گروه اقتصادي
سرمايه‌گذاري و مديريت منابع مالي يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي اقتصاد خانوار محسوب مي‌شود. انتخاب بستر مناسب براي سرمايه‌گذاري قابل اتكا اولين گام براي سرمايه‌گذاري به حساب مي‌آيند. در دو دهه گذشته صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري محبوبيت بالايي در بين سرمايه‌گذاران پيدا كرده‌اند. امروزه بسياري از افراد به دلايل مختلفي مثل كمبود وقت، نداشتن اطلاعات كافي درباره فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري موجود، مشغله زياد و... معمولا گزينه‌اي كه براي پس‌انداز پول خود انتخاب مي‌كنند، بانك است. در نتيجه فرصت كسب بازده‌هاي بيشتر را به راحتي از دست مي‌دهند. يكي از ابزارهايي كه اين فرصت را در اختيار سرمايه‌گذاران قرار مي‌دهد، صندوق سرمايه‌گذاري است. صندوق سرمايه‌گذاري يكي از ابزارهاي مالي كه در ذيل بازار سرمايه شكل گرفته است؛ همواره اين بحث طرح مي‌شود كه سرمايه‌گذاري در بازار سرمايه نياز به وقت و مطالعه دارد اما براي افرادي كه قصد سرمايه‌گذاري غيرمستقيم در بورس را دارند و خودشان وقت يا اطلاعات كافي را براي انجام اين كار ندارند بايد به ابزارهاي نوين مالي كه توسط كارشناسان و اهل فن مديريت مي‌شود اعتماد كنند.
ماهيت صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري چيست؟
به طور خلاصه يك صندوق سرمايه‌گذاري مجموعه‌اي از سهام، اوراق مشاركت و ساير اوراق بهادار است. در واقع شما مي‌توانيد آن را به صورت شركتي در نظر بگيريد كه در آن افراد مختلف پول‌هاي خود را روي هم مي‌گذارند و در سبدي از اوراق بهادار سرمايه‌گذاري مي‌كنند. در حال حاضر ميزان سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در ايران تا انتهاي سال 96، 146 هزار و 330 ميليارد، معادل 10 درصد نقدينگي رسيد.
مزاياي سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري
اما سرمايه‌گذاري در يك صندوق چه مزايايي مي‌تواند داشته باشد؟ سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري از مزاياي زير برخوردار است:
مديريت حرفه‌اي دارايي‌ها: نخستين مزيت صندوق سرمايه‌گذاري، مديريت حرفه‌اي پول است. سرمايه‌گذاران به اين دليل در صندوق سرمايه‌گذاري مي‌كنند كه معمولا زمان يا تخصص كافي را براي سرمايه‌گذاري به صورت انفرادي ندارند. صندوق سرمايه‌گذاري ابزاري براي سرمايه‌گذاران خرد است تا بتوانند از توانايي‌ها و مهارت‌هاي افراد حرفه‌اي براي سرمايه‌گذاري و نظارت بر دارايي‌هاي‌شان استفاده كنند. چرا كه اين صندوق‌ها داراي تحليلگران و مديران سرمايه‌گذاري هستند كه پيوسته تلاش مي‌كنند تا با يافتن گزينه‌هاي مناسب و خريد و فروش به موقع آنها، عملكرد ممتازي براي سرمايه‌گذاران خود فراهم كنند.
كاهش ريسك سرمايه‌گذاري‌ها: براساس قوانين سازمان بورس، صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري ملزم به تشكيل سبدي متنوع از دارايي‌هاي نقدي و اوراق بهادار هستند. بخشي از اين دارايي‌ها شامل دارايي‌هاي با درآمد ثابت همچون سپرده‌هاي بانكي و اوراق مشاركت مي‌شود كه ريسك سرمايه‌گذاري را به شكل قابل توجهي كاهش مي‌دهد. تشكيل سبدي از دارايي‌ها كه اصطلاحا متنوع‌سازي دارايي‌ها نام دارد باعث كاهش ريسك سرمايه‌گذاري مي‌شود، سرمايه‌گذار صندوق با پرداخت مبلغي قادر است چنين سبدي را خريداري كند و مخاطرات سرمايه‌گذاري مستقيم در بورس را كاهش دهد.
