در پي موافقت مشروط قوه قضاييه با ورود بانوان
به ورزشگاه‌ها، «اعتماد» بررسي مي‌كند
فوتبال و غائله تماشاگران زن
مصطفي اعتزالي
سخنان معاون فرهنگي قوه قضاييه درباره ورود مشروط زنان به ورزشگاه‌ها، موج تازه‌اي از اظهارنظرهاي مرتبط با اين موضوع را برانگيخته است.
حجت‌الاسلام هادي صادقي روز يكشنبه در گفت‌وگو با ايرنا گفت: «همان‌گونه كه خانم‌ها همراه با آقايان به سينما مي‌روند يا به پارك مي‌روند، در ورزشگاه نيز مي‌توانند حضور پيدا كنند ولي ورود زنان به ورزشگاه‌ها ممكن است دو عارضه داشته باشد كه بايد آن را برطرف كرد. اگر دولت فضايي مناسب ايجاد كند كه اين دو مشكل وجود نداشته باشد، هيچ اشكالي مانع حضور بانوان در ورزشگاه‌ها نخواهد بود.» وي رعايت اخلاق و رعايت مسائل شرعي را دو شرط اساسي ورود زنان به ورزشگاه‌ها قلمداد كرد.
كلمات ركيك و برهنگي ورزشي
معاون فرهنگي قوه قضاييه گفت: «ممكن است در ورزشگاه‌ها فضاي ناسالمي وجود داشته باشد و كلمات اهانت‌آميزي گفته شود يا به بانوان توهين‌هايي شود ولي بايد بدانيم رفع اين مساله فقط كار دولت نيست و خود مردم هم بايد همكاري كنند. عارضه دوم مربوط به مسائل شرعي است كه طبق فتواي مراجع تقليد بدن نامحرم براي هر دو طرف اشكال دارد. يعني هم مرد و هم زن نمي‌توانند به بدن برهنه نگاه كنند كه رفع اين مشكل هم سخت نيست.»
حجت الاسلام صادقي توضيح بيشتري نداد كه اگر تماشاي از راه دور مردان با شورت ورزشي در ورزش فوتبال غيرشرعي است، اين مشكل را در فوتبال مردان چطور مي‌توان برطرف كرد. پيش از اين فيفا با درخواست دولت ايران براي پوشش متفاوت فوتباليست‌هاي زن ايراني موافقت كرده است تا مشكل پوشش شرعي زنان فوتباليست در ايران حل شود ولي بعيد است كه فيفا با تغيير لباس فوتباليست‌هاي مرد ايراني هم موافقت كند.
مراجع تقليد چه مي‌گويند؟
درباره تماشاي ورزش مردان از تلويزيون از سوي زنان و تفاوت حكم آن در پخش مستقيم و غير مستقيم، مراجع تقليد نظرات متفاوتي دارند. مثلا در فتواي آيت‌الله صافي گلپايگاني راجع به اين موضوع آمده است: «چون اينگونه برنامه‌ها چه عرفا پخش مستقيم محسوب شود يا نه، معرض تهييج و مظنه ريبه و التذاذ و تماشاي آن براي خانم‌ها محل اشكال است.» فتواي آيت‌الله تبريزي نيز چنين است: «در پخش مستقيم برنامه‌هاي مزبور نگاه كردن التذاذي جايز نيست و در پخش مستقيم نيز چنانچه نگاه كردن موجب تهييج شهوت باشد جايز نيست.» اما آيت‌الله مكارم شيرازي گفته است: «در صورتي كه مفسده خاصي نداشته باشد و نگاه براي لذت نباشد اشكالي ندارد. برنامه مستقيم و غير مستقيم در اينگونه مسائل تفاوتي نمي‌كند.» فتواي آيت‌الله سيستاني هم به شرح زير است: «نگاه عادي مانعي ندارد. فرقي بين پخش مستقيم و غير مستقيم نيست.» آيت‌الله خامنه‌اي همچنين فتوا داده‌اند: «اگر بدون ريبه (لذت) و فساد (گناه) باشد مانع ندارد. {پخش مستقيم و غيرمستقيم} فرق نمي‌كند و همان حكم مساله قبل را دارد.» اما درباره ورود زنان به ورزشگاه‌ها، مراجع تقليدي كه در اين زمينه اظهارنظر كرده‌اند، همگي مخالفت خود را اعلام كرده‌اند اما مراجعي چون آيت‌الله سيستاني و آيت‌الله خامنه‌اي، فتوا به حرمت ورود زنان به ورزشگاه‌هاي فوتبال نداده‌اند. در بين علماي اصلاح‌طلب، آيت‌الله موسوي بجنوردي گفته است: «حضور زنان در ورزشگاه‌ها اگر با حجاب و شؤونات اسلامي صورت بگيرد حلال و مباح است و هيچ مشكلي ندارد. تماشاي مسابقات فوتبال براي زنان في‌النفسه هيچ اشكالي ندارد و اگر كسي با اين مساله مخالف است بايد دليل ديني و شرعي براي اين مساله بياورد كه در شرع هيچ دليلي براي اين مساله وجود ندارد.»
