مي‌گويند تعزيه در استان بوشهر قدمتي به اندازه عمر اين هنر در كشور دارد و اجراي كامل آن زماني طولاني را مي‌طلبد، اما شدت گرماي هوا در مناطق بندري جنوب تعزيه امسال را دستخوش تغيير كرده است.
سيدعبدالرضا صدري از شبيه‌خواناني است كه سال‌هاست در استان بوشهر و بندر گناوه فعاليت مي‌كند. او در گفت‌وگويي با ايسنا درباره اين هنر آييني توضيح داد: من تعزيه را از پدرم كه او هم شبيه‌خوان بوده آموخته‌ام و به اين ترتيب نسل اندر نسل آن را ياد گرفته‌ايم و من به خاطر تُن صدايم، شبيه‌خوان «زينب» بودم اما از زماني كه شبيه‌خوان امامان فوت كرد من نقش او را اجرا مي‌كنم.
وي ادامه داد: پدرم حدود ۱۶۰ سال پيش در زماني كه احمدرضا دريابيگي دريابان بوشهر بوده و لنج و كشتي‌هاي بزرگي داشته، نسخه‌هايي را از بحرين، قطر و كراچي به ايران آورد كه كاغذهاي آن را نيز هنوز نگه داشته‌ايم. اين نسخه‌ها حدود ۷۰ مجلس است اما اكنون شايد ۳۰ نسخه از آن باقي مانده باشد كه پدرم آنها را پيش از فوتش به من به عنوان پسر بزرگش داد تا آن را به نسل‌هاي بعدي خود برسانم.
اين شبيه‌خوان اضافه كرد: معمولا در اين استان مجالس تعزيه را از ابتداي محرم اجرا مي‌كرديم، اما امسال به دليل گرماي زياد هوا در بنادر، مي‌خواستيم فقط در روزهاي هشتم، نهم و دهم محرم اجرا كنيم ولي باز هم هوا بسيار گرم و شرجي است بنابراين برخي پيشنهاد دادند تا در اربعين تعزيه‌ها را اجرا كنيم اما چون اطلاع‌رساني كرده بوديم كه در اين سه روز تعزيه اجرا خواهد شد، احتمالا همين كار را خواهيم كرد.
صدري با اشاره به تعدد مجالس تعزيه‌خواني در اين استان گفت: ما تعزيه‌هاي بسياري داريم كه تمام واقعه عاشورا را بيان مي‌كند و از زمان حركت امام حسين (ع) از مكه تا شهادت‌شان در كربلا را به صورت ادامه‌دار و سريالي اجرا مي‌كنيم و هر اجرا حدود دو ساعت است و مانند ديگر تعزيه‌ها كه در شهرها كوتاه و تك‌موضوعي اجرا مي‌شوند، نيست.
اين تعزيه‌خوان گفت: ما اكنون تعزيه‌هاي‌مان را در شهر اجرا نمي‌كنيم چون افراد به‌خصوصي مخاطب اين نمايش آييني هستند. بنابراين ما ابتدا در روستاي آبا و اجداي‌مان اجرا مي‌كرديم، سپس اهالي روستاي عباسي هم به اين هنر آييني علاقه‌مند شدند و خواستند كه در اين روستا تعزيه‌ها اجرا شود و اكنون هم بيشتر شبيه‌خوانان ما از اهالي اين روستا هستند. همچنين پيشنهادات زيادي از روستاهاي ديگر داريم اما واقعا كار سختي است و از پسِ اجراي همه آنها برنمي‌آييم. ضمن اينكه چون جنگ و جدال و حمله با شمشير و اسب هم داريم در جاي مشخصي تعزيه‌ها اجرا نمي‌شود و در سطح روستا هر جايي كه امكانش وجود داشته باشد، اين مجالس را اجرا مي‌كنيم.
تعزيه در ادبيات ملل خصوصا در ميان مسلمان نواحي مختلف معاني و مفاهيم گوناگون دارد اما مفهوم اصطلاحي آن در حقيقت اطلاق آن به نمايش واقعه‌هاي تاريخي-مذهبي از سويي و تابوت‌واره يا انگاره و شبيه گور و ضريح شهيدان و امام‌حسين (ع) از ديگر سو است. استان بوشهر همچون ساير نقاط كشور از ديرباز اين نمايش سنتي را تجربه كرده و بررسي سير تاريخي تعزيه در استان بوشهر نشانگر اين نكته است كه عمر تعزيه در اين ديار برابر با عمر اين نمايش در كشور است.
طبق گزارش منتشر شده در نشريه تخصصي تئاتر «نمايش» براساس منابعي همچون كتاب «نمايش در ايران» بهرام بيضايي، «تعزيه‌خواني حديث قدس مصايب در نمايش آييني» علي بلوكباشي، «اهل ماتم آواها و آيين سوگواري در بوشهر» محسن شريفيان و «بنياد نمايش در ايران» ابوالقاسم جنتي عطايي يك نكته قابل توجه درباره اين هنر آييني اين است كه كهن‌ترين سند تعزيه ايران مربوط به استان بوشهر است. اين سند مربوط به سفرنامه «كارستون نيبور» سياح آلماني كه در جزيره خارك شرح مفصلي از تعزيه روز عاشورا را كه در اين جزيره ديده، نگاشته است. البته نيبور به دليل عدم آشنايي‌اش با اشخاص، وقايع و قصه اشتباهات فاحشي در نوشته انجام داده است.
