌كند اين شرايط اضطراري مي‌تواند به موفقيت حزب عدالت و توسعه كمك شاياني بكند و عامل بسيج شدن افكار ميهن‌پرستانه پشت اين حزب شود. شايد يكي از دلايل عجله اردوغان براي برگزار انتخابات اين بود كه تصور مي‌كند شرايط در سوريه، بعد از هفت سال در آستانه يك تحول جدي قرار گرفته و ممكن است به زودي بحران سوريه به نتيجه‌اي برسد كه از نقش تركيه در تحولات اين كشور كم كند. در صورت پايان بحران سوريه، ممكن است كه با از بين رفتن زمينه‌هاي بحران و جنگ در خارج از مرزها و انگيزه‌هاي ميهن‌پرستانه در افكار عمومي، باعث شود كه تيغ تند اعتراض‌ها و انتقادها، شخص اردوغان را هدف بگيرد.
فكر مي‌كنيد كه اردوغان در صورت پيروزي، بار ديگر باب مذاكره با كردها را باز كند يا فضا مانند سال‌هاي اخير همچنان پرتنش باقي مي‌ماند؟
اگر به يك دهه پيش برگرديم، حزب عدالت و توسعه نسبت به دولت‌هاي قبلي رويكرد متفاوتي در پيش گرفته‌بود و رويه مذاكره و مشاركت بيشتر اقليت كردها را در حاكميت مد نظر قرار داد. اردوغان با پيشبرد برنامه‌هاي توسعه اقتصادي و رويكرد بهبود شرايط دموكراتيك و آزادي‌هاي فرهنگي، در دوره ابتدايي حاكميتش براي كردها شرايط بهتري ايجاد كرد. اما نهايتا همين آزادي‌ها و مشاركت بيشتر، باعث نگراني حزب حاكم شد. بعد از اتفاقاتي كه در خاك سوريه براي كردها رخ داد و بعد از آن برگزاري همه‌پرسي استقلال در كردستان عراق، به نگراني‌هاي آنكارا دامن زد. در طول چهار سال گذشته رويكرد ضدكردي در حزب عدالت و توسعه افزايش يافته است. دولت تركيه اعلام كرده كه تشكيل يك اقليم كردي در سوريه، خط قرمز تركيه است و به همين دليل عمليات شاخه زيتون در عفرين سوريه را آغاز كرد. حل و فصل مساله كردها چه از لحاظ خارجي و چه از لحاظ داخلي، فعلا مورد ترديد جدي قرار دارد. اتفاقات سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه حزب حاكم بيش از پيش در حال امنيتي كردن مساله كردها در تركيه است. نهايتا تلاش اردوغان اين است كه از اين موضوع نيز به عنوان يك اهرم امنيتي استفاده كند و با نشان دادن اقتدار خود در برابر قوميت‌گرايي به نوعي از فضاي امنيتي بهره‌برداري براي پيروزي در دو انتخابات پيش رو بهره‌برداري كند .
بر خلاف گذشته كه قدرت در اختيار پارلمان و فراكسيون اكثريت پارلمان قرار داشت، اكنون در اختيار شخص رييس جمهور منتخب قرار مي‌گيرد.
فضاي امنيتي در تركيه چه بيرون تركيه و چه در داخل اين كشور، به نظر مي‌رسد كه به نفع اردوغان عمل كند و نهايتا انتخابات فردا را به نفع اردوغان و حزب حاكم عدالت و توسعه رقم بزند.