فقه پويا و فساد حداقلي
در بين اساتيد حوزه علميه قم، محسن غرويان در گفت‌وگو با سايت فرهنگستان فوتبال گفته است: «بعضي از علما گفته‌اند كه ورود زنان به ورزشگاه‌هاي فوتبال فساد ايجاد مي‌كند. ما بايد بسنجيم كه آيا منع زنان از ورود به ورزشگاه‌ها و محروم كردن آنها از اين حق‌شان، فساد ايجاد نمي‌كند؟ و بين اين دو گزينه، فساد كدام بيشتر است و كدام كمتر؟ به نظرم ما مي‌توانيم راه‌حل‌هايي پيدا كنيم كه فسادشان بسيار كم باشد و در عين حال ارزش‌هاي ديني و اخلاقي حفظ و حقوق زنان هم استيفا شود. بعضي از آقايان فقط همين را مي‌بينند كه خانم‌ها مي‌خواهند بروند در استاديوم و پاهاي لخت مردان جوان را ببينند. وقتي اين دختران جوان به مراجع مراجعه مي‌كنند و پناهي پيدا نمي‌كنند، آن وقت به كجاها و به چه كساني و به چه كلوپ‌هايي روي مي‌آورند؟ اين ملاحظات را هم بايد در چارچوب نگاه روشنفكري ديني و فقه پويا در نظر داشته باشيم.»نخستين موج مخالفت صريح مراجع به ورود زنان به ورزشگاه‌ها، در سال 1385 شكل گرفت كه دولت محمود احمدي‌نژاد در پي رفع ممنوعيت ورود زنان به ورزشگاه‌ها بود. در آن زمان مقام معظم رهبري اگرچه ورود تصريحي نداشتند كه ورود زنان به ورزشگاه‌ها حرام است، اما خواستار عمل كردن دولت بر وفق نظر مراجع تقليد شدند. ولي در دوازده سال گذشته، مطالبه زنان براي حضور در ورزشگاه‌ها پررنگ‌تر شده و همين شايد موجب گشوده شدن باب اجتهاد در اين زمينه شود. محسن غرويان درباره مفتوح بودن باب اجتهاد در اين زمينه مي‌گويد: «تا قبل از اين فقها نمي‌گفتند كه كفار اهل كتاب پاكند. ولي الان رهبري فتوا داده‌اند به طهارت اهل كتاب. چرا؟ براي اينكه شرايط زمان و مكان تاثير كرده. در ورزش هم شرايط زمان و مكان تاثير مي‌كند.»
فحاشي در ورزشگاه‌ها
فحاشي در ورزشگاه‌ها، از نظر فقيه و غيرفقيه مشكلي اساسي است كه بايد براي آن چاره‌اي انديشيد. عباس عبدي شش روز قبل در توييتر خودش نوشت: «قبل از انقلاب استاديوم رفته بودم ولي هفته پيش كه ورزشگاه آزادي بودم از نظر پيشرفت در فحاشي باورنكردني بود!» نكته‌اي كه عبدي به آن اشاره كرده، همان عارضه‌اي است كه معاون فرهنگي قوه قضاييه به عنوان يكي از موانع ورود زنان به ورزشگاه‌ها برشمرده است. تقي آزاد ارمكي، جامعه‌شناس، درباره علت رواج گسترده فحاشي در ورزشگاه‌هاي ايران به «اعتماد» مي‌گويد: «رشد جمعيت و اضافه شدن به تعداد تماشاگران فوتبال در دوران پس از انقلاب، يكي از علل افزايش فحاشي در ورزشگاه‌ها بوده است ولي علت اصلي آن رشد بداخلاقي در سراسر جامعه است. در دهه 1350، جامعه ايران به سمت اخلاقي‌تر شدن مي‌رفت و از دل آن روند انقلاب اسلامي درآمد اما الان جامعه ايران به سمت غيراخلاقي‌تر شدن مي‌رود و اين روند ممكن است نهايتا به نوعي پوپوليسم اجتماعي يا راديكاليسم در جامعه ما منجر شود.»