نظارت و شفافيت اطلاعاتي: صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در بازه‌هاي زماني مشخصي توسط سه نهاد سازمان بورس و اوراق بهادار، متولي و حسابرس مورد بازرسي قرار مي‌گيرند و تمامي فعاليت‌هاي آنان به صورت شفاف اطلاع‌رساني مي‌شوند. متولي صندوق نيز به صورت مستمر بر عملكرد صندوق نظارت دارد.
نقدشوندگي بالا: سرمايه‌گذاري در صندوق اين امكان را به شما مي‌دهد خيلي زود پول خود را نقد كنيد. شما براي فروش واحدهاي سرمايه‌گذاري خود با هيچ مشكلي مواجه نمي‌شويد. اين كار توسط ضامن نقدشوندگي صندوق انجام مي‌شود و شما هر زمان كه تصميم به نقد كردن دارايي خود بگيريد ضامن نقدشوندگي صندوق اين وظيفه را به عهده مي‌گيرد.
صرفه‌جويي نسبت به مقياس: با توجه به اينكه صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري از گردآوري سرمايه‌هاي خرد تشكيل مي‌شوند، بنابراين امكان استفاده از مزاياي يك مجموعه سرمايه‌گذاري بزرگ براي دارندگان آن فراهم مي‌شود. به عنوان مثال با ۱ ميليون تومان توانايي سرمايه‌گذاري در گزينه‌هاي متنوعي وجود ندارد اما با توجه به حجم بالاي سرمايه در صندوق سرمايه‌گذاري، اين امكان براي شما فراهم مي‌شود. ضمنا به دليل حجم بالاي سرمايه صندوق‌ها هزينه‌هايي از قبيل تحليل، بررسي، ارزش‌گذاري، خريد و فروش و ساير هزينه‌ها در بين سرمايه‌گذاران سرشكن مي‌شود و براي سرمايه‌گذار صرفه‌جويي زيادي خواهد داشت.
انواع صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري
مي‌توان گفت تقريبا براي هر نوع سليقه سرمايه‌گذاري و هر ميزان ريسك‌پذيري افراد، نوعي صندوق سرمايه‌گذاري وجود دارد. مثلا فردي ريسك‌پذيري خيلي پاييني دارد و در مقابل فردي حاضر است براي كسب سود بيشتر، ريسك بالايي را نيز تحمل كند. هركدام از اين افراد مي‌توانند يك صندوق سرمايه‌گذاري متناسب با سطح ريسك خود را انتخاب كنند. به طور ساده مي‌توان گفت تفاوت اصلي انواع صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در تركيب دارايي‌هاي آنها است. به اين معني كه صندوق‌ها با توجه به ماهيت و نوع‌شان درصدي از سرمايه خود را در گزينه‌هاي كم‌ريسك مثل سپرده بانكي، اوراق مشاركت و… سرمايه‌گذاري مي‌كنند. سرمايه‌گذار براي سرمايه‌گذاري در يك صندوق بايد واحدهاي سرمايه‌گذاري يا UNIT آن صندوق را خريداري كنيد. كل سرمايه صندوق به واحدهاي ۱۰۰هزار توماني تقسيم مي‌شود كه به هر كدام از آنها يك واحد سرمايه‌گذاري يا UNIT گفته مي‌شود. قيمت اين واحدها در ايران معمولا نزديك به ۱۰۰هزار تومان است.
