عبور از تونل تحريم‌ها
رضا نصري
ويكتور فرانكل، روانشناس معروف اتريشي معتقد است تحمل دشواري‌هاي زندگي زماني ميسر است كه انسان به آن دشواري‌ها «معنا» بخشيده باشد. يعني انسان زماني با سختي‌ها كنار مي‌آيد كه بداند از پس تحمل آن سختي‌ها دستاوردهاي ارزشمندتري عايد او، نسل آينده يا همنوعانش خواهد شد. در مورد ملت‌ها هم كم‌وبيش چنين معادله‌اي برقرار است. بررسي «رفتار جمعي» نشان مي‌دهد كه ملت‌ها نيز گاهي براي رسيدن به اهداف بزرگ‌تر- مانند استقلال بيشتر، مصونيت بيشتر يا امنيت واقعي‌تر- از منافع كوتاه‌مدت و زودگذر عبور مي‌كنند و تصميم به مقاومت، صبوري و استقامت مي‌گيرند. مردم ايران نيز- از جنبش ملي شدن صنعت نفت گرفته تا مقاومت 8 ساله در برابر تهاجم عراق- بدون شك چنين دوران‌هايي را گذرانده‌اند. امروز نيز- با آغاز تحريم‌هاي يكجانبه، بي‌اساس و بي‌منطق ايالات متحده- آزمون ديگري را پيش رو دارند. اما برخلاف موارد قبل كه ايران به تنهايي و در انزوا در پي احقاق حقوق خود بود، اين بار براي گذر از تحريم‌ها و رسيدن به امنيت و مصونيتي واقعي‌تر و پايدارتر، اغلب كشورهاي دنيا را به همراه دارد. محصول اين مقاومت هم كوچك نيست! اين بار- با همكاري ايران و اتحاديه اروپا- عبور از تحريم‌هاي امريكا به واسطه ايجاد سازوكارهاي مالي و بانكي جديدي صورت خواهد گرفت- كه اگر توسعه و تداوم يابد- ايران، اروپا و جهان را براي هميشه از يوغ انحصار «دلار» و تسلط ايالات متحده بر مراودات بانكي رها خواهد كرد؛ به نحوي كه از اين پس چيزي به اسم «تحريم ثانويه امريكا» يا «تحريم يكجانبه» تا حدود زيادي بلاموضوع خواهد شد. در واقع به جرات مي‌توان گفت اگر «تاريخ»» مقطع فعلي را فقط و فقط به يك اتفاق ياد كند آن اتفاق طراحي، ايجاد و تحكيم سازوكارهاي بين‌المللي نويني است كه انحصار و تسلط «دلار» را يك بار براي هميشه شكسته است. به بيان ديگر اگر قبول كنيم كه يكي از موانع مهم در برابر توسعه كشور در سال‌هاي پس از انقلاب، تحريم‌هاي ايالات متحده بوده است، مي‌توان اميدوار بود كه با توسعه و تحكيم سازوكارهاي جديد در ميان‌مدت اين مانع مهم تا حدود قابل ملاحظه‌اي از ميان برداشته خواهد شد. از ميان برداشتن اين مانع هم به چند دليل آنقدر كه تصور يا القا مي‌شود، دور از ذهن نيست. به چند دليل: اول اينكه تحريم‌هاي جديد امريكا صرفا مبتني بر ايجاد يك «جو رواني نامساعد» براي شركت‌هاي خصوصي است. در واقع اگر تحريم‌هاي گذشته مبتني بر 6 قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل، ده‌ها مصوبه اتحاديه اروپا، ده‌ها قانون و مصوبه قواي مجريه و مقننه دولت‌هاي دوست و دشمن بودند، تحريم‌ها پيش‌رو صرفا با رعب و وحشت و ترساندن شركت‌ها و مديران عامل آنها وضع شده‌اند؛ و اين جو رواني- با تثبيت سازوكارهاي موازي و تغيير توازن قوا در واشنگتن- قابل خنثي‌سازي است. دوم اينكه تحريم‌هاي جديد و يكجانبه امريكا نه تنها منافع ايران را هدف قرار داده است بلكه «استقلال» و «حاكميت» دولت‌هاي متحد امريكا - مانند دولت‌هاي اروپايي- را نيز نشان گرفته است. به همين دليل هم اين سري تحريم‌ها- برخلاف دوران‌هاي گذشته- مخالفان و رقباي مهمي در درون دولت‌ها و جوامع غربي عليه خود ايجاد كرده است. در واقع ماهيت «يكجانبه»، «بي‌منطق» و «تحميلي» اين تحريم‌ها پاشنه‌آشيلي در ساختار آن ايجاد كرده كه قابل هدف‌گيري است؛ و ايران و اتحاديه اروپا نيز به درستي آن را هدف گرفته‌اند. سوم اينكه تحريم‌هاي جديد حتي در درون امريكا نيز از «اجماع» لازم برخوردار نيست. در واقع اگر تحريم‌هاي گذشته با اجماعي قريب به «صد در صد» در مجامع قانونگذاري واشنگتن به تصويب مي‌رسيد، امروز بخش قابل ملاحظه‌اي از جريان‌هاي سياسي و محافل تخصصي در اين كشور به شدت در برابر يكجانبه‌گرايي دولت ترامپ در برابر ايران هشدار مي‌دهند. امروزه در عميق‌ترين لايه‌هاي دستگاه سياست خارجه و وزارت دارايي امريكا حتي بحث از «مقاومت ساختاري» در برابر تصميمات بي‌منطق و نسنجيده ترامپ مطرح مي‌شود كه همين نشان از شكنندگي و سستي تحريم‌هاي جديد عليه ايران دارد. چهارم اينكه تحريم‌هاي جديد به هيچ‌عنوان از پيشتباني افكار عمومي جهان برخوردار نيست. اگر تحريم‌هاي گذشته عليه ايران مُهر تاييد افكار عمومي، محافل تخصصي و جريان‌هاي مختلف سياسي را به همراه داشت، امروزه افكار عمومي اروپا تحريم‌هاي جديد را نه تنها تاييد نمي‌كند بلكه آن را به وضوح مغاير با منافع اقتصادي شركت‌ها و دولت‌هاي خود ارزيابي مي‌كند و هيچ ضرورتي براي آن نمي‌بيند. اگر قضيه «جمال خاشقجي» نيز يك حقيقت را در عصر امروز آشكار كرده باشد، آن حقيقت اين است كه در دنياي كسب‌وكار كنوني «افكار عمومي» به شدت اهميت دارد! پس بايد به آينده‌اي روشن اميدوار بود؛ تسليم جنگ رواني و منفي‌بافي‌هاي مفرط نشد؛ صحنه را به درستي درك و تحليل كرد و به دشواري‌ها - كه عبور از آن لازمه رسيدن به مصونيتي پايدار در برابر مقوله تحريم است- «حكمت» و «معنا» بخشيد. تحريم‌هاي جديد به مثابه تونل تاريك كوتاهي است كه مي‌توان به سرعت و اقتدار از آن عبور كرد!