اين استاد دانشگاه تهران درباره چرايي رشد بداخلاقي در جامعه ايران مي‌گويد: «علتش اين است كه رهبران فرهنگي جامعه به رهبران سياسي بدل شده‌اند و در كشاكش دعواهاي سياسي به ورطه بداخلاقي افتاده‌اند و مردم هم از آنها تبعيت مي‌كنند. قبلا رهبران فكري جامعه، آدم‌هاي اخلاقي بودند و دغدغه‌شان فرهنگ بود نه سياست و قدرت و منافع اقتصادي و سياسي. اما الان چنين وضعي بر جامعه ما حاكم نيست. افراد و نهادهايي كه بايد اخلاق جامعه را ارتقا دهند و ملاكي باشند براي اخلاقي‌تر زيستن مردم، خودشان به‌شدت درگير قدرت و سياستند و همين امر در تشديد بي‌اخلاقي در ميان مردم موثر است.»تقي آزاد ارمكي در پاسخ به اين سوال كه چرا در استاديوم‌ها فحاشي مردم بيشتر از خيابان‌ها يا سينماهاست، مي‌گويد: «براي اينكه در استاديوم‌ها دعوا جدي‌تر است و تماشاگران تيم‌ها يك پاي دعوا هستند و درگير شكست دادن و حذف رقيبند. هواداران تيم‌ها بخشي از منازعه هستند و شكست تيم حريف را مصداق منافع خودشان مي‌دانند. تماشاگران براي ديدن يك درام جذاب به ورزشگاه‌ها نمي‌روند. آنها به ورزشگاه مي‌روند تا از تيم‌شان دفاع كنند. در شرايطي كه آنها در خارج از ورزشگاه هم در فضايي نه چندان اخلاقي زندگي مي‌كنند، بديهي است كه وقتي در استاديوم يك پاي منازعه هستند، رفتاري به مراتب غيراخلاقي‌تر نشان مي‌دهند و كلمات ركيك بيشتري به كار مي‌برند.» با اين حال تجربه حضور زنان در استاديوم آزادي در بازي فينال ليگ قهرمانان آسيا بين تيم‌هاي پرسپوليس و كاشيما آنتلرز ژاپن نشان داد كه حضور توامان زنان و مردان در ورزشگاه، فضاي ورزشگاه را به كلي از كلمات ركيك پاك مي‌كند. اينكه آيا چنين وضعي مي‌تواند دوام داشته باشد يا صرفا در يك بازي محقق شد، سوالي است كه به راحتي نمي‌توان به آن پاسخ داد. بر اساس آنچه در سراسر دنيا مي‌گذرد، بايد گفت حضور مداوم زنان در ورزشگاه‌ها، احتمالا نمي‌تواند هميشه تضمين‌كننده ادب مردان تماشاگر باشد. فحاشي در ورزشگاه‌هاي اروپايي نيز، با وجود حضور تماشاگران زن در ورزشگاه‌ها، رواج دارد. اما شايد شرايط كنوني جامعه ايران به گونه‌اي باشد كه بتوانيم اميدوار باشيم در صورت حضور مداوم زنان در ورزشگاه‌ها، ميزان فحاشي تماشاگران مرد كاهش يابد و غلظت فضاي غيراخلاقي ورزشگاه‌هاي فوتبال در ايران كمتر شود.
زنان ابزار تلطيف ورزشگاه‌ها نيستند
محمدمهدي رحمتي، استاد جامعه‌شناسي دانشگاه گيلان، اما اين نوع نگاه به حضور زنان در ورزشگاه‌ها را نگاهي ابزاري به زنان مي‌داند و در نقد اين نگرش مي‌گويد: «آيا ما مي‌توانيم بپذيريم كه زنان فقط براي تلطيف فضاي ورزشگاه‌ها حق تماشاي مسابقات ورزشي را داشته باشند؟ آيا اين حق زنان است يا اينكه استفاده‌اي ابزاري است كه ما مي‌توانيم از آنها بكنيم؟ حضور زنان در تمامي عرصه‌هاي اجتماعي، موجب تلطيف فضا مي‌شود. اين به انگاره‌هاي فرهنگي ما برمي‌گردد. يعني ما هميشه انتظار داريم در جايي كه بانوان حضور دارند، فضاي مودبانه‌تري حاكم شود. ورزشگاه فوتبال هم از اين قاعده مستثني نيست. اما من در مجموع اكراه دارم از پرداختن به اين موضوع كه زنان را به ورزشگاه راه دهيم تا فضاي ورزشگاه‌ها تلطيف شود. زنان نبايد به عنوان ابزار تلطيف ورزشگاه‌ها بلكه بايد به عنوان انسان‌هايي محق وارد ورزشگاه‌ها شوند.»