صندوق سرمايه‌گذاري با درآمد ثابت
اين نوع صندوق‌ها حداقل بين ۷۰% تا ۹۰% از دارايي‌هاي خود را در اوراق مشاركت، سپرده بانكي، گواهي سپرده بانكي و ساير اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمايه‌گذاري مي‌كنند. باقي مانده دارايي‌هاي صندوق نيز به اختيار مدير صندوق (تا سقف ۱۰%) در بورس سرمايه‌گذاري مي‌شود. يك صندوق سرمايه‌گذاري با درآمد ثابت مناسب براي افرادي است كه ريسك‌پذيري پاييني دارند. چرا كه بيشتر سرمايه آن در دارايي‌هاي با درآمد ثابت سرمايه‌گذاري شده است. همچنين معمولا صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري با درآمد ثابت يك حداقل سود تضمين شده دارند. اين صندوق‌ها در دوره‌هاي از قبل معين شده (مثلا ماهانه يا ۳ ماه يك‌بار) به سرمايه‌گذاران خود سود پرداخت مي‌كنند. قابليت نقدشوندگي آنها نيز بالاست. يعني شما به راحتي مي‌توانيد واحدهاي صندوق خود را به پول نقد تبديل كنيد. همچنين بيشتر اين صندوق‌ها يك ركن به نام ضامن نقدشوندگي دارند كه معمولا يك نهاد مالي معتبر است. اين ضامن باعث آسودگي خاطر بيشتري براي سرمايه‌گذاران مي‌شود. در نهايت اينكه اين صندوق‌ها معمولا بازدهي بيشتري نسبت به بانك دارند. پس براي افراد كم ريسك كه پول خود را در بانك نگهداري مي‌كنند يك گزينه جذاب به شمار مي‌روند.
صندوق سرمايه‌گذاري در سهام
اين نوع از صندوق‌ها حداقل ۷۰% از دارايي‌هاي خود را در سهام سرمايه‌گذاري مي‌كنند. ۳۰% باقي‌مانده نيز به اختيار مدير صندوق در سهام، اوراق مشاركت، سپرده بانكي يا ساير اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمايه‌گذاري مي‌شود. اين كار باعث مي‌شود كه ريسك اين نوع صندوق‌ها نسبت به صندوق‌هاي با درآمد ثابت بيشتر شود. به دليل اينكه بخش زيادي از دارايي‌هاي اين نوع صندوق در بورس سرمايه‌گذاري مي‌شود، در نتيجه اين نوع از صندوق‌ها حداقل سود تضمين شده ندارند. اين صندوق‌ها بيشتر مناسب افرادي هستند كه قصد سرمايه‌گذاري در بورس را دارند، اما فرصت يا اطلاعات كافي براي اين كار را ندارند. با سرمايه‌گذاري در اين نوع صندوق‌ها سرمايه شما توسط يك تيم تحليلي با مديريت حرفه‌اي و آشنا به مسائل مالي و سرمايه‌گذاري، در بورس سرمايه‌گذاري مي‌شود. به همين دليل ريسك بيشتري نيز دارند. اما از طرف ديگر اين قابليت را دارند كه نسبت به صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري با درآمد ثابت، بازدهي بيشتري را نصيب سرمايه‌گذاران بكنند. مثلا در مواقعي كه وضعيت بورس مناسب است، ميزان بازدهي و سودآوري اين صندوق‌ها نسبت به صندوق‌هاي با درآمد ثابت قابل مقايسه نيست. بسياري از اين صندوق‌هاي نيز ضامن نقدشوندگي دارند.
صندوق سرمايه‌گذاري مختلط
اين نوع از صندوق‌ها حداكثر ۶۰% از دارايي خود را در سهام سرمايه‌گذاري مي‌كنند. حداقل ۴۰% از دارايي صندوق نيز در اوراق با درآمد ثابت مثل اوراق مشاركت و سپرده‌هاي بانكي سرمايه‌گذاري مي‌شود. به صورت كلي مي‌توان گفت اين نوع از صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري از منظر سطح ريسك بين ۲ نوع صندوق با درآمد ثابت و صندوق سرمايه‌گذاري در سهام قرار مي‌گيرند. سرمايه‌گذاري در اين نوع از صندوق‌ها به افراد با سطح ريسك متوسط توصيه مي‌شود. چون بيش از نيمي از دارايي‌هاي آن در سهام سرمايه‌گذاري مي‌شود. همچنين براي تعديل اين ريسك حداقل ۴۰% از دارايي‌هاي صندوق در اوراقي كه درآمد ثابتي دارند، سرمايه‌گذاري مي‌شود. اين صندوق‌ها نيز پتانسيل بازدهي بيشتر نسبت به صندوق‌هاي درآمد ثابت را دارند. ولي به دليل سرمايه‌گذاري بخشي از دارايي‌ها در سهام، حداقل سود تضمين شده ندارند. بسياري از اين صندوق‌هاي نيز ضامن نقدشوندگي دارند.
