سارا معصومي
ايران به يكي از سه موضوع جدي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در حوزه سياست خارجي تبديل شده است. عمر حضور دونالد ترامپ جمهوريخواه در كاخ سفيد از دو سال عبور كرد و در اين مدت دولت وي بيشترين تحركات در حوزه سياست خارجي را درباره ايران داشته است. زماني كه دونالد ترامپ به عنوان برنده انتخابات 2016 در ميان بهت و ناباوري تحليلگران و ناظران مسائل امريكا وارد كاخ سفيد شد، رابطه ايران و امريكا از 8 سال پيش از آن و روزي كه جورج بوش سكان كاخ سفيد را به باراك اوباما تحويل داد، چند قدم جلوتر بود. برجام به عنوان يك توافق هسته‌اي اما دستاورد سياسي ميان تهران و واشنگتن قرار داشت. قريب به يك سال از عمر اجرايي شدن اين توافق هسته‌اي گذشته بود و ديدار وزراي خارجه ايران و امريكا ديگر نه تابوشكني بود و نه در صدر اخبار بين‌المللي قرار مي‌گرفت. با وجود اين حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد همه و نه فقط ايران را در شرايطي از صبر و انتظار براي درك موضع‌گيري‌هاي واقعي او قرار داده بود.
ترامپ در دوره رقابت‌هاي انتخاباتي هشدار داده بود كه اگر به قدرت برسد برجام را پاره مي‌كند و البته جواب گرفته بود كه اگر آنها برجام را پاره كنند ما برجام را آتش مي‌زنيم. يك سال نخست حضور ترامپ در قدرت با تهديدهاي توخالي گذشت و تنها چندماه از دومين سال حضور او در كاخ سفيد گذشته بود كه وي در نخستين روزهاي ماه مه 2018 دستور خروج امريكا از برجام را داد و به تبع آن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران نيز در دو نوبت جولاي و نوامبر بازگشت.
شايد نگاه كلي به تصميم‌گيري‌هاي ترامپ در دو سال گذشته درباره ايران ناظر بيروني را به اين نتيجه برساند كه رييس‌جمهور امريكا برخلاف باراك اوباما كه ترجيح داد از پرونده هسته‌اي با ايران به عنوان بستري براي تنش‌زدايي ميان تهران و واشنگتن پس از 4 دهه خصومت استفاده كند، سياست كاملا تهاجمي را انتخاب كرده و حتي تنها دستاورد موجود را هم كه اتفاقا در حوزه هسته‌اي است بي‌فايده و ناكافي مي‌داند. اما نگاه دقيق‌تر و موشكافانه‌تر از اين حقيقت رونمايي مي‌كند كه ترامپ هنوز تصميم قطعي در رابطه با ايران نگرفته است. البته اين تشكيك و عدم قطعيت در سياستگذاري در دولت ترامپ صرفا مربوط به ايران نيست و در ساير پرونده‌هاي بين‌المللي هم به چشم مي‌خورد اما هزينه‌هاي سياست وي در برابر ايران صرفا تهران را تهديد نكرده و به معضلي براي متحدان امريكا هم تبديل شده است.
به زبان ساده مي‌توان گفت كه رييس‌جمهور امريكا در سايه تهديد ايران به دنبال مذاكره با ايران است و البته در اين مسير همان اشتباهي را تكرار مي‌كند كه دولت‌هاي متفاوت امريكا در 4 دهه گذشته مرتكب شده و به نتيجه نرسيدند. خروج امريكا از برجام عملا به ديدارهاي ميان وزراي خارجه ايران و امريكا كه در حاشيه رايزني‌هاي هسته‌اي رخ مي‌داد پايان داده و بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي عملا هرگونه كانال ديپلماتيك حداقل براي كوتاه و ميان مدت ميان تهران و واش نگتن را مسدود كرد. در چنين شرايطي رابطه ايران و امريكا دوباره به وضعيتي بازگشت كه دو طرف از تريبون‌هاي عمومي براي پيام‌رساني به هم استفاده كنند. دونالد ترامپ مي‌گويد دو طرف بايد تمام مسائل في‌مابين را براي حل و فصل بر روي يك ميز قرار دهند و حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران مي‌گويد پرونده برجام را كه از روي ميز برداشتيد به سرجايش بازگردانيد سپس درباره ساير موضوعات صحبت مي‌كنيم. به نظر مي‌رسد كه نه شرط ترامپ براي ايران ممكن است و نه شرط تهران براي سكاندار كاخ سفيد قابل اجرا.