شكل اجرايي تعزيه در بوشهر در آغاز به همان شكلي است كه بهرام بيضايي در كتاب نمايش در ايران ياد مي‌كند: «ابتدا تنها دسته‌هايي بوده‌اند كه به كندي از برابر تماشاچيان مي‌گذشتند و با سينه زدن و زنجير زدن و كوبيدن سنج و نظاير آن و حمل نشانه‌ها و علم‌هايي كه بي‌شباهت به افزارهاي جنگي نبود و نيز هم‌آوازي و همسرايي در خواندن نوحه ماجراي كربلا را به مردم يادآوري مي‌كردند. در مرحله بعد آوازهاي دسته جمعي كمتر شد و نشانه‌ها بيشتر. يكي از دو واقعه‌خوان ماجراي كربلا را براي تماشاگران نقل مي‌كردند و طبل و نوحه آنها را همراهي مي‌كرده است. چندي هم به جاي نقالان شبيه چند تن از شهدا را به مردم نشان دادند كه با شبيه‌سازي و سال‌هاي نزديك به واقعيت مي‌آمدند و مصايب خود را شرح مي‌دادند. »
شبيه‌خواني در بوشهر با ساير نقاط كشور تفاوت عمده‌اي دارد يا به عبارت ديگر ويژگي‌ها و شاخصه‌هايي كه فرهنگ عامه و تاثير وقايع تاريخي سبب به وجود آمدن آنها شده، خاص تعزيه اين ديارند. مهم‌ترين اين تفاوت‌ها را مي‌توان در چند مورد خلاصه كرد:
برجسته‌ترين نكته كه در تعزيه بوشهر ديده مي‌شود و در هيچ نقطه‌اي از مملكت همانندي ندارد، حضور شبيه‌خوانان زن در نقش‌هاي زنان در مجلس تعزيه است. اين نكته از ديرباز در تعزيه بوشهر وجود داشته و متعلق به يك دهه اخير نيست. بنابراين زنان همچون مردان شبيه‌خوان نسخه‌ها را به تحرير مي‌خوانند اما تفاوت ميان آنها با شبيه خوانان مرد آن است كه زنان چهره‌هاي خود را با روسري‌هاي مشكي يا با پارچه‌هاي سبز مي‌پوشانند. نكته قابل توجه آن است كه بازي در نقش زنان در تعزيه بوشهر تابع شريط خاصي است و هر كسي نمي‌تواند شبيه‌خواني كند. به طور مثال آنها بايد حتما از خانواده سادات باشند چراكه معتقدند اين سادات از نوادگان امام حسين(ع) هستند.
نحوه برگزاري تعزيه در استان بوشهر با وجود كوچك بودن اين استان به شكست با هم متفاوت است. مثلا در شهر بوشهر تعزيه هرگز به شكل مجلس برگزار نمي‌شود و كلا در ايام محرم و صفر تنها پنج مراسم برگزار مي‌شود: روز تاسوعا، روز عاشورا، روز سيزدهم محرم، روز اربعين و روز ۲۸ صفر.
طراحي لباس شبيه‌خوانان در بوشهر ارتباط مستقيمي با وقايع تاريخي كه در آن بندر رخ داده است، دارد به‌طور مثال هجوم بيگانگان و اشغال توسط نظاميان انگليسي باعث شده طراحي لباس شبيه‌خوانان تعزيه در بوشهر براساس طراحي لباس افسران نظامي انگليسي باشد.
در شهر بوشهر و كليه نقاط اين استان كه تعزيه برگزار مي‌شود، هرگز مكاني به نام تكيه يا هر محل سربسته ديگري كه محل اجراي تعزيه باشد، وجود ندارد. همه مجالس تعزيه در استان بوشهر در ميدان وسيع و باز انجام شده و مي‌شود.
در بندر بوشهر معماري و بافت سنتي ارتباط مستقيمي با اجراي تعزيه‌ها دارد. دليل عمده آن اين است كه ميدان‌هاي تعزيه در دل بافت سنتي قرار دارند و باتوجه به شكل خاص معماري بوشهر شبيه به يك تكيه عمل مي‌كنند چراكه هنگام اجراي تعزيه مردم در چند سطح مختلف: نشسته دور ميدان، نگاه كردن از پشت پنجره‌ها يا از ايوان و پشت‌بام خانه‌ها آن را نگاه مي‌كنند.
بررسي نسخه‌هاي تعزيه در استان بوشهر نشان مي‌دهد كه اين نسخه‌ها علاوه بر شعر و نظم جملات نثر بي‌شمار دارند. هر چند ريشه‌شناسي اين نسخه‌ها به دليل عدم نگارش تاريخ و نويسنده ما را به جايي نمي‌رساند اما عده‌اي از اهالي تعزيه بر اين اعتقادند كه اين نسخه‌ها وارداتي‌اند يعني از ساير نقاط كشور وارد استان شده‌اند. اما نكته واضح آن است كه تعزيه‌گردانان خود اشعار و جملاتي به نظم يا به نثر به آن اضافه كرده‌اند.
يكي ديگر از شاخصه‌هاي مهم در تعزيه بوشهر كه در اين سال‌ها ديده نمي‌شود آن است كه در تعزيه روز عاشورا براساس خود واقعه تاريخي عاشورا نزديك به ظهر برگزار مي‌شود. اين مجلس طوري تنظيم شده بود كه مردم نماز ظهر عاشورا را در خود ميدان تعزيه و به همراه شبيه‌خوانان مجلس به جماعت مي‌خوانند تا به نوعي يادآور نماز ظهر عاشوراي امام غريب‌شان باشد.