صندوق سرمايه‌گذاري قابل معامله (ETF)
فعاليت اصلي اين صندوق‌ها، سرمايه‌گذاري در اوراق بهادار يا دارايي‌هاي فيزيكي است كه به عنوان دارايي پايه صندوق در نظر گرفته مي‌شود. عملكرد اين نوع از صندوق‌ها به عملكرد دارايي پشتوانه آن بستگي دارد. مي‌توان گفت مهم‌ترين ويژگي اين صندوق‌ها داد و ستدپذيري واحدهاي سرمايه‌گذاري آنها در بازار سرمايه است. به اين صورت كه معامله واحدهاي اين نوع از صندوق‌ها به شيوه معاملات سهام عادي، در سامانه معاملاتي بازار فرابورس ايران صورت مي‌پذيرد. صندوق‌هاي قابل معامله مي‌توانند از نوع هركدام از ۳ نوع صندوق سرمايه‌گذاري كه گفتيم باشند. ريسك متفاوتي كه اين نوع از صندوق‌ها نسبت به ساير صندوق‌هاي گفته شده دارند، اين است كه واحدهاي سرمايه‌گذاري آنها در بورس خريد و فروش مي‌شوند. پس عرضه و تقاضاي بازار و شرايط بورس نيز مي‌تواند بر قيمت آنها تاثيرگذار باشد.
سايت‌هاي صندوق سرمايه‌گذاري
اكثر صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري يك سايت منحصر به خود صندوق دارند. شما در سايت صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري مي‌توانيد اطلاعاتي از قبيل قيمت صدور، قيمت ابطال، تعداد واحدهاي در اختيار سرمايه‌گذاران، مديران سرمايه‌گذاري صندوق و همچنين اساسنامه و اميدنامه صندوق را مشاهده كنيد. قيمت صدور يعني قيمتي كه شما اگر بخواهيد يك واحد صندوق را خريداري كنيد، بايد بپردازيد. قيمت ابطال نيز يعني قيمتي كه اگر بخواهيد يك واحد سرمايه‌گذاري صندوق را به فروش برسانيد، به دست مي‌آوريد. اين قيمت‌ها معمولا نزديك به NAV صندوق هستند.
چگونه در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري سرمايه‌گذاري كنيم؟
براي اينكه بتوانيد در يك صندوق سرمايه‌گذاري، سرمايه‌گذاري كنيد بايد با در دست داشتن مدارك مورد نياز به شعب منتخب آن صندوق مراجعه كنيد. اين شعب از طريق خود صندوق معرفي مي‌شوند. مثلا يك بانك، يك شركت كارگزاري يا يك شركت تامين سرمايه مي‌توانند شعب منتخب صندوق باشند. شعبه منتخب صندوق مداركي از قبيل شناسنامه و كارت ملي و شماره حساب‌تان را از شما درخواست مي‌كند. همچنين شما بايد به اندازه مبلغي كه مي‌خواهيد در صندوق سرمايه‌گذاري كنيد، به شماره حسابي كه از طرف صندوق معرفي مي‌شود واريز داشته باشيد. بعد از آن بايد فرم‌هاي مربوطه كه از طرف صندوق به شما ارايه مي‌شوند را تكميل كنيد. پس از طي تشريفات لازم گواهي واحدهاي سرمايه‌گذاري شما، براي شما صادر خواهد شد.