دونالد ترامپ هر چند روز يك بار سياست متناقض خود در برابر ايران را به تصوير مي‌كشد. در آخرين مورد از اين تصويرسازي، رييس‌جمهور امريكا در سومين روز از ماه ژانويه در جلسه كابينه در كاخ سفيد خطاب به اعضاي دولت و خبرنگاران حاضر گفت كه من مي‌خواهم با ايران مذاكره كنم اما آنها هنوز آماده نيستند. سه روز بعد يعني در ششمين روز از ماه ژانويه وي ادعا كرد كه ايران خواهان گفت‌وگو با دولت امريكا است.
براساس ترجمه خبرگزاري فارس، عصر يكشنبه دونالد ترامپ در جمع گروهي از خبرنگاران گفت: «اوضاع ايران اصلا خوب نيست؛ كنار گذاشتن توافق وحشتناك هسته‌اي با ايران اثر عظيمي روي آنها داشته و دارند نيروهاي‌شان را از همه‌جا عقب مي‌كشند. اوضاع‌شان خوب نيست. مي‌خواهند مذاكره كنند.»
پاسخ وزارت خارجه ايران به روياپردازي ترامپ
ساعتي پس از اين سخنان رييس‌جمهور امريكا، بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران در پاسخ به وي گفت: ترامپ صرفا آرزوهاي باطل و محال خود را بيان مي‌كند كه با واقعيت‌هاي موجود هيچ تطابقي ندارد. او مي‌داند جمهوري اسلامي ايران دهه‌هاست با فشارها و سياست‌هاي تحريمي امريكا آشنا و رو در رو است. ايشان بداند ملت ايران هيچگاه در برابر فشارهاي ظالمانه امريكا سر فرود نخواهد آورد؛ آن هم در برابر حاكماني كه تحريم را به جاي تكريم و ديوار را به جاي پل برمي‌گزينند.
شمخاني: امريكا پيام مي‌دهد نه ما
علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي نيز به سخنان دونالد ترامپ مبني بر اينكه ايران آماده گفت‌وگو با امريكا است اشاره كرده و گفت: اينكه ترامپ مي‌گويد ايراني‌ها پيام مي‌دهند دروغ مي‌گويد. در افغانستان دو نماينده به من مراجعه كرد كه امريكا آماده مذاكره است. چه كسي به آن چيزي كه شما (امريكا) امضا مي‌كنيد، متعهد است؟
شمخاني با تاكيد بر اينكه ايران هيچ سيگنال و پيامي براي مذاكره با امريكا نداده و امريكايي‌ها ثابت كرده‌اند كه قابل اعتماد نيستند، گفت: اين امريكايي‌ها هستند كه پيام مي‌دهند و براي مذاكره اعلام آمادگي مي‌كنند نه جمهوري اسلامي ايران و آنها توسط نمايندگاني به ما اعلام كردند كه آماده مذاكره با ايران هستند.
يكصدايي ايران در برابر چندصدايي امريكا
اين نخستين‌بار نيست كه مقام‌هاي ايراني از پيام دونالد ترامپ براي مذاكره با ايران خبر مي‌دهند. پيش از اين هم سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه ايران از پيغام تيم ترامپ براي گفت‌وگوي روساي جمهور ايران و امريكا در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در سال گذشته خبرداده بود. به گفته برخي مقام‌هاي ايراني در جريان حضور حسن روحاني در نيويورك براي شركت در مجمع عمومي سازمان ملل متحد، تيم ترامپ هشت بار پيشنهاد مذاكره دو رييس‌جمهور را مطرح كرد كه با مخالفت ايران روبرو شد. با وجود اين مي‌توان گفت كه تجربه مذاكرات ميان ايران و امريكا در عمان پيش از انجام رسمي مذاكرات هسته‌اي در دولت حسن روحاني، اين پيش‌فرض را براي همه به وجود آورده كه شايد اين‌بار نيز پشت پرده خبري باشد. پيش فرضي كه با توجه به اقدام‌هاي دونالد ترامپ در دو سال گذشته نمي‌توان وزني براي تحقق آن قائل بود.
