روابط امريكا-روسيه و تاثير آن
بر ايران
ثريا حسين‌پور
پس از سپري شدن دو دهه جنگ سرد ميان روسيه و امريكا همچنان شاهد عرصه‌هاي جدي رقابت بين اين دو ابرقدرت در گذشته نيز موضوعيت داشته است.
به‌طور‌كلي در دوران جنگ سرد، رقابت بين دو ابرقدرت در سه حوزه ايدئولوژيك - عقيدتي، اقتصادي و استراتژيك نظامي پيگيري مي‌شده است. اما در سال‌هاي اخير امريكا و روسيه بر سر مسائل زيادي از جمله سيستم سپر دفاع موشكي گرفته، تا طرح گسترش ناتو پيرامون روسيه، بحران سوريه، بحران گرجستان و الحاق شبه‌جزيره كريمه به روسيه، مبارزه با تروريسم، پرونده هسته‌اي ايران و پرونده اسنودن، چالش‌ها در روابط تنش‌آميز روسيه و امريكا را به نقطه حساسي رسانده است.از ديد پوتين واشنگتن بايد به منافع ديگران و قوانين بين‌الملل احترام بگذارد تا زمينه‌هاي بهبود و گسترش روابط با مسكو فراهم شود.تنش‌هاي لفظي، اقدامات غيردوستانه و اتخاذ مواضع تقابل‌جويانه ميان رهبران و مقامات رسمي و غير‌رسمي امريكا و روسيه عليه يكديگر موضوعي است كه طي حدود يك سال اخير بيش از هر مساله ديگري در صحنه سياست بين‌الملل و تعاملات ميان قدرت‌هاي بزرگ داراي اهميت بوده، چرا كه با وجود افول قدرت روسيه به عنوان رقيب امريكا در دوران جنگ سرد، هنوز اين كشور مهم‌ترين رقيب امريكا در موضوعات سياسي و امنيتي به شمار مي‌رود و هر‌گونه تغيير در تعاملات اين دو قدرت بزرگ، به دلايل تاثيرگذاري آن بر موضوعات و بازيگران ديگر داراي اهميت زيادي محسوب ميشود.
سناريو جنگ سرد واشنگتن و مسكو به سبك ترامپ، كاملا با ديگر جنگ‌هاي مذكور متفاوت خواهد بود. ترامپ به دنبال تقابل مستقيم با مسكو و پوتين نيست. ترامپ به دنبال سياست مهار و همگرايي همزمان با مسكو در بسترهاي مشترك منطقه‌اي و بين‌المللي است. ترامپ مي‌داند كه در خلأ وجود سياست راهبردي واشنگتن در زمان اوباما، مسكو توانست جايگاهي راهبردي در تحولات بين‌المللي از جمله مبارزه با تروريسم در سوريه، تقابل با امريكا و اروپا در اوكراين، همگرايي با چين پيدا كند.نكته قابل تامل در اينجاست كه روسيه با توجه به اينكه به دنبال احياي عظمت و افتخار شوروي سابق منهاي ايدئولوژيك و عقيدتي است، به نظر مي‌رسد براي ارتقاي موقعيت جهاني خود در حال حاضر، استراتژي (شرق‌گرايي) و بازي با كارت كشورهايي همچون ايران را در برابر غرب تا دستيابي به اهداف و موقعيت جهاني مورد‌نظر كه همانا ابرقدرتي است، ادامه خواهد داد. - روسيه در زمينه نفت و گاز در حفظ و به‌دست‌آوردن سهم خود در بازار، رقابت شديدي دارد. اين مطلب كه اقتصادهاي بزرگ صنعتي جهان به منابع انرژي وابسته هستند و با چرخش تدريجي از ايدئولوژي به ژئواكونوميك، ضمن آنكه تلاش كرده تا با بهره‌گيري از ذخاير بسيار سرشار انرژي هيدروكربني و نيز سلطه بر شاهراه‌هاي خطوط انتقال انرژي است، نقش يك امپراتوري نفتي را كه قادر است نفت و گاز را به ميزان بسياري در جهان عرضه كند، ايفا نمايد. روسيه كوشش مي‌كند تا از انرژي به‌عنوان قدرت نرم، به جاي به كارگيري قدرت سخت نظامي براي افزايش ثروت ملي و نيز پيشبرد اهداف خود در زمينه سياست خارجي اين كشور به ويژه در مواضع خود در برابر اتحاديه اروپا بهره‌گيري مطلوب به عمل آورد.روسيه در همان حال كه تلاش مي‌كند كه ايران را در مدار متحدان راهبردي خود نگاه دارد، تلاش مي‌كند تا در عرصه ژئواكونوميكي، خطرناك‌ترين رقيب بالقوه خود را از بازار پر‌رونق گاز اروپا دور نگاه دارد.
- روابط نظامي تهران و مسكو در طول چند دهه، درگير فراز و نشيب‌هاي فراواني بوده، با توجه به اينكه مسكو در گذشته، چندان مشتاق به فروش سيستم‌هاي تسليحاتي پيشرفته‌تر به تهران نبود.براي مثال، نزديك به 10 سال تاخير در تحويل اس300در انجام تعهدات باعث زير‌سوال بردن تمايل واقعي مسكو به تحويل اين سيستم‌ها به ايران شده است.هيچ نشانه روشني از انگيزه واقعي مسكو براي اين تاخيرها ديده نشده است.
- موضوع دمشق جايگاهي محوري در مباحث همكاري منطقه‌اي تهران- مسكو دارد. در حالي كه دلايل اين دو كشور براي مداخله نظامي در سوريه مي‌تواند متفاوت باشد. اما اين امر نمي‌تواند مانع از سطح خاصي از همكاري منطقه‌اي بين تهران- مسكو باشد. با توجه به اينكه سوريه به عنوان همكار راهبردي ايران، در جهان عرب باقي مانده است. طرف ايراني از مواضع دمشق در امور منطقه‌اي استقبال كرده و تاكيد دارد كه اين امر به تهران و دمشق به‌عنوان دو ملت (برادر) با (نگاهي ويژه به امور منطقه خاورميانه) اين امكان را مي‌دهد تا نقشي كليدي در خنثي‌سازي سياست‌هاي امريكا و اسراييل در خاورميانه به ويژه در مناطق (فلسطين، لبنان، عراق) ايفا كند. مسكو به عنوان يك بازيگر فرامنطقه‌اي با هدف حفظ دمشق (متحد استراتژيك خود در جهان عرب) پا به عرصه اين بحران نهاده است كه در وراي آن اهداف ديگري از جمله جلوگيري از كاهش نفوذ خود در خاورميانه و ممانعت از تسري نا‌آرامي از منطقه خاورميانه به منطقه اوراسيا را دنبال مي‌كند. در واقع مسكو از طريق فعال كردن سياست خود در منطقه استراتژيك خاورميانه مي‌كوشد براي جلوگيري از كاهش نفوذ در منطقه حتي‌الامكان امريكا را درجهت اجراي مقاصدش در اين منطقه ناكام گذارد كه اين امر مهم از طريق نزديك شدن به كشورهايي چون سوريه و ايران محقق ميشود.
بنابراين منحني روابط تهران و مسكو در دوره‌هاي مختلف حالت سينوسي داشته، اما در مجموع دولتمردان و سياستگذاران روس هر‌گاه ضروري دانسته‌اند با قطعنامه‌ها و اقدامات تحريمي عليه ايران همرام و همگام شده‌اند و هر زمان كه مصلحت دانسته‌اند به سمت ايران گرايش پيدا كرده‌اند.
كارشناس مسائل خاورميانه