فرزند 40 ميليون ساله ايران

مي‌دانستم چيزي بايد در ميان دره باشد اما نه اينكه بعد از 120 سال گونه‌اي ديگر از خانواده Papilionidae در ايران پيدا كنم. بهار سال 1382 بود. به همراه پدرم به منطقه پل‌دختر رفتيم. هوا نيمه‌ابري بود و پروانه‌ها در اين هوا به‌ندرت پرواز مي‌كنند. پدرم گفت كنار ماشين مي‌ايستد و من وارد دره شدم. لاي سنگ‌ها مي‌گشتم و حواسم به آسمان بود. فقط دو پروانه معمولي كه هر جايي پيدا مي‌شوند را با تور گرفتم. ابرها متراكم شدند و من نااميد. ميان بيرون آمدن و ماندن در دره مردد بودم كه ابرها كنار رفتند و آسمان
صاف شد.

مي‌گشتم و باز تراكم ابرها؛ 50 دقيقه به اين منوال سپري شد كه بالاخره تصميم گرفتم از دره بيرون بيايم، ابرها به‌شدت متراكم شده و پدرم هم نگرانم بود. مگر مي‌شد در اين دره چيزي نباشد؟ نگاه دوباره‌اي به پشت سر انداختم و حركت كردم كه چيزي در گوشه چشمم از فاصله دو، سه متري از روي علف‌ها پر زد. نمي‌فهميدم بيد است يا پروانه، با تور حشره‌شناسي توانستم آن را بگيرم. پروانه متفاوتي از نوع آكون بود، اما چرا به اين شكل؟ سالم بود؟ با يك پروانه نمي‌توانستم چيزي را تعيين كنم اما مي‌دانستم كشف بزرگي كرده‌ام. ابرهاي متراكم و قطره‌هاي باران اجازه پيدا كردن نمونه‌هاي ديگر را گرفته بود. سمت پدر بازگشتم كه از ماشين پياده شده و نگاه نگرانش به دره بود، صبح را در پل‌دختر خوابيدم و صبح فردا عازم دره شديم. توانستم 6 نمونه ديگر گير بياورم و با اين 7 نمونه مطالعه تكميل شد و مقاله آن را با يك همكار ‌آلماني نوشتيم كه در Atalanta منتشر شد. به نام يكي از دوستان كه در برخي سفرهاي سال‌هاي قبل مرا همراهي كرده بود اين پروانه Archon bostanchii ناميده شد. ساير پروانه‌شناسان خارجي اصرار داشتند مطالعه بيشتري روي اين پروانه صورت گيرد، من هم معتقد بودم كه اين كشف فراتر از يك زيرگونه است، منتها همكار آلماني كه متخصص اين جنس بود گفت شرط احتياط است ابتدا آن را به عنوان زيرگونه ثبت كنيم تا اگر بعدها مطالعات ثابت شد به گونه ارتقا
پيدا كند.

مطالعات ژنتيك مولكولي درباره اين پروانه نشان داد 40 ميليون سال در زاگرس قدمت دارد درحالي كه گونه نزديك اين پروانه كه در زاگرس است 20 ميليون قدمت داشت. در عين حال گونه نزديك به اين پروانه در سال 1882 كشف و نامگذاري شده بود كه به 120 سال پيش برمي‌گشت و اين پروانه، گونه سوم اين جنس پس از اين سال‌ها بود. در حالي كه پرونده اين جنس با دو گونه بسته شده بود و گونه آخري در تركيه پيدا شده بود Archon bostanchii گونه اندميك و انحصاري ايران و جد قبلي‌ها به لحاظ تكاملي محسوب مي‌شد.

آخرين گونه Papilionidae در سال 1913 كشف شده و از اين سال 90 سال گذشته بود تا يك گونه ديگر از اين خانواده كشف شود (درحالي كه درباره خانواده‌هاي ديگر مرتب گونه‌هاي جديد پروانه كشف مي‌شد) همه اينها دست به دست هم دارد كه مهم‌ترين كشف پروانه‌شناسي قرن گذشته در كشور در دره‌اي در لرستان در بهار سال 1382 انجام شود كه به نوعي مانند فرزند من
محسوب مي‌شود.