رسانه‌اي مانند راديو فردا كه پيوندهاي آن با وزارت خارجه امريكا مشخص است در پوشش سخنان دونالد ترامپ نوشت: هر چند رييس‌جمهور امريكا مي‌گويد ايران مي‌خواهد گفت‌وگو كند اما هيچ نشانه‌اي دال بر اينكه از طرف ايران تحركي در اين راستا صورت گرفته باشد، وجود ندارد. البته هيچگاه نمي‌توان نقش كانال‌هاي مخفي را ناديده گرفت. راديو فردا در بخش‌هاي ديگري از اين گزارش ادعا كرده كه اگر از حجم نيروهاي ايراني در سوريه كاسته شده و فعاليت‌هاي نظامي ايران در عراق هم با توجه به واقعيت از بين رفتن داعش كمرنگ‌تر شود، شايد زمينه براي مذاكره ايران و امريكا فراهم شود. اين رسانه امريكايي در ادامه ادعا كرده كه وضعيت اقتصادي نابسامان ايران مي‌تواند يكي از انگيزه‌هاي حاكميت براي مذاكره با امريكا باشد.
رويترز با انعكاس سخنان علي شمخاني درباره واسطه‌هايي در افغانستان كه پيام تمايل امريكا براي مذاكره با ايران را به وي رسانده بودند، مي‌نويسد: در سال 2001 ميلادي، ايران با امريكا در افغانستان همكاري كرد تا دولت جايگزين طالبان كار خود را آغاز كند. اين در حالي بود كه امريكا و متحدانش پس از حمله 11 سپتامبر با حمله به افغانستان، طالبان را از كرسي قدرت پايين كشيدند. اظهارات شمخاني درباره واسطه‌اي كه پيام امريكا را براي مذاكره با ايران در افغانستان به گوش وي رسانده در حالي مطرح مي‌شود كه واشنگتن اخيرا تهران را به تلاش براي توسعه نفوذ خود در مناطق غربي افغانستان متهم كرده بود. امريكا همچنين ادعا مي‌كند كه ايران در تجهيز مالي و تسليحاتي طالبان دست دارد. (ادعايي كه ايران همواره رد كرده است) . رويترز در ادامه مي‌نويسد: اظهارات شمخاني در حالي مطرح مي‌شود كه امريكايي‌ها بر سرعت گفت‌وگوها با طالبان در افغانستان افزوده‌اند و همزمان به نظر مي‌رسد كه ترامپ درصدد تحقق شعار خود مبني بر خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان است. رهبر ايران كه مذاكرات قبلي با دولت اوباما در دوره محمود احمدي‌نژاد طبق نظر و مجوز وي انجام گرفت به صراحت در چند ماه اخير هر گونه گفت‌وگوي مستقيم با ترامپ را رد كرده است. همزمان در حالي كه دولت ترامپ اميدوار است تشديد تحريم‌ها عليه ايران، اين كشور را به پاي ميز مذاكره بكشاند، مقام‌هاي ايران مي‌گويند از عهده اين تحريم‌ها هم برخواهند آمد.
رييس‌جمهور امريكا درحالي از تمايل واشنگتن براي مذاكره سخن مي‌گويد كه به نظر مي‌رسد تيم وي درباره تعامل يا تقابل با ايران به تفاهم دست پيدا نكرده است. چهره‌هايي چون مايك پمپئو و جان بولتون در جامه وزير خارجه و مشاور امنيت ملي ترجيح مي‌دهند سياست تهاجم و تقابل بدون اندك روزنه‌اي با دورنماي تغيير رژيم را در قبال ايران دنبال كنند و اين در حالي است كه شخص رييس‌جمهور ترجيح مي‌دهد بدون توجه به سابقه خصومت ميان دو كشور در حالي كه صبح يك روز تابستاني از تريبون مجمع عمومي ايران را به انواع فعاليت‌هاي مخرب متهم مي‌كند، ظهر نشده براي ديدار با حسن روحاني پيغام بفرستد. با وجود تناقض در سخنان شخص ترامپ و شكاف در تيم وي براي مواجهه با ايران، در تهران فعلا اتفاق نظر بر اين است كه تا زماني كه طرف امريكايي با زبان تهديد سخن مي‌گويد و تحريم را به سياست اعمالي خود در قبال ايران تبديل كرده، از مذاكره يا سيگنالي براي آن خبري نباشد.